Calakmul – co wiemy o jednym z największych starożytnych miast Majów?

W tym artykule:

1. Gdzie leży Calakmul?
2. Co wiemy o Calakmul?
3. Odkrycie Calakmul
4. Życie Majów w Calakmul
5. Ruiny Calakmul
6. Odkrycia archeologiczne w Calakmul

W apogeum swojej świetności Calakmul było najpotężniejszym państwem-miastem Majów. Potężny ośrodek dominował nad większością pozostałych, nie tylko pod względem powierzchni, ale także populacji. Położony w trudno dostępnym miejscu, przez lata pozostawał zapomniany, ale w I połowie XX wieku świat ponownie usłyszał o stolicy królestwa Kaan.

Dawne Niziny Majów to prawdziwa skarbnica wiedzy na temat jednej z najbardziej rozwiniętych ze wszystkich cywilizacji prekolumbijskich. Liczne stanowiska archeologiczne ujawniają kolejne niezwykłe budowle, potwierdzające majańską potęgę. Wymieniając najcenniejsze odkrycia, nie można pominąć Calakmul – miasta, które w okresie klasycznym stało się największą potęgą świata Majów.

Gdzie leży Calakmul?

Starożytne miasto Calakmul jest położone na Jukatanie, półwyspie otoczonym wodami Morza Karaibskiego i Zatoki Meksykańskiej. Wielka stolica królestwa Kaan rozciąga się w południowo-wschodniej części meksykańskiego stanu Campeche (w gminie Calakmul), na obszarze Niecki Mirador-Calakmul. Od meksykańsko-gwatemalskiej granicy dzieli ją ok. 30 km. Ze wszystkich stron miasto otacza las deszczowy, a gęsta roślinność skrywała jego tajemnice przez wiele setek lat.

Co wiemy o Calakmul?

Początki miasta Calakmul (Chiik Nahb/Uxte'tunn) sięgają okresu preklasycznego. Najstarsze odkryte budowle zostały tam wzniesione w latach 1000–400 p.n.e. Należy podkreślić, że największy rozwój miasta nastąpił po 250 r. n.e.

Majowie – mistrzowie budowania cywilizacji... z niczego

Kolejna część cyklu: Siedem wrót do chwały

Wiadomo, że w okresie preklasycznym w mieście funkcjonował duży ośrodek ceremonialny. Potwierdza to jedna z odkrytych tam budowli, którą w późniejszych latach przekształcono w wielką piramidę, największą w całym Calakmul. Przynajmniej do 400 r. p.n.e. miasto sprawowało kontrolę nad szlakiem handlowym, wytyczonym wzdłuż sieci hydrologicznej Candelaria-Tomatillo-Rio Hondo.

W VII w. n.e. – w szczytowej fazie okresu klasycznego – Calakmul urosło do rangi najpotężniejszego ośrodka Majów. Najstarsze odnalezione stele, wyświęcone po przejęciu miasta przez dynastię Kaanul pochodzą z 623 r. n.e. Nie jest jednak jasne, kiedy miasto stało się stolicą królestwa, jednak zdaniem badaczy nastąpiło to przynajmniej kilkaset lat wcześniej.

Władca Calakmul zdołał podporządkować sobie większość sąsiednich ośrodków. O władzę musiał walczyć z innym potężnym miastem. Mowa o Tikal, położonym na terenie dzisiejszej Gwatemali. Krwawe wojny trwały ponad 100 lat. W 562 r. n.e. wrogi król został zabity, a na tronie Tikal zasiadł wasal wyznaczony przez władcę Calakmul.

Stolica królestwa nadal toczyła wojny o hegemonię. Pod koniec VII stulecia potęga Tikal zaczęła się odradzać. W 695 r. n.e. królestwo Kaan poniosło klęskę, która zapoczątkowała upadek wspaniałego miasta. Sprzymierzeńcy zaczęli zrywać zawarte sojusze, a poniesione straty nie pozwoliły na stawianie skutecznego oporu. Calakmul zostało ostatecznie opuszczone w 909 r. n.e.

Odkrycie Calakmul

Skrywane w gęstych zaroślach dżungli miasto czekało na odkrycie do 1931 roku, kiedy na jego pozostałości natknął się botanik Cyrus Longworth Lundell. Amerykański badacz nazwał je Calakmul, co można przetłumaczyć jako „dwa sąsiednie pagórki” albo „miejsce dwóch sąsiednich pagórków”, co stanowi nawiązanie do dwóch najwyższych piramid.

Lundell niezwłocznie poinformował o swoim odkryciu archeologów, którzy prowadzili prace w Chichén Itzá. Sylvanus Griswold Morley, sławny archeolog-szpieg, polecił zorganizować pierwszą ekspedycję Carnegie Institution of Washington, którą sam pokierował. Lundell zaznaczył na swojej mapie 12 piramid i 62 stele. Niebawem archeolodzy dodali kolejnych 41 znalezisk. Szerzej zakrojone badania rozpoczęły się dopiero w latach 80. XX wieku.

Życie Majów w Calakmul

Co na temat życia Majów mówią znaleziska odkryte w Calakmul? Dużo, w pewnym sensie znacznie więcej niż inne majańskie miasta.

Starożytne miasta Majów były bardzo toksyczne. Naukowcy wyjaśniają, czym dokładnie zostały zatrute

Badacze odkryli, że ziemia, którą zamieszkiwali Majowie, została przed laty poważnie zatruta rtęcią. Co więcej, tak bardzo, że do dziś stanowi potencjalne niebezpieczeństwo. Jak zatem do...

Podział na klasy był wyraźnie widoczny w społeczeństwie Majów. Elita mieszkała w kilku kompleksach pałacowych. Obok wystawnych rezydencji wznoszono tam także mniejsze domy, w których najprawdopodobniej mieszkała służba. Majowie dbali, by osoby o niższym statusie społecznym nie mieszały się z arystokracją. Potwierdzeniem tego jest choćby 6-metrowy mur wzniesiony w północnej części tzw. Wielkiego Akropolu, który odgradzał największy w mieście kompleks pałacowy od nietrwałych domów, w których mieszkali zwykli ludzie.

Sercem miasta był wielki dziedziniec, który dziś nazywany jest Wielkim Placem. Znajdują się tam monumentalne budowle o charakterze rytualnym, a sam plac mógł zmieścić nawet 20 tys. osób. Badacze wyrażają przekonanie, że to właśnie na Wielkim Placu odbywały się wszystkie ważne ceremonie, o czym świadczą wybudowane tam ołtarze. W tym miejscu mieściły się też ośrodki polityczne i administracyjne.

Calakmul zapisało się w historii jako jedna z największych potęg majańskiego świata, a taki status nie jest nadawany z przydziału. Dla mieszkańców miasta, krwawe boje z innymi ośrodkami były w zasadzie codziennością. Nie można jednak powiedzieć, że w stolicy Kaan mieszkali wyłącznie wojownicy.

Na temat życia zwykłych ludzi sporo mówią kunsztowne malowidła naścienne (które każą przypuszczać, że w Calakmul mieszkało wielu wybitnych artystów). W tym miejscu warto wspomnieć, że takie dzieła nie były powszechne w prekolumbijskiej Ameryce Środkowej. Na ścianach ważnych budowli zwyczajowo uwieczniano sceny z życia władców i kapłanów, przedstawiciele niższych warstw społecznych nie byli w ten sposób upamiętniani.

Malowidła odkryte w Calakmul przedstawiają mieszkańców zajętych zwykłymi codziennymi sprawami – pracami domowymi, przygotowywaniem posiłków itp. Każda uwieczniona postać jest opisana hieroglifami, z których większość wciąż stanowi przedmiot badań naukowców.

Ruiny Calakmul

W czasach swojej świetności, Calakmul zajmowało powierzchnię ok. 70 km kw. Większość tego obszaru wciąż skrywa dżungla. Ruiny udostępnione do zwiedzania są zlokalizowane na wzniesieniu o powierzchni ok. 25 km kw. Odrestaurowany teren jest podzielony na sześć części:

• Wielki Plac,
• Wielki Akropol.
• Akropol Chik Naab,
• Mały Akropol,
• Grupę Południowo-Wschodnią,
• Grupę Południowo-Zachodnią.

Do dziś odkryto tam ponad 6 tys. budowli i ok. 120 stel!

Odkrycia archeologiczne w Calakmul

Najważniejsze znaleziska są zlokalizowane w obszarze Wielkiego Placu. To właśnie tam wzniesiono piramidę Budowla II (wokół wspomnianego wcześniej obiektu ceremonialnego), największą w świecie Majów. Monumentalna konstrukcja mierzy ok. 50 m wysokości i zajmuje powierzchnię ok. 2 ha. W 1996 roku badacze odkryli w jej wnętrzu grób władcy. Ujawnione szczątki były przykryte jadeitową maską. Obok odnaleziono kolejną komorę, w której złożono ciała kobiety i dziecka, najprawdopodobniej mających towarzyszyć królowi w zaświatach. Do tej pory w Budowli II odkryto 10 królewskich grobowców.

Nieopodal znajduje się mniejsza, ale i tak okazała (bo mierząca ok. 40 m wysokości) piramida Budowla I. Na Wielkim Placu odkryto jeszcze 6 obiektów o charakterze rytualnym, ołtarze i liczne stele. Ciekawe znaleziska ujawniono w Budowli VII. Archeolodzy odkryli tam kryptę grobową, w której znajdowało się ok. 2 tys. przedmiotów z jadeitu, w tym wiele masek.

Co spowodowało upadek cywilizacji Majów? Tę przyczynę znamy dziś aż za dobrze…

Naukowcy dokonali skrupulatnej analizy 800 lat istnienia cywilizacji Majów. Okazało się, że początek końca nastąpił wraz z olbrzymią suszą, która ogarnęła ich ziemie.

Na terenie Wielkiego Akropolu istniało kilkanaście dziedzińców o różnych rozmiarach, przy których wzniesiono ok. 80 budowli. Na tym obszarze odkryto też boisko do gry w piłkę. Wspomniane wcześniej malowidła ścienne odkryto na obszarze Akropolu Chiik Nahb. Poza życiem zwykłych mieszkańców, majańska sztuka przedstawia lokalny festyn (lub jarmark), zwierzęta i roślinność wodną.

Na koniec warto wrócić do stel, które odkryto w Calakmul. O ile znaleziska pozwoliły poznać historię miasta i lepiej zrozumieć obyczaje Majów, to należy wspomnieć, że inskrypcji na większości z nich nie da się odczytać. Wynika to z faktu, że wątpliwej jakości kamienie uległy erozji. Wiadomo też, że w latach 60. XX wieku handlarze artefaktów bezlitośnie grabili to miejsce z jego bogactw historycznych, w tym także z najlepiej zachowanych steli.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.