Awanturnik na piastowskim tronie. Bolesław Rogatka zastawił własne ziemie, by mieć za co walczyć z braćmi

W tym artykule:

1. Bolesław Rogatka – początki panowania
2. Pierwsze konflikty
3. Podział władzy
4. Bolesław II Rogatka zastawia swoje ziemie
5. Brutalność Rogatki
6. Konflikt z Kościołem
7. Książę Bolesław II Rogatka prywatnie

Urodził się prawdopodobnie w 1224 roku. Prawdopodobnie, ponieważ data narodzin Bolesława II zwanego Rogatką nie jest pewna. Część historyków woli zawrzeć ją w przedziale 1220–1225. Jego rodzicami byli:

• Henryk II zwany przez potomnych Pobożnym, książę śląski, krakowski i wielkopolski. Znakomity polityk i władca, który przeciwstawił się nawale mongolskiej, oddając za to życie;
• Anna Przemyślidka, córka króla Czech Przemysława Otokara I. Fundatorka kościołów i dobrodziejka zakonów.

W dodatku babką przyszłego władcy była święta Jadwiga Śląska. Jakby na to nie patrzeć, Bolesława Rogatkę z każdej strony otaczały osoby oddane wierze. I chyba ta cała religijność i praktyki, które miały uczynić z Bolesława pobożnego człowieka, przyniosły odwrotny skutek. Bo ten śląski książę, któremu kazano obmywać twarz wodą po myciu nóg wiekowych zakonnic, pozostawił po sobie legendę jednego z najbrutalniejszych władców polskich.

Bolesław Rogatka – początki panowania

Bolesław II Rogatka zyskał władzę nad ojcowskimi ziemiami 9 kwietnia 1241 roku. Znamy dokładną datę, ponieważ jest to jednocześnie data bitwy pod Legnicą i śmierci Henryka II Pobożnego. Bolesław miał wówczas około 17 lat. To czyniło go zdolnym do samodzielnego władania odziedziczonym terytorium. Miał jednak niewiele młodszego brata – Mieszka lubuskiego – który również mógł starać się o tron. Ten konkurent szybko odpadł, ponieważ Mieszko zmarł zaledwie rok po śmierci ojca.

Henryk II Pobożny odchodząc z tego świata pozostawił po sobie znaczne terytorium i całkiem nieźle zaopatrzony skarbiec. Dziedzictwo obejmowało Dolny Śląsk, większość Wielkopolski i ziemię krakowską. Ale radość z objęcia w posiadanie takich ziem nie trwała długo.

Pierwsze konflikty

Już kilka miesięcy po objęciu przez Rogatkę władzy, w lipcu 1241 roku, pojawił się nowy pretendent do tronu krakowskiego – Konrad mazowiecki. Wojna nie była jeszcze przesądzona, gdyż krakowski wojewoda, Klemens z Ruszczy, zorganizował skuteczny opór przeciwko księciu mazowieckiemu. Rogatka zignorował zagrożenie, co sprawiło, że tron krakowski zajął Bolesław V Wstydliwy.

Wielkopolska też się wyłamała spod władzy Rogatki. Na wieść o klęsce legnickiej, książęta wielkopolscy, Przemysł I i Bolesław Pobożny, postanowili odzyskać dzielnicę należącą niegdyś do ich ojca, Władysława Odonica. Poparło ich wielkopolskie rycerstwo i możni.

Jednak tym razem Bolesław postanowił nie ustępować bez walki. Początkowo wydawało się, że zdoła utrzymać północno-zachodnią część tej dzielnicy z Santokiem i Międzyrzeczem. Jednak nieustępliwość synów Odonica oraz narastające problemy rodzinne spowodowały, że w 1247 roku Bolesław musiał ostatecznie zrezygnować z tych ziem.

Podział władzy

Gdy młodsi bracia Bolesława II weszli w wiek dojrzały, zaczęli upominać się o przynależne im wpływy i władzę. Juniorzy doprowadzili nawet do tego, że Bolesław Rogatka został uwięziony w wieży legnickiej.

W 1247 roku sytuacja wymusiła na nim konieczność podzielenia się władzą z młodszym bratem Henrykiem III. Jednak współrządy nie układały się dobrze i rok później Bolesław zdecydował o podziale ojcowizny na dwie części:

• legnicko-głogowsko-lubuską, którą obrał za swoją siedzibę,
• wrocławską, w której miał rządzić Henryk III.

Bolesław II Rogatka zastawia swoje ziemie

Rogatka miał liczne zatargi z wrocławskimi możnymi, którzy otwarcie się mu sprzeciwiali. Sądził, że młodszy brat również nie poradzi sobie z poddanymi, a terytorium wróci w jego ręce. Postawił na Legnicę m.in. ze względu na złoto znajdywane w rzekach Kaczawie i Wierzbiaku. To złoto potrzebne mu było do tworzenia najemnej armii.

Ale skarbiec był pusty, a złota w rzekach nie było wystarczająco dużo, by zaspokoić potrzeby księcia. Aby otrzymać wsparcie wojsk zaciężnych z Niemiec, oddał arcybiskupowi magdeburskiemu połowę ziemi lubuskiej. Miała ona ogromne znaczenie strategiczne, gdyż strzegła przeprawy przez Odrę. Rogatka nie zdołał jej wykupić. W rękach Niemców znalazła się zresztą wkrótce i druga część ziemi, nazywana „kluczem królestwa polskiego”.

Brutalność Rogatki

W trakcie próby odbicia Wrocławia z rąk młodszego brata Henryka III Białego, wojska Bolesława dopuściły się wyjątkowo brutalnego aktu. Zapędziło do kościoła 500 sprzyjających Henrykowi III mieszczan i podłożyło ogień.

Toczone przez Rogatkę wojny były kosztowne i wpędziły władcę w ogromne długi. Książę sprzedał wszystko, co posiadał. Nawet swojego konia. Wędrował po kraju pieszo z grajkiem Surianem. Aby uniknąć dalszej kompromitacji, Henryk Biały pojmał brata, przegonił najemników i osadził Bolesława w Legnicy. Pomimo tego Bolesław nie zaprzestał walki i kontynuował spór, aż Wrocław został przejęty przez kolejnego brata, Konrada głogowskiego.

Konflikt z Kościołem

Nie mając już funduszy, Rogatka sięgnął do kiesy kościelnej. Porwał biskupa wrocławskiego Tomasza, który wcześniej był mediatorem między skłóconymi braćmi. Zajął jego majątek, a duchownego uwięził w ciemnej celi. Za ten czyn papież Aleksander IV obłożył go klątwą, co jednak nie zrobiło wrażenia na władcy. Bolesław wymusił na biskupie zmianę dziesięcin snopowych na pieniężne, w wysokości dwóch tysięcy grzywien srebra z majątku kościelnego. Dwaj duchowni porwani przy okazji musieli oddać pieniądze i czerwone sukna, aby się uwolnić.

Bolesław rozpuszczał plotki, że za porwaniem stoją jego bracia. Jednak niezbyt długo cieszył się uzyskanymi pieniędzmi. Wkrótce po uwolnieniu biskupa Tomasza, Bolesław zaprosił do siebie Konrada z zamiarem jego uwięzienia. Jednak Konrad okazał się sprytniejszy i to Bolesław skończył w niewoli, tracąc wszystkie wyłudzone od duchownego pieniądze.

Papież obawiając się, że inni władcy mogą pójść w ślady buntowniczego księcia i zagarnąć kościelne majątki, nawoływał do krucjaty przeciwko Bolesławowi. Mimo to Bolesław pozostał nieugięty. Dopiero dzięki interwencji matki, która wysłała do niego słynnego z elokwencji franciszkanina Bertolda z Regensburga, Bolesław zdecydował się załagodzić konflikt. Wydał dokument, w którym przyznał się do swoich win.

Książę Bolesław II Rogatka prywatnie

Z zapisów kronikarzy wyłania się obraz człowieka okrutnego, nieustępliwego i skupionego na sobie. Niedługo po śmierci ojca Rogatka zorganizował pierwszy na ziemiach polskich turniej rycerski. Nie pożegnał się z umierającą w 1265 r. matką. Nie wziął też udziału w uroczystościach kanonizacji babki w roku 1268 r.

Groby królów Polski. Gdzie spoczywają polscy władcy?

Kiedy myślimy o grobach polskich królów, pierwsze skojarzenie to zapewne okazałe sarkofagi w katedrze na Wawelu. Królewskie pochówki znajdują się jednak również w innych polskich miastach...

Dwukrotnie stawał na ślubnym kobiercu. Pierwsza żona, księżna Anhaltu, zmarła po 17 latach nieudanego małżeństwa. Kolejna – Eufemia – była tak głęboko nieszczęśliwa z Bolesławem, że uciekła od niego pieszo na rodzinne Pomorze.

Książę Bolesław II Rogatka mówił szybko i niewyraźnie. Wydawał wyroki bez namysłu, co wywoływało powszechne zgorszenie. Po nieudanej próbie zdobycia Wielkopolski, aby ułagodzić Przemysła I i zawrzeć z nim sojusz, wydał za niego swoją siostrę. Nie byłoby to tak kontrowersyjne, gdyby nie fakt, że Elżbieta była wówczas zakonnicą w Trzebnicy.

Lubował się też w niewybrednych, wyjątkowo brutalnych żartach. Czasami dla zabawy Rogatka ścinał przypadkowych przechodniów. Pewnego razu jego nadworny błazen, który zbyt mocno z niego drwił, został skazany na śmierć. Kat położył jego głowę na pniu i, ku radości tłumu, zamiast topora opuścił na jego kark pęto kiełbasy. Błazen nie zrozumiał jednak tego żartu. W ogóle się nie poruszył, a po bliższym przyjrzeniu się okazało się, że umarł ze strachu. Książę skomentował to, mówiąc, że brakowało mu poczucia humoru.

Bolesław II Rogatka zmarł 26 grudnia 1278 roku. Został pochowany w kościele dominikanów w Legnicy. Awanturniczego księcia upamiętnia renesansowa płaskorzeźba, umieszczona w portalu bramy wjazdowej Zamku Piastów Śląskich w Brzegu.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.