Archeolodzy odkryli megalityczną nekropolię kobiet w Hiszpanii. W identyfikacji pomogła analiza DNA
W wielkich megalitycznych dolmenach na cmentarzysku sprzed kilku tysięcy lat pochowano głównie kobiety. Może to oznaczać ich kluczową rolę w pradziejowych społecznościach Półwyspu Iberyjskiego.
Spis treści:
Megality, czyli konstrukcje wykonane z dużych głazów, powstawały w Europie na przestrzeni kilku tysiącleci od około 4800 lat p.n.e. Wiele z nich pełniło funkcje świątyń lub obserwatoriów, czego przykładem jest słynne Stonehenge w Anglii.
Część z budowli megalitycznych była grobowcami. Najbardziej charakterystyczny typ tych ostatnich stanowiły dolmeny. Tworzyły je głazy wkopane pionowo w ziemię nakryte płaskim blokiem skalnym. Takie budowle z reguły przysypywano ziemią, więc wyglądały jak kurhany. Badacze ogłosili właśnie wyniki analiz szczątków z nekropolii tego typu w południowej części Hiszpanii.
Ważni ludzie w monumentalnych grobowcach
Zbudowanie grobowca megalitycznego wymagało wielkich nakładów czasu i pracy. W ich budowę zaangażowanych było wiele osób w ramach społeczności. Zdaniem archeologów nie każdego zmarłego chowano w takich konstrukcjach. Była to raczej elita – najważniejsze osoby w danym plemieniu czy grupie.
W XIX i przez długą część XX wieku archeolodzy z zasady zakładali, że w tego typu elitarnych grobowcach z reguły chowano mężczyzn, czyli liderów i wodzów. Takie wnioski wysnuwali m.in. na podstawie wyposażenia grobowego, ale też analizy kości. Ta ostatnia nie zawsze jednak jest możliwa. Szczątki często zachowują się w kiepskim stanie, więc można określać płeć tylko z pewnym prawdopodobieństwem.
Teraz z pomocą przychodzą analizy DNA. Poza tym środowisko naukowego podchodzi z większą otwartością do weryfikacji dawnych przekonań i uprzedzeń, w tym tych dotyczących roli kobiet w pradziejowych społecznościach. Tak też było w przypadku analiz cmentarzyska Panoria w południowej Hiszpanii. Badacze z Uniwersytetu w Tybindze i Uniwersytetu w Granadzie opublikowali właśnie na łamach czasopisma „Scientific Reports” wyniki analiz płci zmarłych pochowanych w dolmenach.
Pełna dominacja kobiet
Panoria to nekropola zlokalizowana w mieście Darro w Grenadzie. Od 2015 roku przebadano tam blisko 19 dolmenów. Umieszczano w nich z reguły więcej niż jedną osobę. Chowano tam ludzi z przerwami przez 5-6 pokoleń począwszy od 5600 do około 4100 lat temu.
Naukowcy postanowili sprawdzić płeć zmarłych osób na podstawie analizy DNA i białka znanego jako amelogenina obecnego w szkliwie zębów. Przeanalizowano szczątki 44 zmarłych osób.
– W przeciwieństwie do przewagi mężczyzn, którą można zaobserwować w wielu megalitycznych zabytkach iberyjskich i europejskich, populacja Panoria wykazuje wyraźną nierównowagę w stosunku płci na korzyść kobiet, z dwukrotnie większą liczbą kobiet niż mężczyzn – piszą autorzy artykułu.
Odchylenie to jest jeszcze bardziej wyraźne wśród nieletnich zmarłych ze stosunkiem 10 kobiet na każdego mężczyznę. Proporcja ta jest daleka od zwykłego składu populacji ludzkich, który wynosi w przybliżeniu jeden do jednego. Jest on zaburzony tylko w wyjątkowych okolicznościach, np. podczas konfliktów, wojen lub intensywnej migracji.
Kobiety u sterów władzy?
Jakie okoliczności mogły doprowadzić do tak wyraźnej różnicy w stosunku płci osób pochowanych na nekropolii w Panoria? Naukowcy podkreślają, że tak jest we wszystkich analizowanych grobach, grupach wiekowych i przez cały czas użytkowania nekropolii.
Dlatego – w ich ocenie – można wykluczyć nadzwyczajne lub nieprzewidywalne zdarzenia jako przyczynę nadreprezentacji kobiet. Biorąc pod uwagę, że biologiczne relacje pokrewieństwa są głównym kryterium pochówku w różnych społecznościach, nadreprezentacja kobiet może wskazywać na praktyki pogrzebowe oparte głównie na pochodzeniu matrylinearnym. Oznacza to, że relacje rodzinne i przynależność społeczna są ustanawiane poprzez linię matczyną.
Możliwe, że córki w linii pozostawały w grupie krewnych, podczas gdy synowie odchodzili poza plemię czy społeczność, aby dołączyć do innych grup krewnych (tzw. egzogamia męska). W każdym razie nadreprezentacja kobiet wskazywałaby na strukturę społeczną skoncentrowaną na kobietach. Być może zatem pełniły kluczowe funkcje w danej społeczności.
Czy była to reguła na Półwyspie Iberyjskim w tym czasie? Nie jest to jasne. Podobnych analiz nie ma dużo, a wyniki tych, które przeprowadzono, nie są zawsze jednoznaczne. Na Półwyspie Iberyjskim istnieje tylko kilka stanowisk archeologicznych (cmentarzysk) społeczności megalitycznych, które potwierdzają wyraźną przewagę płci żeńskiej.
Źródło: Scientific Reports
Nasz autor
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.