Stepy – gdzie występują i co je charakteryzuje?

W tym artykule:

1. Co to jest step i jak powstaje?
2. Jak wygląda step?
3. Jakie zwierzęta żyją na stepach?
4. Roślinność stepowa
5. Ludność zamieszkująca stepy

Stepy kojarzą się przede wszystkim z trawiastym bezkresem. Należy jednak zaznaczyć, że ich pierwotny charakter zaczyna stopniowo zanikać. Przyczynia się do tego przede wszystkim działalność człowieka - ze względu na żyzne gleby, stepy powoli stają się obszarami rolnymi.

Co to jest step i jak powstaje?

Mówiąc o stepach, na myśli należy mieć ekoregion charakteryzujący się znacznymi obszarami trawiastymi i występującymi na nich roślinami kseromorficznymi. Można zaobserwować tam charakterystyczne elementy klimatu kontynentalnego - gorące lato i mroźną zimę.

Pod względem występujących gleb i roślinności, stepy należy dzielić na:

• stepy piołunowe - ubogie w trawy i gleby,
• stepy ostnicowe - dominują gleby bielicowe, różnorodność traw jest bogatsza niż w przypadku stepów piołunowych,
• stepy łąkowe - dominują czarnoziemy, obszar najbogatszy w roślinność trawiastą.

Te charakterystyczne formacje roślinne należy też dzielić na dwa odrębne biomy:

• zarośla, sawanna i murawa klimatu kontynentalnego - składające się z traw i krzewów oraz drzew występujących wyłącznie w obszarze cieków wodnych,
• zarośla oraz murawa wysokogórska - łąki i krzewy występujące na dużych wysokościach.

Występowanie stepów jest charakterystyczne dla kliku kontynentów. W Europie, znajdziemy je w obszarze Kotliny Panońskiej - wielkiej równiny Europy Środkowej, rozciągającej się od Alp po Karpaty - oraz Niziny Kubańskiej - zachodniego obszaru Przedkaukazia. W Azji występują w obszarze Niziny Turańskiej, Pogórza Kazaskiego, Syberii Południowej i Mongolii. W Ameryce Północnej, stepy tworzą Wielką Prerię - obszar między Górami Skalistymi i Appalachami. W Ameryce Południowej, step (Pampa) rozciąga się od wybrzeża Oceanu Atlantyckiego po majestatyczne zbocza Andów.

Stepy kształtują się pod wpływem klimatu kontynentalnego, dla którego charakterystyczne są gorące lata, mroźne i wietrzne zimy, niewielkie opady i znaczne wahania temperatury powietrza. Takie warunki praktycznie uniemożliwiają rozwój krzewów i roślin drzewiastych.

Jak wygląda step?

Przekłada się to na charakterystyczny krajobraz, jaki tworzą te niezwykłe formacje roślinne. W pierwotnej formie, stepy przypominają trawiasty bezkres. Taka roślinność rozciąga się tam aż po horyzont.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że pierwotne formacje stepowe ulegają stopniowemu zanikowi. To efekt działalności człowieka - żyzne gleby stepów sprzyjają rolnictwu, więc obecnie trawiasty krajobraz miesza się z licznymi polami uprawnymi - soi, buraków cukrowych, kukurydzy i innych zbóż.

Jakie zwierzęta żyją na stepach?

Ze względu na charakterystyczną roślinność, stepy nie sprzyjają rozwojowi licznych gatunków zwierząt. Wśród stepowej fauny dominują ssaki kopytne, drapieżne i gryzonie. Nie brakuje tam też owadów. Obecność dwóch ostatnich grup determinuje występowanie ptaków - drapieżnych, polujących na gryzonie, i pozostałych, żywiących się mniejszą zdobyczą.

Mogłoby się wydawać, że ze względu na znaczną ilość dostępnego pokarmu, stepy są idealnym miejscem dla przedstawicieli ssaków kopytnych. Nic bardziej mylnego. Ze względu na niemal całkowity brak drzew i krzewów, roślinożercy są pozbawieni jakiejkolwiek naturalnej ochrony. Charakterystyczni przedstawiciele rzędu kopytnych, występujący na stepach, to:

• antylopy,
• gazele.
• na obszarach stepowych występują też dzikie konie i osły.

Ograniczona ilość zwierzyny łownej przekłada się na skromną reprezentację rzędu drapieżnych. Na stepach występują przede wszystkim gatunki z rodziny psowatych:

• wilki,
• lisy.

Inaczej wygląda sytuacja gryzoni. Wysokie trawy tworzą doskonałe schronienie dla przedstawicieli tego rzędu. Wśród gatunków występujących na stepach, należy wymienić:

• susły,
• pieski stepowe,
• bobaki,
• chomiki,
• norniki,
• świstaki.

Obecność gryzoni sprawia, że stepy stanowią teren łowiecki wielu ptaków drapieżnych, wśród których dominują:

• sokoły,
• orły,
• myszołowy,
• pustułki,
• rarogi,
• sowy.

Nie brakuje tam też mniejszych ptaków, które żywią się owadami bytującymi wśród traw. W tym miejscu należy wskazać na:

• przepiórki,
• kuropatwy,
• dropy,
• cietrzewie.

Gromada owadów jest reprezentowana przede wszystkim przez szarańczę, mrówki, mszyce, pasikoniki i skoczki.

Roślinność stepowa

Podobnie jak tundra, step jest niemal całkowicie pozbawiony wysokiej roślinności. Na tym jednak kończą się cechy wspólne obu formacji roślinnych, bo o ile roślinność drzewna tundry uległa skarłowaceniu, to w przypadku stepów występuje w swojej naturalnej formie, ale wyłącznie w wąwozach i przy brzegach rzek.

Na stepach dominują rośliny kseromorficzne, które pod względem fizjologicznym i anatomicznym przystosowały się do życia w obszarach suchych. Zależnie od panujących w danym miejscu warunków klimatycznych, roślinność stepowa może płynnie przechodzić w lasostepy, pustynie i półpustynie.

W ujęciu gatunkowym, największą różnorodność przedstawiają stepy łąkowe, występujące w obszarze Europy wschodniej i Ameryki Północnej. Dominują tam wysokie trawy, które mogą osiągać wysokość na poziomie 120 cm.

W obszarze Mongolii, Azji Środkowej, Niziny Kubańskiej, czyli w strefie klimatu suchego kontynentalnego, dominują stepy ostnicowe. W strefie, gdzie występuje klimat umiarkowany suchy rozwinęły się stepy piołunowe. Oba te obszary charakteryzują się występowaniem znacznie mniej żyznej gleby od łąkowych czarnoziemów, zatem charakteryzują się mniej bujną roślinnością. Rosnące tam trawy są niższe i przedstawiają charakter kępkowy.

Ludność zamieszkująca stepy

Rolnictwo właściwie od zawsze stanowiło główną działalność ludów zamieszkujących stepy na całym świecie. Kiedyś, dominującą działalnością było wypasanie zwierząt gospodarczych. Nic dziwnego, w końcu surowy klimat i uboga flora nie sprzyjają innej pracy. Stepowe tradycje pasterskie przetrwały do dziś, zwłaszcza w obszarach, w których występują niezbyt żyzne gleby. Gatunki hodowlane, które wypasa się na stepach, to przede wszystkim różnego rodzaju bydło, konie, owce, kozy i wielbłądy.

Należy jednak wyraźnie podkreślić, że obszary, w których dominują żyzne czarnoziemy, obecnie podlegają intensywnej eksploatacji uprawnej. Na stepach wysiewa się przede wszystkim zboża, przede wszystkim pszenicę i w nieco mniejszym stopniu kukurydzę. Uprawia się też soję i buraki cukrowe.

Mówiąc o najbardziej charakterystycznych przedstawicielach ludności stepowej, na pierwszym miejscu należy wymienić Czikosów - pasterzy trudniących się wypasaniem koni na terenie Puszty (step na Wielkiej Nizinie Węgierskiej). Ich nietypowy strój składa się z charakterystycznego kapelusza zdobionego żurawim piórem, kamizelki i spódnicospodni szytych z jednego kawałka materiału.