Gwiazdozbiór Ryb niełatwo jest odnaleźć. Jednak to on ma związek z początkiem wiosny

W tym artykule:

1. Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Ryb?
2. Charakterystyka gwiazdozbioru Ryb
3. Punkt równonocy wiosennej w gwiazdozbiorze Ryb
4. Pochodzenie gwiazdozbioru Ryb
5. Mitologia i znaczenie

Ryby to duży gwiazdozbiór nieba północnego. Składa się jednak z niezbyt jasnych gwiazd, które nie tworzą żadnego charakterystycznego wzoru. To znacząco utrudnia odnalezienie konstelacji. Warto jednak podjąć wyzwanie, bo w jej umownych granicach mieści się wiele interesujących obiektów, których obserwacja może dać niemałą frajdę.

Gdzie jest na niebie gwiazdozbiór Ryb?

Ryby (Pisces) to duża konstelacja zodiakalna nieba północnego, zlokalizowana w pobliżu równika niebieskiego. Sąsiadują z nią następujące konstelacje:

• gwiazdozbiór Trójkąta,
• gwiazdozbiór Andromedy,
• gwiazdozbiór Pegaza,
• gwiazdozbiór Wodnika,
• gwiazdozbiór Wieloryba,
• gwiazdozbiór Barana.

Ryby są dość bladym gwiazdozbiorem, w którym nie ma obiektów o wielkości obserwowanej Najłatwiejszą metodą określenia położenia gwiazdozbioru jest odszukanie dwóch sąsiadujących konstelacji: Pegaza (zlokalizowanego na wschód od Ryb) i Wodnika (położonego na zachód od Ryb).

Gwiazdozbiór jest widoczny na szerokościach geograficznych między 55° S a 84° N. Z obszaru Polski, nieuzbrojonym okiem można dostrzec ok. 75 niezbyt jasnych gwiazd, tworzących konstelację Pisces. Obserwacje należy prowadzić jesienią. Najdogodniejsza pora to zmierzch astronomiczny, ok. 2 godziny po zachodzie Słońca.

Dane obserwacyjne:

• rektascensja: 0 h,
• deklinacja: +15 stopni.

Charakterystyka gwiazdozbioru Ryb

Ryby to okazała konstelacja. Gwiazdozbiór ma powierzchnię ok. 889 stopni kwadratowych i zajmuje 2,16 proc. powierzchni nieba. W zestawieniu 88 konstelacji uznawanych przez Międzynarodową Unię Astronomiczną zajmuje 14. miejsce. Dla porównania, gwiazdozbiór Wagi ma powierzchnię 538 stopni kwadratowych i pokrywa 1,3 proc. nieba, co daje mu 29. pozycję w tym samym zestawieniu.

Mimo że zodiakalne Ryby obchodzą urodziny między 19 lutego a 20 marca, Słońce przechodzi przez tę konstelację w dniach od 12 marca do 18 kwietnia. To przesunięcie jest rezultatem ruchu precesyjnego Ziemi, czyli zmiany osi obrotu naszej planety.

Wcześniej wspomnieliśmy, że Ryby należą do najbledszych gwiazdozbiorów zodiakalnych. Potwierdzeniem tego jest fakt, że w obszarze konstelacji znajdują się zaledwie dwie jaśniejsze gwiazdy. Wraz z gwiazdami piątej wielkości, tworzą one niezbyt charakterystyczny i łatwy do przeoczenia wzór wydłużonej litery V. Asteryzm ten jest znany jako Diadem i stanowi najbardziej charakterystyczną część gwiazdozbioru. Na starożytnych mapach konstelacja była przedstawiana jako dwie płynące równolegle ryby, połączone sznurem.

Najjaśniejszą gwiazdą w konstelacji Pisces jest Eta Piscium, czyli Alpherg. Jej nazwa wywodzi się od arabskiego słowa „pharg”, oznaczającego „wylew” (w kontekście wylewu wody, nie stanu medycznego). Od Słońca dzieli ją ok. 271 lat świetlnych. Żółty olbrzym jest zaliczany do typu widmowego G7.

Wymieniając charakterystyczne obiekty gwiazdozbioru, nie można pominąć gwiazdy Alfa Piscium (Alrescha). To gwiazda podwójna, oddalona o ok. 165 lat świetlnych od Słońca. Jej nazwa oznacza „sznur” i nawiązuje do wyobrażonego połączenia dwóch ryb w konstelacji. Składa się z dwóch białych gwiazd ciągu głównego, zaliczanych do obiektów typu widmowego A. Charakteryzują się jasnością 4,11 i 5,125 magnitudo.

Kolejny charakterystyczny obiekt ro Zeta Piscium, czyli Revati. To gwiazda wielokrotna, która składa się z olbrzyma typu widmowego A7 i układu spektroskopowego, w którego skład wchodzą karły o typie widmowym F7 i G7.

Ryby są oddalone od drogi mlecznej, więc w granicach gwiazdozbioru można zaobserwować wiele galaktyk. Do najbardziej interesujących należy M74. Oddalona od Słońca o ok. 30-40 milionów lat świetlnych, jest należy do wzorcowych galaktyk spiralnych (została wybrana na prototyp klasy galaktyk Sc). Charakteryzuje się dość niską jasnością, co nie ułatwia jej obserwacji. Galaktyka M74 jest zaliczana do najtrudniejszych do zaobserwowania obiektów, ujętych w katalogu Messiera. Należy jednak podkreślić, że obiekt charakteryzuje się dużą szerokością kątową.

Inna interesująca galaktyka to NGC 676. Jest niewielka i dość blada, jednak można zaobserwować w niej gwiazdę dziewiątej wielkości, zakrywającą puste centrum.

W obszarze ryb można zaobserwować rój Piscydów. Meteory pochodzą od komety Morehouse'a. Maksimum aktywności roju przypada na 11 września.

Punkt równonocy wiosennej w gwiazdozbiorze Ryb

Wspomniane wcześniej zjawisko ruchu precesyjnego Ziemi doprowadziło także do przesunięcia punktu równonocy wiosennej. Mowa o obszarze, w którym ekliptyka przecina się z równikiem niebieskim. W starożytności, znajdował się w gwiazdozbiorze Barana (stąd wzięła się jego nazwa – punkt Barana). Obecnie znajduje się w konstelacji Ryb, ok. 8° na południe od gwiazdy Omega Piscium. 21 marca Słońce przechodzi przez ten obszar. Właśnie wtedy rozpoczyna się astronomiczna wiosna.

Pochodzenie gwiazdozbioru Ryb

Gwiazdozbiór Ryb był obserwowany już w V wieku p.n.e., przez babilońskich astronomów. Początkowo obserwatorzy opisywali Rybę północną i południową. W tym miejscu wypada jednak wspomnieć, że współcześnie nie stosuje się już tego podziału, gdyż wprowadzałoby to zbędne zamieszanie (gwiazdozbiór Ryby Południowej to odrębna konstelacja).

Od Babilończyków konstelację Ryb zapożyczyli antyczni Grecy. W II wieku n.e. opisał ją Ptolemeusz. Hellenowie widzieli w tym gwiazdozbiorze postaci, pod którymi Afrodyta i Eros podjęli ucieczkę przed przerażającym Tyfonem.

Mitologia i znaczenie

Mit przedstawiający tę historię odnosi się do początków istnienia bogów, gdy ci toczyli bój z tytanami i gigantami. Olimpijczycy byli już bliscy triumfu, jednak Gaja, mityczna matka Ziemia, nie zamierzała oddawać władzy w ich ręce. Na pole walki wysłała Tyfona – najstraszniejszego ze wszystkich potworów. Bestia z ciałem olbrzyma i o stu głowach smoka, która zamiast na nogach wspierała się na olbrzymich wężach, wprawiła bogów w popłoch. Olimpijczycy zaczęli ratować się ucieczką.

By ocalić życie, Afrodyta i jej syn Eros rzucili się w nurt Eufratu. Przemienili się w ryby, a żeby nie zgubić się w odmętach, swoje ciała połączyli sznurem. Sprytna ucieczka bogini miłości i jej potomka została uwieczniona na firmamencie.

Istnieje jeszcze jedna wersja tej legendy. Opowieść głosi, że gdy Afrodyta i Eros wskoczyli do wody, podpłynęły do nich dwie ryby. Zabrały ich na swoich grzbietach z dala od zagrożenia i w ten sposób ocaliły życie bogini i jej syna. W nagrodę za ten wyczyn zwierzęta trafiły na nocne niebo. Mit o Afrodycie i Erosie ma swój odpowiednik w mitologii rzymskiej. W wierzeniach antycznych Rzymian, w złączne sznurem ryby mieli zmienić się Wenus i Kupidyn.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.