Archeolodzy odkryli zeszklony ludzki mózg. To pierwszy taki przypadek

Spis treści:

1. Przepis na zeszklony mózg
2. Ekstremalne warunki temperaturowe
3. Kim był człowiek z zeszklonym mózgiem i gdzie pracował?

Ta słynna erupcja Wezuwiusza zniszczyła doszczętnie dwa rzymskie miasta, zasypując je gorącym popiołem. Od czasów nowożytnych w Pompejach i Herkulanum trwają intensywne wykopaliska. Oba miasta stały się zamkniętymi kapsułami czasu: dzięki pracującym na ich terenie archeologom uzyskujemy wgląd w życie codzienne sprzed dwóch tysięcy lat.

W 2020 roku włoscy naukowcy po raz pierwszy poinformowali o odkryciu szczątków ludzkich z Herkulanum, których mózg uległ zeszkleniu. Zeszklenie, czyli witryfikacja, jest procesem, w którym materiał jest podgrzewany do tak wysokiej temperatury, że zamienia się w ciecz, a następnie gwałtownie schładzany, co powoduje zamianę w szkło lub szkliwo.

W kolejnych latach trwały dalsze analizy tego nietypowego odkrycia. Wnioskami podzielono się właśnie na łamach „Scientific Reports”.

Przepis na zeszklony mózg

Wulkanolog prof. Guido Giordano z Uniwersytetu Roma Tre wraz z zespołem przeanalizowali fragmenty szkła pobrane z wnętrza czaszki i rdzenia kręgowego zmarłej osoby z Herkulanum. Zeszklone fragmenty mózgu przypominają obsydian (są czarne i połyskujące). Co ciekawe, widać w nich nawet zachowane struktury sieci neuronowej, aksony i inne struktury nerwowe.

Wykorzystano szeroki zakres metod badawczych:

• spektroskopię rentgenowską,
• mikroskopię elektronową,
• tomografię komputerową 3D,
• spektroskopię Ramana.

Naukowcy już wiedzą, w jaki sposób przebiegał proces zeszklenia. Aby mózg stał się szkłem, musiał zostać podgrzany do temperatury zdecydowanie powyżej 510 stopni Celsjusza, a następnie szybko schłodzony. Nie mogło do tego dojść pod wpływem tzw. przepływów piroklastycznych, składających się z mieszaniny gorących gazów wulkanicznych, popiołów i okruchów skalnych. W przypadku erupcji Wezuwiusza nie osiągnęły one temperatury wyższej niż 465 stopni Celsjusza, zatem stygłyby powoli.

Ekstremalne warunki temperaturowe

W oparciu o współczesne obserwacje erupcji wulkanicznych eksperci sądzą, że pierwszym śmiertelnym wydarzeniem podczas erupcji Wezuwiusza była silnie rozgrzana chmura popiołu, która szybko się rozproszyła.

Takie zdarzenie miało podnieść temperaturę zmarłej osoby zdecydowanie powyżej 510 stopni Celsjusza. Kości czaszki i kręgosłupa prawdopodobnie ochroniły mózg przed całkowitym rozkładem termicznym. W wyniku tego procesu wewnątrz czaski powstało unikatowe szkło organiczne.

Następnie ekstremalnie gorąca chmura się rozproszyła, a temperatura otoczenia gwałtownie spadła. Dopiero potem nadeszły osady piroklastyczne o niższych temperaturach, które przykryły szczątki. To jedyny znany do tej pory przypadek zachowania ludzkiej tkanki poprzez zeszklenie w wyniku działania wysokiej temperatury.

Kim był człowiek z zeszklonym mózgiem i gdzie pracował?

Ofiarą erupcji Wezuwiusza z witryfikowanym mózgiem był młody mężczyzna w wieku około 20 lat. Jego śmierć była natychmiastowa – tkanki miękkie odparowały błyskawicznie. Szczątki ciała znaleziono leżące wśród pozostałości łóżka wewnątrz Collegium Augustalium.

Zapewne był wartownikiem w tej budowli publicznej poświęconej kultowi pierwszego cesarza Rzymu, Oktawiana Augusta. Konstrukcja znajdowała się przy głównej ulicy Herkulanum (łac. Decumanus maximus).

Wykopaliska w Collegium Augustalium rozpoczęły się już w 1740 roku, a zakończyły (sic!) w 1962 roku. Jest to obecnie jedna z większych atrakcji Herkulanum, którą udostępniono dla ruchu turystycznego. Spore wrażenie robią malowidła o tematyce mitologicznej. Do dziś są pełne nasyconych barw.

Źródło: Scientific Reports

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.