Amarna, czyli Akhetaton – najlepiej zbadana stolica starożytnego Egiptu

W tym artykule:

1. Nowy faraon zakłada nową stolicę
2. Amarna – stolica starożytnego Egiptu na chwilę
3. Największe budowle i założenia Akhetaton
4. Gdzie żyli zwykli mieszkańcy Amarny?

Około 1351 r. p.n.e. na tronie Nowego Państwa zasiadł Amenhotep IV. Była to postać wielce kontrowersyjna, ale i ambitna. Największym precedensem, jakiego dokonał w kilka lat po objęciu władzy było wprowadzenie zupełnie nowego sytemu religijnego w całym Egipcie.

Tradycyjna wiara egipska w wielu bogów o zwierzęcych głowach została nagle zmieniona w wiarę monoteistyczną. A przynajmniej było to odejście od politeizmu w stronę kultu jednego bóstwa, jakim miał być bóg Aton.

Nowy faraon zakłada nową stolicę

Aton to bóstwo słoneczne, przedstawiane w reliefach jako dysk solarny z rozpościerającymi się promieniami. Zastępował on ważnego boga Amona, którego kapłani posiadali duże wpływy w państwie. Chęć osłabienia ich pozycji mogła być jedną z przyczyn reformy religijnej nowego faraona.

Po 5 latach panowania Amenhotep IV oficjalnie zmienił imię królewskie na Akhenaton lub Echnaton. To drugie częściej pojawia się w polskiej literaturze, a jest zapożyczone z języka niemieckiego. Oprócz tego decyduje się on na zmianę stolicy kraju. Rozpoczyna się budowa od podstaw nowego miasta. Dzisiaj miejscowość, gdzie znajdują się jego ruiny, nazywa się Amarna.

Amarna – stolica starożytnego Egiptu na chwilę

Prawdziwa starożytna nazwa nowej stolicy to Akhetaton, co oznacza „horyzont Atona”. Odkryto 16 steli granicznych, które wyznaczały teren miasta. Logistycznie Amarna znajduje się w połowie drogi wzdłuż Nilu z Memfis do Teb. Założone ok. 1347 r. p.n.e, Akhetaton istniało zaledwie 15–20 lat. Następcy Akhenatona wrócili do dawnych wierzeń i cofnęli wszystkie jego rewolucyjne reformy.

W tym krótkim czasie miasto osiągnęło wielkość 290 km kwadratowych i było zamieszkałe szacunkowo przez 50 tys. mieszkańców. Niestety, współczesna infrastruktura zakrywa pozostały obszar starożytnego miasta. Szacuje się, że cała zabudowana powierzchnia Akhetaton mogła sięgać aż 1200 ha. Dla porównania, Rzym w granicach najdalszych Murów Aureliana miał 1400 ha zabudowy.

Na tym obszarze zdołano wybudować w krótkim wiele monumentalnych założeń. Wśród nich były co najmniej trzy królewskie pałace i dwie świątynie Atona. Zabudowa urbanistyczna mieściła się właściwie na wschodnim brzegu Nilu. Na zachodzie ulokowano natomiast duże zaplecze rolnicze.

Akhetaton dzieliło się na kilka wyróżniających się dzielnic:

• Miasto Centralne,
• Główne Miasto,
• Południowe Przedmieścia,
• Północny Pałac,
• Północne Przedmieścia.

Największe budowle i założenia Akhetaton

Miasto Centralne było sercem stolicy. To jedyna dzielnica dobrze rozplanowana urbanistycznie. Mieścił się tam monumentalny pałac królewski z wielkim dziedzińcem, gdzie prawdopodobnie zbierali się poddani przed obliczem faraona. Oprócz tego znajdowała się tam tzw. Mała Świątynia Atona, „Dom Króla”, budynki administracji, „policji” czy też magazyny żywności.

Na północy tej części miasta znajdowała się gigantyczna Wielka Świątynia Atona. Na tym wielkoobszarowym terenie w centralnej części ulokowano budowle świątynne. Wokół były one otoczone niezliczonymi stołami ofiarnymi. Szacunki są różne. Zazwyczaj podaje się, że było ich około tysiąca.

Północne Miasto leży dość daleko od właściwego miasta. Niektórzy przyjmują, że mogło ono funkcjonować niezależnie. Znajdował się tam jeden z pałaców królewskich, do którego przybijać mogły statki rzeczne.

Królowa Hatszepsut – kim była najsłynniejsza faraonka?

Królowa Hatszepsut zdobyła zaskakująco władzę w pokojowy sposób i panowała przez 21 lat. Ludzie ją kochali, choć nie było miejsca dla kobiety na męskim tronie. Jak starożytny Egipt ją ...

Północny Pałac jest z kolei kolejnym pałacem. Został najlepiej przebadany ze wszystkich. Był odseparowany od pozostałych dzielnic Amarny. Być może to była główna rezydencja władcy. Znaleziono tam dużo materiału archeologicznego, w tym malowidła.

Gdzie żyli zwykli mieszkańcy Amarny?

Główne Miasto było przeznaczone dla „zwykłych mieszkańców” miasta. Panował tam chaos planistyczny. Ulice często były ślepe, a zabudowa gęstniała i się rozrastała. Widać tu ważną zależność. Bogatsze domy i wille były otoczone mniejszymi domkami.

Archeolodzy przyjmują, że nie było wyraźnego podziału tylko na najbiedniejszych i najbogatszych. Oprócz tego, choć dzielnica się szybko rozrastała, nie była ona nigdy aż tak gęsta jak w np. w Tebach. Każdy dom, pomimo powtarzającego się wzoru, nigdy nie był też taki sam jak inne.

Południowe Przedmieście jest słabo rozpoznane. Znajdowały się tam już większe domy. Prawdopodobnie mieszkali tu najbogatsi obywatele w swoich willach.

Oprócz wymienionych wyżej dzielnic powstały jeszcze osiedla dla pracujących przy kamieniołomach czy nekropoliach robotników. Tzw. Wioska Robotników była zapleczem domowym tych osób. Jest bardzo wyjątkowa, ponieważ oprócz Miasta Centralnego tylko ona w całym mieście posiada rozplanowany układ domów.

Los Akhetaton został przypieczętowany wraz z odejściem od „nowej wiary”. Kolejny faraon Tutankhaton szybko wrócił do starej tytulatury i przyjął imię Tutankhamon. Owa „chwilowa” stolica starożytnego Egiptu została wówczas opuszczona nakazem i rozebrana.

Źródła:

• Amarna Project
• Stevens, Anna, 2016, Tell el-Amarna, [w:] Willeke Wendrich (ed.red.), UCLA Encyclopedia of Egyptology, Los Angeles
• Spence, Kate, 2010, Settlement Structure and Social Interactions at El-Amarna, [w:] Manfred Bietak; Ernst Czerny; Irene Forstner-Müller (red.), Cities and Urbanism in Ancient Egypt, Verlag der Österreichischen Akademie der Wissenschaften, Wiedeń, str. 289-298.