Bogowie egipscy. Niesamowita plejada wszechmogących

W tym artykule:

1. Ilu bogów miał Egipt?
2. 12 najważniejszych bogów Egiptu
3. Za co odpowiadali bogowie egipscy?

Religia egipska była politeistyczna. Oznacza to, że w tej starożytnej kulturze czczono wielu, a nawet bardzo wielu bogów. Na przykład tylko w jednym tekście religijnym, Księdze Bram, który powstał w czasach największej potęgi Egiptu – Nowym Państwie (XVI–XI w. p.n.e.) – opisano ponad tysiąc bogów. Podstawowy problem dotyczący zrozumienia znaczenia każdego z bogów wynika z tego, że starożytni Egipcjanie nie stworzyli jednej, spójnej religii. Wiara nie była jednolita. Taka znana jest m.in. ze świata greckiego. Dlatego chcąc zrozumieć religię starożytnych Egipcjan trzeba zapoznać się z licznymi tekstami. Okazuje się, że poszczególne opowieści o bogach nieraz stoją do siebie w sprzeczności. Podania, które powstały wcześniej nadal funkcjonowały niezależnie od tych, które powstawały w zmienionej formie. Warto wskazanć, że nie posiadamy jednego mitu dotyczące powstania świata, chociaż dominująca pochodzi z ośrodka religijnego w Heliopolis. Egipcjanie, podobnie jak wyznawcy innych religii politeistytcznych, byli tolerancyjni względem innych bogów.

Ilu bogów miał Egipt?

Szacunki są bardzo różne. W zależności od opinii badaczy egipskich bogów było na przestrzeni całej historii tej cywilizacji od 1400 do 2000. Na przestrzeni czasu bogów było coraz więcej. Trudność w podaniu dokładnej liczby sprawia również to, że bogowie egipscy manifestowali się w różnych formach. Przykładowo bóg-słońce Ra był utożsamiany z bogiem–słońcem o poranku – Chepri czy wieczornym słońcem – Atumem. Za rządów faraona Echnatona (1352–1336 lat p.n.e.) Egiptem wstrząsnęła rewolucja religijna. Władca próbował narzucić nową wiarę, która miała być oparta na czczeniu tylko boga światła Atona i jego samego. Szybko jednak powrócono do dawnej wiary. Liczni bogowie egipscy powrócili do łask.

12 najważniejszych bogów Egiptu

• Ra lub Re – jedno z najważniejszych bóstw Egiptu. To bóg-słońce, był też królem bogów, stwórcą wszechświata. Ukazywano go jako dysk słoneczny, czasem z przytwierdzonym wizerunkiem kobry lub skrzydłami. Ra był najbardziej rozpowszechnionym bóstwem. O jego popularności świadczy fakt, że Ra lub Re było członem imion królewskich, np. Ramzes.
• Anubis był bogiem zmarłych. Ukazywano go jako psa lub człowieka z głową czarnego psa. Wiązano go ze śmiercią i uważano, że wymyślił mumifikację. Czczony jako bóg nekropolii. Najsłynniejszym cmentarzyskiem Egiptu jest Dolina Królów.
• Hathor była początkowo boginią niebios. Ukazywano ją jako krowę o ciele pokrytym gwiazdami. Później była bóstwem miłości, szczęścia, tańca i muzyki. Miała też opiekować się kobietami.
• Izyda w mitologii egipskiej żona Ozyrysa i matka Horusa. Uważana za patronkę magii. Przedstawiano ją jako kobietę ze znakiem trójstopniowego tronu na głowie. Boginię czczono do końca starożytności. Jej kult rozprzestrzenił się w czasach Cesarstwa Rzymskiego nawet poza Egipt.
• Horus to bóg nieboskłonu czczony pod postacią sokoła lub człowieka z głową sokoła zwieńczoną tarczą słoneczną. Był ucieleśnieniem boskiej władzy królewskiej i obrońcą panującego faraona. Na jego temat wiemy bardzo dużo, bo często występuje w różnego rodzaju tekstach, w tym formułach magicznych. Ukazywano go w opozycji do boga chaosu – Seta.
• Set to pan wojny, burz, pustyń, ciemności i chaosu. Był odwiecznym wrogiem swojego brata - Horusa. W sztuce egipskiej był przedstawiany jako człowiek z głową wyimaginowanego zwierzęcia łączącą cechy charta, antylopy oryks, osła oraz okapi
• Ozyrys – pan królestwa umarłych i sędzia zmarłych, bóstwo wegetacji i płodności. Przedstawiano go najczęściej jako człowieka w całunie, czyli w postaci mumii. Na głowie widoczna jest z reguły podłużna korona zwana atef. Atrybutami tego boga były też bicz i zakrzywione berło. Każdy Egipcjanin chciał być utożsamiany po śmierci z tym bogiem. Dlatego pielgrzymkowano do ważnego ośrodka kultu tego boga w Abydos.
• Ptah to patron rzemieślników, sztuki, ale też opiekun cmentarzysk i monarchii. Przewodiczył w ważnym święcie sed, celebrowanym z okazji 30-lecia panowania faraona. Ukazywano go jako człowieka z ściśle przylegającym do głowy zielonym czepcem.
• Sachmet to groźna, wojownicza bogini z głową lwa. Córka boga-słońce Ra. W mitologii egipskiej dokonała straszliwego spustoszenia ludzi.
• Thot był bogiem sztuki pisania i jednocześnie sekretarzem bogów, patronem czarowników. Ze sztuki egipskiej znany pod postacią człowieka z głową ibisa lub pawiana. Z uwagi na to, że wiązano go również z Księżycem to na znanych wizerunkach symbolizujących go widać symbolizujących to ciało niebieskie lub półksiężyc.
• Nut – bogini nieba. Była żoną Geba (Ziemi), a ich synem był bóg-słońca Ra. Boginię przedstawiano jako kobietę o wygiętym w łuku korpusie. Wieczorem rodziła gwiazdy, a o poranku – Słońce.
• Neftyda była ukazywana pod postacią kobiety z hieroglifem na głowie oznaczającym jej imię. Kojarzono ją z żałobą, nocą, porodem, zmarłymi, ochroną, magią, zdrowiem, balsamowaniem i piwem. Była córką Nut i Geba, małżonką Seta. Najczęściej czczono ją wspólnie z jej siostrą, Izydą.

Symbole egipskie i ich znaczenie – co zdobiło egipskie świątynie i obeliski?

Symbole egipskie towarzyszyły właściwie każdemu etapowi rozwoju cywilizacji nad Nilem. Jakie znamy symbole egipskie? Znaczenie najważniejszych z nich rozszyfrowujemy poniżej.

Za co odpowiadali bogowie egipscy?

Bogowie egipscy byli odpowiedzialni za określoną część życia lub otaczającego świata. W istocie nie ma chyba drugiej cywilizacji starożytnej, której każdy aspekt codzienności byłby tak silnie przeniknięty przez bogów. Szczególnie ważne były bóstwa odpowiedzialne za życie pozagrobowe, które było marzeniem każdego Egipcjanina. Również życie doczesne było istotne. Dlatego ważną boginią była Maat uważana za ucieleśnienie sprawiedliwości i prawdy. Jednocześnie słowo „maat” oznaczało kosmiczny i uniwersalny ład, o który dbać musiał między innymi sam faraon.

Aby bogowie sprzyjali ludziom niezbędne było odprawianie codziennych rytuałów w świątyniach rozsianych po całym kraju. Figurom bóstw ofiarowano żywność, wodę i drogocenne materiały. Za te czynności odpowiadali kapłani. Zwykli ludzie mogli modlić się jedynie przed bramami świątyń lub w swoich domach. Można też wskazać tzw. bóstwa ludowe. Wśród nich była bogini Toeris w postaci hipopotama, czyli patronka matek i dzieci. Bes z kolei był niskorosłą postacią, która odpędzała nieprzyjaciół i groźne zwierzęta. Jego zadaniem było też granie na lutni ku uciesze bogów.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.