Arkady Fiedler zwiedził prawie cały świat. Stał się klasykiem literatury podróżniczej

W tym artykule:

1. Kim był Arkady Fiedler?
2. Podróże Arkadego Fiedlera
3. Służba wojskowa w trakcie II wojny światowej
4. Powrót do Polski i kolejne podróże
5. Śmierć Arkadego Fiedlera
6. Znaczenie dzieł Arkadego Fiedlera
7. Muzeum Arkadego Fiedlera
8. Tradycje podróżnicze w rodzinie Fiedlerów
9. Dowody uznania i upamiętnienia

Zwiedził niemal cały świat, podobnie jak Paweł Edmund Strzelecki. Tak jak Ferdynand Ossendowski, już jako chłopiec wykazywał się niebywałą ciekawością świata i wrażliwością na piękno przyrody. Jego książki, które osiągnęły ponad 10-milionowy nakład i doczekały się przekładu na 23 języki, do dziś są zaliczane do klasyki literatury podróżniczej.

Kim był Arkady Fiedler?

Arkady Fiedler był nie tylko wybitnym prozaikiem, reportażystą, przyrodnikiem i jednym z największych podróżników, ale także porucznikiem Wojska Polskiego.

Dzieciństwo i młodość

Urodził się 28 listopada 1894 roku, w Poznaniu. Jego ojciec, Antoni Fiedler, był poligrafem i wydawcą. To właśnie on zaszczepił w swoim synu miłość do podróży i poznawania tego, co niepoznane. Jak opowiadał w jednej z audycji radiowych, miał pięć lat, gdy ojciec zabrał go na polanę porośniętą wysoką trawą i polnymi kwiatami. Ten widok wywołał na nim tak duże wrażenie, że odbijał się echem w jego głowie przez wiele kolejnych lat.

Arkady Fiedler. Pudełko ze skarbami

Zaczytując się w dzieciństwie książkami Arkadego Fiedlera, zawsze odczuwałem pewien niedosyt obrazów.

Uczył się w poznańskim Gimnazjum im. Gotthilfa Bergera. Po maturze studiował filozofię i nauki przyrodnicze na Uniwersytecie Jagiellońskim. Gdy wybuchła I wojna światowa, został wcielony do armii niemieckiej i musiał przerwać studia.

W latach 1918–1919 brał udział w powstaniu wielkopolskim. Został wybrany do Komitetu Jedenastu Polskiej Organizacji Wojskowej i kierował działaniami Działu Organizacyjnego w Dowództwie Żandarmerii Krajowej. W 1921 roku otrzymał stopień porucznika.

Debiut literacki i wznowienie studiów

W 1917 roku na łamach poznańskiego dwutygodnika „Zdrój” ukazał się cykl wierszy autorstwa Arkadego Fiedlera, zatytułowany „Czerwone światło ogniska”. W 1922 i 1923 roku studiował w Akademii Sztuk Graficznych w Lipsku. Ukończył uczelnię z tytułem mistrza chemigrafii. Pierwsza powieść Fiedlera, „Przez wiry i porohy Dniestru”, ukazała się w 1926 roku.

Podróże Arkadego Fiedlera

Arkady Fiedler odbył 30 wypraw. Podróżnik odwiedził m.in. Brazylię, Amazonię i Peru, Kanadę, Madagaskar, Tahiti, Meksyk, Indochiny, i Afrykę Zachodnią.

Pierwsza wielka wyprawa

Marzenie o wielkiej podróży urzeczywistnił w 1928 roku. Jego celem była Parana – stan na południu Brazylii. Wówczas był to popularny kierunek wśród Polaków, bo rząd brazylijski zachęcał rolników do emigracji poprzez nadanie ziemi. Fiedler mógł zatem liczyć na duże wsparcie ze strony Polonii.

W trakcie wyprawy zgromadził bogate zbiory składające się z okazów brazylijskiej flory i fauny oraz sztuki wytwarzanej przez Indian Koroadów. Po powrocie do Polski (w 1929 roku) bezinteresownie przekazał je Muzeum Przyrodniczemu i innym poznańskim placówkom naukowym. Swoje wrażenia z podróży spisał w książkach „Bichos, moi brazylijscy przyjaciele” i „Wśród Indian Koroadów”.

Wyprawa do Amazonii

W 1933 roku podróżnik wrócił do Ameryki Południowej. Tym razem jego celem była Amazonia. Stamtąd przywiózł wiele żywych okazów zwierząt, które trafiły do warszawskiego ogrodu zoologicznego. Podróż do Amazonii zaowocowała wydaniem książki „Ryby śpiewają w Ukajali”, będącej zapisem wyprawy doliną rzeki u podnóża Andów. Tytuł zdobył ogromne uznanie wśród czytelników.

Podróż do Kanady i kolejny bestseller

W 1935 roku Fiedler odbył podróż do Kanady. W tym samym roku ukazała się relacja z tej wyprawy, zatytułowana „Kanada pachnąca żywicą”. Autor zawarł w niej eseje, w których opisał zaobserwowane tam zjawiska oraz utrwalił informacje historyczne, geograficzne i przyrodnicze.

Wyprawa na Madagaskar

Kolejnym celem Arkadego Fiedlera był Madagaskar. W 1937 roku wyruszył tam wraz z wyprawą Ministerstwa Spraw Zagranicznych, by dokonać oceny możliwości osiedlenia na wyspie emigrantów z Polski. Na czele grupy stał major Mieczysław Lepecki, podróżnik i były adiutant marszałka Józefa Piłsudskiego. W trakcie podróży zebrał materiał na kilka książek, w których opisał niezwykłą przyrodę Madagaskaru.

Służba wojskowa w trakcie II wojny światowej

Gdy nazistowskie Niemcy najechały Polskę, Fiedler przebywał na Tahiti. Natychmiast podjął decyzję o porzuceniu wyspy i dołączeniu do polskiej armii.

Z Tahiti wrócił do Francji, gdzie wstąpił do formujących się tam Polskich Sił Zbrojnych. W lutym 1940 roku dotarł do Wielkiej Brytanii. Tam poznał polskich lotników walczących w bitwie o Anglię. Napisał o nich głośną książkę „Dywizjon 303”, której przedruki trafiły do okupowanej Polski.

W latach 1942–1943 pływał na polskich statkach handlowych. Naszych marynarzy i ich wysiłek wojenny opisał w książce „Dziękuję ci, kapitanie”.

Powrót do Polski i kolejne podróże

W 1946 roku wrócił do Polski. Osiedlił się wówczas w Puszczykowie pod Poznaniem. W tamtym czasie napisał powieści dla młodzieży: „Mały Bizon”, „Wyspa Robinsona” i „Orinoko”. Niebawem wrócił do podróżowania. Odwiedził m.in. Indochiny, Brazylię, Gujanę, ponownie Madagaskar i Kanadę i Afrykę Zachodnią.

Śmierć Arkadego Fiedlera

Wybitny podróżnik i pisarz zmarł 7 marca 1985 roku, w Puszczykowie. Spoczął na tamtejszym cmentarzu. Nagrobek Fiedlera zdobi rzeźba przedstawiająca jego głowę, której autorem jest Adam Haupt.

Znaczenie dzieł Arkadego Fiedlera

Dziś, kiedy granice zacierają się, a nawet dalekie wyprawy nie są już wyzwaniem, literatura podróżnicza nie spotyka się już z należnym jej zachwytem i uznaniem. Należy jednak zdać sobie sprawę z faktu, że w latach 20. i 30. XX wieku, kiedy zaczęły ukazywać się eseje i reportaże Fiedlera, stanowiła jedyne okno, przez które można było podziwiać piękno nieznanych zakątków świata.

Fiedler był prawdziwym mistrzem w swoim fachu. Jego książki w niezwykły sposób oddają piękno przyrody, zaznajamiają z innymi kulturami i urzekają niezwykle barwnymi i plastycznymi opisami. W okupowanej Polsce, jego dzieło o bohaterskich lotnikach podnosiło morale i krzewiło postawę patriotyczną, a w czasach PRL-u swoimi relacjami z podróży ubarwiał szarą rzeczywistość.

Muzeum Arkadego Fiedlera

Arkady Fiedler zdobył niemałą sławę. Nic więc dziwnego, że interesowało się nim pokaźne grono czytelników. Rosnące zainteresowanie jego osobą i zbiorami, które zgromadził w trakcie swoich podróży, podsunęło mu pomysł utworzenia muzeum w swoim domu.

Prace adaptacyjne rozpoczęły się w 1973 roku. 1 stycznia 1974 roku Muzeum-Pracownia Literacka Arkadego Fiedlera oficjalnie rozpoczęło działalność. Obiekt funkcjonuje do dziś.

Tradycje podróżnicze w rodzinie Fiedlerów

Arkady Fiedler odszedł w wieku 90 lat, ale tradycje podróżnicze i literackie przetrwały w jego rodzinie. Dwaj jego synowie – Arkady Radosław i Marek – także są pisarzami i podróżnikami. Ciekawość świata odziedziczyło również kolejne pokolenie Fiedlerów, reprezentowane przez Arkadego Pawła, syna Arkadego Radosława, i Radosława, syna Marka.

Dowody uznania i upamiętnienia

Arkady Fiedler był laureatem wielu nagród, w tym:

• nagrody literackiej miasta Poznania (dwukrotnie, w 1936 i 1957 roku),
• Nagrody Ministra Kultury i Sztuki II stopnia za literaturę podróżniczą (w 1963 roku),
• nagrody prezesa Rady Ministrów za twórczość dla dzieci i młodzieży (w 1974 roku),
• nagrody państwowej I stopnia za całokształt twórczości (w 1978 roku).

Został patronem kilkudziesięciu szkół, a od 6 lipca 2009 roku patronuje także Wielkopolskiemu Oddziałowi Żandarmerii Wojskowej w Poznaniu. Nie można nie wspomnieć, że od 1996 roku corocznie wręczana jest nagroda „Bursztynowego Motyla” im. Arkadego Fiedlera dla polskiego autora książki podróżniczej. Wręczenie następuje w Muzeum-Pracowni Literackiej Arkadego Fiedlera w Puszczykowie.

Skoro o Puszczykowie mowa, w malowniczej miejscowości, w której po wojnie zamieszkał sławny obieżyświat, można pokonać pieszy szlak turystyczny im. Arkadego Fiedlera. Trasa oznaczona jest kolorem zielonym.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.