Archeolodzy odkryli najstarszy kościół w Armenii. Naukowcy mówią o sensacji

Spis treści:

1. Kościół w kształcie krzyża
2. Jak wyglądał najstarszy kościół Armenii?
3. Chrześcijaństwo w Armenii. Kiedy się tam rozprzestrzeniło?

Najstarsze kościoły na świecie pochodzą z III i IV wieku. Jest ich niewiele i nie wszystko zachowały się w całości. Dlatego odkrycie każdego kolejnego lub pozostałości po nim jest tak ważne dla naukowców.

Najnowszego odkrycia dokonano w Artaxata. Miasto to było stolicą królestwa Armenii, rządzonego przez dynastie Artaksydów i Arsacydów. Miasto rozwinęło się w ważną metropolię w okresie hellenistycznym i było stolicą Armenii przez prawie sześć wieków.

Kościół w kształcie krzyża

Znalezisko dokonane w Artaxata składa się z ośmiokątnego w planie budynku z przedłużeniami w kształcie krzyża. Zespół przebadał wykopaliskowo część kościoła. Resztę rozpoznał przy użyciu metod geofizycznych, które nie wymagają fizycznej ingerencji w podłoże i nie niszczą nawarstwień archeologicznych.

– Budynek z IV wieku jest najstarszym archeologicznie udokumentowanym kościołem w kraju – sensacyjnym dowodem na wczesne chrześcijaństwo w Armenii – mówi profesor Achim Lichtenberger z Uniwersytetu w Münster w Niemczech, jeden z kierowników badań.

– Ośmiokątne [w planie – przyp. red.] kościoły nie były tu dotąd znane. Natomiast znamy je dobrze z regionu wschodniego Morza Śródziemnego, gdzie pojawiły się po raz pierwszy w IV wieku naszej ery – dodaje dr Mkrtich H. Zardaryan z Narodowej Akademii Nauk Armenii, który prowadzi ekspedycję ze strony ormiańskiej. Wspólne badania trwają w mieście Araxata od 2018 roku.

Jak wyglądał najstarszy kościół Armenii?

Pod względem typologicznym znalezisko odpowiada wczesnochrześcijańskim budynkom upamiętniającym. W bocznych częściach archeolodzy odkryli pozostałości drewnianych platform. To było korzystne dla badaczy, bo materiały organiczne można wydatować z pomocą popularnej wśród archeologów metody radiowęglowej. Okazało się, że te fragmenty zabudowy pochodzą z połowy IV wieku naszej ery.

Należy zaznaczyć, że jest to najstarszy fizyczny dowód na to, iż była to najstarsza świątynia chrześcijańska w Armenii. Tradycyjnie uważa się, że jeszcze starsza była katedra w Eczmiadzynie. Miała powstać w pierwszych latach IV wieku. Wtedy byłaby starsza od świątyni z Artaxata o kilka dekad. Dowód na to mamy jednak tylko w postaci źródeł pisanych, a nie danych archeologicznych.

Ośmiokątny budynek w Artaxata, o długości około 30 metrów, miał prostą podłogę wyłożoną zaprawą i terakotowymi płytkami. A o tym, że wnętrze świątyni było bogato zdobione świadczą fragmenty znalezionego marmuru. Ten materiał musiano sprowadzić z obszaru Morza Śródziemnego, co było kosztownym przedsięwzięciem.

Niemiecko-ormiański zespół prowadzi badania w tym sezonie od września. Archeolodzy będą kontynuować wykopaliska. Mają nadzieję dokonać nowych odkryć i uzyskać odpowiedzi na kolejne pytania. Na przykład chcą dowiedzieć się, komu poświęcony był ten kościół.

Chrześcijaństwo w Armenii. Kiedy się tam rozprzestrzeniło?

Armenia jest uważane za pierwszy kraj na świecie, do którego dotarło chrześcijaństwo i zostało w nim przyjęte. Według legendy święty Grzegorz Oświeciciel nawrócił ormiańskiego króla Tiridatesa III na chrześcijaństwo w Artaxata w 301 r. n.e.

Średniowieczny klasztor Chor Wirap, znajdujący się nieopodal nowo odkrytego kościoła, jest świadectwem tej tradycji. Początkowo władca Armenii więził w lochach tego miejsca Grzegorza Oświeciciela. Jednak po cudownym uzdrowieniu, którego miał dokonać Grzegorz, Tiridates III miał go uwolnić i ogłosił chrześcijaństwo religią państwową.

Artaxata odgrywała bardzo istotną rolę w pierwszych wiekach naszej ery. To miasto położone na kilkunastu wzgórzach niedaleko słynnej góry Ararat rozkwitało i stało się areną ważnych politycznych wydarzeń. Już grecki geograf i historyk Strabon opisywał jego dogodne położenie.

Źródło: Westfalski Uniwersytet Wilhelma w Münsterze.

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.