Aleksander Wielki. Największy dowódca starożytności i wróg męskich bród

W tym artykule:

1. Aleksander Wielki. Droga do władzy
2. Aleksander. Władca oczytany i z poczuciem humoru
3. Kierunek: wschód
4. Aleksander Wielki i węzeł gordyjski
5. Bitwa pod Issos i dalsze podboje
6. Podbój Azji
7. Rządy Aleksandra. Integracja z Persami i wojna z… brodami
8. Grób Aleksandra Wielkiego

Aleksander Wielki był synem Filipa II Macedońskiego i Olimpiady. Pojawiały się sugestie, że jego ojcem mógł być ostatni rdzenny egipski faraon Nektanebo II. Aleksander urodził się w 356 roku p.n.e. w Pella w Macedonii. Zmarł w wieku zaledwie 32 lat w Babilonie w Mezopotamii.

Aleksander Wielki. Droga do władzy

Ponoć był bardzo dojrzałym dzieckiem. W wieku zaledwie siedmiu lat miał przyjąć perskich posłów i rzeczowo z nimi rozmawiać. Dlatego płynnie przejął władzę w Macedonii w wieku 20 lat, w 336 roku p.n.e. Nie można wykluczyć, że był zamieszany w spisek na życie swojego ojca, Filipa II. Sam się do tego nie przyznawał. Winę za śmierć ojca zrzucał na króla Persów, Dariusza III.

Jego królestwo było silne. Już ojciec Aleksandra podporządkował sobie greckie państwa. W momencie śmierci Filipa doszło do powstania Greków, którzy chcieli odzyskać wolność. Aleksander szybko stłumił rozruchy. Również rozprawił się z plemionami atakującymi jego państwo od północy.

Aleksander. Władca oczytany i z poczuciem humoru

Wychowankiem i nauczycielem młodego Aleksandra był najwszechstronniejszy myśliciel i filozof starożytności Arystoteles. To on zaszczepił w przyszłym władcy miłość do „Iliady” Homera. Była to opowieść o słynnej wojnie trojańskiej. Aleksander identyfikował się z Achillesem, który był prototypem męskiej urody i odwagi w starożytnej Grecji.

Z Aleksandrem związana jest legenda dotycząca pojmanego pirata Diomedesa. Władca spytał go, jak śmie uprawiać rozbój na morzu? Na co ten odrzekł: „A jak ty śmiesz go uprawiać na lądzie? Nazywają mnie piratem, bo mam jedną galerę; ciebie zaś, który pustoszysz świat wielkimi armiami, zwą królem.” Ta bezczelna, ale i trafna odpowiedź spodobała się Aleksandrowi. Diomedes na wniosek Aleksandra został księciem i sędzią.

Kierunek: wschód

Ambicją Aleksandra był podbój całego znanego świata. Najpierw celem było rozbicie państwa Persów. W 334 roku p.n.e. licząca kilkadziesiąt tysięcy żołnierzy armia macedońsko-grecka pod wodzą młodego króla przeprawiła się do Azji Mniejszej. Początkowo Aleksander skierował swoje kroki do Troi, gdzie złożył wieniec na symbolicznym grobie bohatera swojej młodości, Achillesa. Na tym nie poprzestał. Zgodnie ze zwyczajem nago wziął udział w biegu ku czci herosów. Towarzyszyli mu jego przyjaciele

Aleksander Wielki i węzeł gordyjski

Gdy Aleksander podbijał Anatolię, zajął również Frygię i jej stolicę, Gordion. Tam ujrzał wóz mitycznego króla Gordiosa I, ojca Midasa. Jarzmo wozu połączone było z dyszlem z pomocą przemyślnego węzła. Według przepowiedni osoba, która ów węzeł rozwiąże, miała zostać panem świata. Aleksander spróbował swoich sił, ale ostatecznie postanowił węzeł przeciąć. Dlatego dzisiaj mówimy o rozstrzygnięciu zagmatwanego problemu w sposób radykalny, określając to jako „rozcięcia węzła gordyjskiego.”

Bitwa pod Issos i dalsze podboje

Wojska Aleksandra bardzo szybko posuwały się w kierunku stolicy Persów, Persepolis na terenie dzisiejszego Iranu. W 333 roku p.n.e. stoczył na pograniczu Azji Mniejszej i Syrii wielką bitwę pod Issos z armią perską dowodzoną przez Dariusza III. Zwycięstwo Aleksandra było wielkie. Wziął do niewoli rodzinę władcy perskiego i zdobył skarbiec królewski. W kasetce z perfumami Dariusza umieścił otrzymany od Arystotelesa egzemplarz „Iliady”.

Wkrótce Aleksander dotarł aż do Egiptu. Tam został przyjęty jako wyzwoliciel. Przez Egipcjan został uznany zresztą za faraona.

Aleksander założył parędziesiąt miast, z czego kilka nosiło jego imię. Najsłynniejszym była egipska Aleksandria. Powstała według pomysłu Dejnokratesa na planie prostokąta z szerokimi ulicami przecinającymi się pod kątem prostym. Jednak dopiero następcy Aleksandra przyczynili się do rozkwitu miasta. To tam powstała słynna latarnia morska na Faros, która była jednym z cudów świata starożytnego (być może według pomysłu Aleksandra) i Biblioteka Aleksandryjska.

Do podboju arabskiego w VII wieku n.e. Aleksandria pełniła rolę intelektualnej stolicy wschodniego Śródziemnorza.

Podbój Azji

Kolejną wielką bitwę Aleksander rozegrał z Persami pod Gaugamelą po przekroczeniu Tygrysu i Eufratu w Mezopotamii w 331 roku p.n.e. Ponownie odniósł sukces i szybko ruszył do stolicy Dariusza III, Persepolis i do Suzy, które zdobył z łatwością. Władca Persji salwował się ucieczką. Zabił go ostatecznie satrapa Baktrii, Bessos. I jego w końu dopadł i zgładził Aleksander na obszarze obecnego Afganistanu.

Wśród ruin antycznej Persji. Odwiedź Persepolis i przenieś się w czasie

Persepolis to ruiny starożytnego, perskiego miasta, którego historia zaczęła się około 2500 lat temu. Dziś obiekt ten jest wpisany na listę UNESCO. Choć nie zachowało się wiele, z pewno..

Apetyt Aleksandra na podboje był wielki. W ostatnich latach życia dotarł aż do Indii, ale zmęczona armia nie chciała już maszerować dalej. Żołnierze przeszli ze swoim wodzem około 18 tys. km! Teraz przyszła pora na ugruntowanie władzy na zajętych terenach.

Rządy Aleksandra. Integracja z Persami i wojna z… brodami

Po zakończeniu zasadniczych podbojów Aleksander ustanowił stolicę w Babilonie. Jego marzeniem było stworzenie uniwersalnej monarchii rozciągającej się od Macedonii po Indie. Jednak wywołało to niezadowolenie wśród Greków i Macedończyków. Sam dążył do integracji z lokalnymi ludami. Do armii i administracji państwowej włączał przedstawicieli podbitych ludów. Poślubił córkę Dariusza III, Barsinę. Z kolei jego oficerowie mieli ożenić się z kobietami z arystokratycznych perskich rodów.

Aleksander był ponoć wrogiem męskich bród. Wprowadził zwyczaj ich golenia. Uzasadniał to praktycznymi względami: w czasie walki można je przecież łatwo pochwycić i unieszkodliwić nieprzyjaciela.

Aleksander chciał podbić jeszcze zachodnią część Morza Śródziemnego. Zaczął nawet budować wielką flotę, ale te plany wstrzymała jego gwałtowna i niespodziewana śmierć. Dopadła go gorączka i po kilku dniach zmarł.

Grób Aleksandra Wielkiego

Aleksander zmarł nagle w wieku 32 lat. Trwają dyskusje, czy przyczyną była malaria. Być może go otruto. Po jego śmierci jego wielkie królestwo rozpadło się na kilka zasadniczych części: królestwo Ptolemeuszy w Egipcie, Antygonidów w Grecji i Macedonii, Seleukidów w Azji i państwa Lizymacha w Tracji.

Od wielu lat trwają poszukiwania jego grobu. Uważa się, że faraon Ptolemeusz I sprowadził do Egiptu ciało Aleksandra i pochował w złotej trumnie w Aleksandrii. Gdy polscy archeolodzy rozpoczęli wykopalisk w centralnej części tego miasta w latach ’60 XX wieku, gruchnęła informacja, że natknęli się na grób macedońskiego władcy.

Kierownik prac, prof. Kazimierz Michałowski, musiał wysyłać dementi do różnych mediów, również do USA. W depeszy do Ameryki naukowiec napisał, że nie odkrył grobu Aleksandra, ale pierwszy teatr antyczny na terenie Egiptu.

Grobowiec Aleksandra zlokalizowany był zapewne w Soma, czyli królewskim mauzoleum w Aleksandrii. Jego pozostałości znajdują się być może pod meczetem Nebi Daniela w aleksandryjskim śródmieściu. Ostatecznych dowodów na to jednak nie mamy.

Źródła:

• Kopaliński W. Słownik mitów i tradycji kultury, Warszawa 1991
• Martin T.R., Starożytna Grecja, Poznań 2022
• Michałowski K. Od Edfu do Faras, Warszaw 1983
• Prostko-Prostyński J. Historia starożytności, Warszawa 1998

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.