Dwa kraje, jedno miasto, wspólne muzeum

Ekspozycja usytuowana na granicy Polski i Czech pokazuje dzieje miasta z różnych perspektyw, włącznie z historią podziału i jego następstwami. Na zrewitalizowanych brzegach Olzy powstała atrakcyjna enklawa, świetnie nadająca się do wypoczynku i aktywnego spędzania czasu. Pośród naturalnego krajobrazu ze ścieżką pieszo-rowerową i ciekawymi elementami architektury harmonijnie wkomponowano unikatową ekspozycję muzealną połączoną kodami QR ze stroną www.openairmuseum.info i aplikacją, która umożliwia wysyłanie oryginalnych pocztówek.

Muzealny fenomen

Miasto szczycące się ponad tysiącletnią historią zostało podzielone w 1920 r. na dwie części: polską i czeską. Graniczna rzeka Olza jest swoistym symbolem współczesnych losów Cieszyna, gdyż jako element wspólny nie tylko dzieli ale i łączy. I choć od 2007 roku – od czasu wejścia do strefy Schengen – wiele przeszkód natury prawnej i administracyjnej zostało zniesionych, wciąż istnieją bariery mentalne, kulturowe i historyczne, wynikające z wieloletniej izolacji mieszkańców obu stron miasta.

Wyjątkowym łącznikiem stała się teraz kulturowa przestrzeń Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín, stanowiąca nową jakość produktu turystycznego, który oparty jest na fenomenie podzielonego miasta. Strefa muzealna rozpościera się w szczególnym miejscu – na granicy dwóch państw. Tak oryginalna koncepcja jest ewenementem na skalę europejską! Ekspozycja przybliża dawną oraz bliższą historię Cieszyna i Czeskiego Cieszyna, pokazuje ją z różnych perspektyw. Ma wartość nie tylko edukacyjną i turystyczną, ale także sportową i rekreacyjną. Zrewitalizowane nadbrzeża Olzy są strefą parkową wyposażoną w elementy małej architektury miejskiej w nowoczesnym stylu, np. specjalnie zaprojektowane Koła Czasu – siedziska w świecących nocą okręgach, na których umieszczono 28 ważnych dat w historii od powstania Cieszyna do jego podziału w 1920 roku (również w alfabecie Braille’a). Wzdłuż malowniczego nabrzeża prowadzi ścieżka piesza i rowerowa. Obszar ten oświetlony jest przy pomocy inteligentnego systemu oświetlenia ulicznego, lampami LED z detektorami ruchu i modułami Wi- Fi. Przestrzeń dopełniają artystycznie zaprojektowane domki dla ptaków oraz tabliczki informacyjne o ptakach.

Pocztówka z księciem

Ekspozycja Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín tematycznie związana jest z dziedzictwem i symboliką granicznej rzeki Olzy oraz przypomina ważne wydarzenia związane z historią miasta. Na brzegu Olzy znajdują się zarówno tradycyjne tablice informacyjne jak i podświetlane gabloty (city lighty). Każda z nich ma siedem paneli, na których umieszczone są informacje oraz kody QR, po ich zeskanowaniu uzyskuje się dostęp do rozszerzonych wersji informacji i galerii zdjęć na stronie internetowej www.openairmuseum.info. Ilustrowane treści opracowane były przez ekspertów, prezentowane są w polskiej, czeskiej i angielskiej wersji językowej. Specjalna aplikacja mobilna pozwala na urozmaicenie zwiedzania – przy jej pomocy można wysłać internetową pocztówkę z muzeum ze swoim wizerunkiem jako pierwszy książę cieszyński Mieszko I, ostatnia księżna z rodu Piastów Elżbieta Lukrecja lub najdłużej panujący w Cieszynie Habsburg Franciszek Józef I.

Rzeka graniczna

Strefa muzealna opowiada o wielu aspektach dziejów Cieszyna i płynącej tam Olzy; tłumaczy etymologię nazwy rzeki, ukazuje znaczenie Olzy w rozwoju gospodarki regionu i w świadomości mieszkańców. Historia miasta jest nierozerwalnie związana z rzeką. Tuż przy niej, na wzgórzu, w IX wieku powstał gród obronny, który stał się później rezydencją książąt cieszyńskich. Rzeka, przepływająca przez stolicę Księstwa Cieszyńskiego, od najdawniejszych czasów stanowiła element kultury regionalnej, występowała w podaniach i opowieściach ludowych, stanowiła kanwę powieści, poezji i malarstwa. W czasach współczesnych często wykorzystywana jest jako symbol regionu, a z jej nazwy korzysta wiele cieszyńskich przedsiębiorstw i stowarzyszeń. Jeden z działów muzealnych poświęcony jest istniejącym i nieistniejącym już mostom na Olzie. Inny zaś opisuje rzekę pod kątem przyrodniczym, przedstawia mieszkujące wokół niej zwierzęta i ptaki.

Rzeka stała się granicą dzielącą miasto po I wojnie światowej. Czeski Cieszyn utworzono na podstawie decyzji w sprawie podziału Śląska Cieszyńskiego, podjętej na konferencji w Spa 28 lipca 1920 roku, a będącej wynikiem trwającego dwa lata sporu pomiędzy Czechosłowacją i Polską o przynależność państwową tego regionu. Połączono trzy cieszyńskie dzielnice położone na lewym brzegu Olzy – Saskiej Kępy (Sachsenberg), Kamieńca (Steinplatz) i Brandysa (Brandeis), które przekształciły się w pełni funkcjonujące miasto dzięki realizacji wielkiego planu rozbudowy, finansowanego m.in. z pożyczki rządu czechosłowackiego.

Po podziale

W muzeum nie mogło zabraknąć oczywiście trudnej tematyki Zaolzia. Jeden z działów opowiada o Polakach pozostałych po podziale Śląska Cieszyńskiego po drugiej stronie Olzy, o szkolnictwie i kulturze w tym rejonie. Przybliżony został również temat miejsc pamięci, takich jak Cierlicko i Konteszyniec, a także zaolziańskich organizacji zrzeszających Polaków. Przedstawiono też sylwetki wybitnych postaci pochodzących z Zaolzia, postaci, które wniosły ogromny wkład w rozwój wielu dziedzin kultury i nauki. Po wybuchu II wojny światowej zlikwidowano polskie szkolnictwo, organizacje i instytucje, język polski zniknął z oficjalnego życia publicznego, a w ratuszu urzędowała NSDAP.

W Czeskim Cieszynie, na tzw. Konteszyńcu znajdował się obóz jeniecki dla aliantów. Powstał w kwietniu 1941 roku i przeznaczony był dla internowanych podoficerów oraz szeregowych żołnierzy. Był to największy obóz jeniecki na terytorium dzisiejszej Republiki Czeskiej, został później rozebrany, a na jego miejscu wybudowano dzielnicę domów jednorodzinnych. Po wojnie w Polsce i Czechosłowacji nastąpił czas dyktatury partii komunistycznych. W tym trudnym dla obu krajów czasie kwitł „graniczny biznes” – granica na Olzie naturalnie generowała problemy przemytnicze.

Dziś to już odległa historia dwóch stron jednego miasta. Warto ją poznać zwiedzając doskonale zorganizowaną ekspozycję Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín.

Polska i Czechy znajdują się w Unii Europejskiej i w strefie Schengen – obie części miasta aktywnie ze sobą współpracują, choć już wcześniej nie brakowało inicjatyw, które miały na celu połączenie Cieszyna. Od 1989 roku działał oddział Solidarności Polsko-Czesko-Słowackiej, w 1996 roku władze miast podpisały umowę o współpracy, zaczęto organizować wspólne imprezy i realizować transgraniczne projekty, których Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín jest najlepszym przykładem. Oba miasta znów tworzą jedną całość.

Wspólna polsko-czeska rada programowa opracowała koncepcję muzeum, treści ekspozycji muzealnych oraz zapewniła prawidłową realizację projektu.

Nad przystanią

Po czeskiej stronie muzeum powstała symboliczna przystań – miejsce do cumowania nad Olzą (na której na razie nie widać jednostek pływających). Inspiracją do jej powstania była piosenka Jacek, której autorem jest pieśniarz Jaromír Nohavica, mieszkający wiele lat w Czeskim Cieszynie. Piosenka powstała wiosną 1989 roku, a jesienią Nohavica zaśpiewał ją na słynnym Festiwalu Niezależnej Kultury Czechosłowackiej we Wrocławiu. W momencie otwarcia Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín mija więc 30 lat od tamtych wydarzeń.

Na drugim brzegu rzeki Olzy Jacek żyje

niewiele metrów dzieli go ode mnie

machamy do siebie wyciągamy szyje

dwaj sojusznicy i dwie bliskie ziemie

Pieśniarz tak wspomina lata spędzone w Czeskim Cieszynie: „Moje przenosiny po odbyciu służby wojskowej do Cieszyna, miasta, w którym przyszła na świat w rodzinie czeskich muzyków moja żona Martina, były bardzo szczęśliwą decyzją. Na przełomie lat 70. i 80. było to miejsce, które mi poprzez kontakt z wielką i piękną polską kulturą umożliwiło zaczerpnąć trochę świeżej wody z bogatego i życiodajnego polskiego morza do mego zatęchłego czeskiego bajorka”.

Z brzegów puszczamy kaczki dla zabawy

gdy jeden wygra drugi robi grandę

kręcą głowami czesko-polskie baby

bo uprawiamy własną propagandę

Co tydzień obaj na przeciwnych brzegach

krzepimy siebie Chłopcze głowa w górę

jaka to wielka piękna rzecz olewać

wszelkie przepisy celne i cenzurę

Jaromír Nohavica napisał piosenkę Jacek w okresie, gdy Cieszyn polski i czeski dzieliły budynki celne i nie można było bez odpowiednich dokumentów przekroczyć granicy na rzece. Zabroniono też przebywania nad rzeką i zabaw, pilnowali tego uzbrojeni żołnierze wojsk chroniących pogranicze obu państw (tzw. pogranicznicy). Polski Jacek i czeski Pepa, stojąc na dwu brzegach rzeki, mogli w tamtych czasach najwyżej machać do siebie, a po 1989 roku puszczać symboliczne kaczki, tak jak zostało to przedstawione w czesko-polskim spektaklu muzycznym Těšínské niebo – Cieszyńskie nebe;

POLAK Ahoj, Pepo, kaczki puszczasz?

CZECH Kačky to jsou ptáci, plavou tam dole na Olši. Já házím žabky, Jacku.

POLAK Ty puszczasz żabki?? Przecież to jest to brzydkie i zielone, co siedzi nad Olzą.

OLZA Brzydkie i zielone… Celnik??

Dziś po jednej i drugiej stronie rzeki można spacerować, odpocząć na małej przystani czeskiej, karmić kaczki albo puszczać „żabki” z czeskiego brzegu, a potem, po polskiej stronie usiąść w Kole Czasu, by powspominać minione czasy i spojrzeć na symboliczną polsko- czeską Wieżę Babel, która pozwoli zrozumieć, dlaczego po tej stronie rzeki čerstvý chleb jest świeży, a czeski květen to maj.

e51f33b357e7ce2cf4f8ebf2709732d5aae3dede-c8eec71

Projekt Open Air Museum Cieszyn. Český Tĕšín.
Projekt dofinansowany przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu Interreg V-A Republika Czeska – Polska.
Nr proj CZ.11.2.45/0.0/0.0/15_003/0000332

1 z 12