Czy tutaj Argonauci szukali złotego runa? Archeolodzy z Polski i Gruzji na tropie legendarnego miasta

W tym artykule:

1. Kutaisi zdradza swoje tajemnice
2. Poszukiwania starożytnej krainy
3. Gdzie mit spotyka się z rzeczywistością
4. Modły od tysiącleci – zagadkowe figurki

Polscy badacze w ostatnich latach zintensyfikowali badania wykopaliskowe na terenie Gruzji. Wspólnie z lokalnymi partnerami prowadzą różne projekty mające na celu poznanie odległej przeszłości tego kraju. Pomocne w tym jest otwarte kilka lat temu Interdyscyplinarne Polsko-Gruzińskie Centrum Badawcze im. prof. S. Krukowskiego (KIRC), które wspiera Instytut Polski w Tbilisi.

Kutaisi zdradza swoje tajemnice

Od 2017 roku polsko-gruziński zespół archeologów pod kierunkiem dr. Jacka Hamburga z KIRC i dr. Rolanda Isakadze z Narodowej Agencji Ochrony Dziedzictwa Kulturowego Gruzji badają najdalszą przeszłość Kutaisi. To trzecie pod względem wielkości miasto Gruzji położone jest nad malowniczą rzeką Rioni. Zamieszkuje je prawie 150 tys. osób.

Wykopaliska prowadzone są na wzgórzu wokół średniowiecznej katedry, zbudowanej w czasach króla Bagrata III w XI w. To główna atrakcja miasta Kutaisi.

W czasie wykopalisk w 2023 roku znaleziono zaskakująco wczesne ślady po obecności człowieka. – Bardzo charakterystyczna ceramika, nożyki z brązu, krzemienne i kamienne groty strzał oraz groty włóczni, kamienne osełki, ceramiczne ciężarki tkackie, żarno oraz komplet złożony z moździerza i tłuczka to tylko część zabytków znalezionych w najgłębiej położonych w tym wykopie warstwach – przekazał National Geographic Polska dr Hamburg.

Przedmioty te datowane są na okres pomiędzy 1700 a 1200 r. p.n.e., czyli na koniec środkowego oraz późny okres epoki brązu. – Nigdy wcześniej archeolodzy nie natrafili w sercu miasta Kutaisi na tak stare pozostałości osadnicze czy jakiekolwiek obiekty archeologiczne. Udało się to jednak polsko-gruzińskiej ekspedycji – podkreślił jej kierownik.

Już w 2019 roku polsko-gruzińskie badania przesunęły datowanie najstarszych pozostałości na terenie miasta z VIII/VII na XIII/XII wiek p.n.e. – Osadnictwo na tym obszarze miało więc swój początek już ok. 3700 lat temu, co stawia Kutaisi w czołówce najdłużej nieprzerwanie zamieszkanych przez człowieka miast na świecie. Nasze polsko-gruzińskie badania pozwoliły więc całkiem znacząco przesunąć początki miasta – przekonuje archeolog.

Z badań przeprowadzonych przez tą samą ekspedycje w poprzednich latach wiadomo, że również sąsiednie wzgórza były zasiedlone w epoce brązu. Produkowano na nich naczynia, przedmioty z kamienia oraz metalu, przędzono i szyto. Całość z jednej strony osłaniał klif, z drugiej zaś fosa.

Poszukiwania starożytnej krainy

Jak wyjaśnia dr Hamburg, duża grupa głównie lokalnych naukowców oraz sami mieszkańcy Kutaisi utożsamiają miasto ze starożytną Ają, znaną głównie z greckiego poematu „Argonautica” Apolloniosa z Rodos. Mowa w nim o wyprawie helleńskich Argonautów po złote runo – wełnę skrzydlatego złotego baranka, który pomógł w ucieczce Fryksosowi i Helle. Podłożem wyprawy było dążenie Jazona, przywódcy ekspedycji Argonautów, do odzyskania władzy w Jolkos w greckiej Tessalii. To jeden z bardziej znanych greckich mitów.

Czy nowe znaleziska oznaczają, że Kutaisi było stolicą mitycznej krainy Kolchidy, gdzie dotarli Argonauci i że w mitach jest trochę prawdy? – W mojej skromnej opinii w każdym micie jest ziarnko prawdy. W tym zapewne także. Jest to jednak bardzo trudne i podchwytliwe pytanie, na które nie ma jednoznacznej odpowiedzi. Być może nigdy jej nie uzyskamy. Jako naukowiec muszę ostrożnie podchodzić do sprawy – zastrzegł badacz.

Gdzie mit spotyka się z rzeczywistością

Dr Hamburg przypomniał, że przybycie Argonautów z obszaru Grecji do mitycznej Kolchidy jest tradycyjnie datowane na ok. 1200 r. p.n.e. – Początkowo problemem było to, że nie odnaleziono w Kutaisi w ogóle tak starej osady. Zamykało to naukową dyskusję. Obecnie sytuacja jest inna i jest nad czym dyskutować. Nasze badania potwierdzają, że właśnie w tym okresie na terenie współczesnego miasta Kutaisi znajdowała się prężnie działająca osada kolchidzka otoczona dużą fosą – zauważa dr Hamburg.

To wtedy, około 3200 lat temu cała Dolina Kolchidy na czele z Kutaisi na pewno była zamieszkana przez różne lokalne plemiona. Zbiorczo określane są jako przedstawiciele kultury kolchidzkej.

Gdzie naprawdę znajdowała się starożytna Grecja? Odpowiedź zaskakuje

Starożytna Grecja nie była żadnym konkretnym państwem, bo na grecki świat składało się około tysiąca organizmów politycznych. Nie ograniczała się ona do pierwotnych siedzib Greków w b...

– Nie sposób jednak na tę chwilę stwierdzić, gdzie znajdowała się słynna Aja, choć Kutaisi jest jedną z proponowanych lokalizacji przez dużą grupę naukowców. Badania cały czas trwają i już szykujemy się na nowe wyzwania w zbliżającym się sezonie badawczym – poinformował archeolog.

Część badaczy uważa, że legendarne miasto położone było w innym miejscu: we wschodniej części obecnej Turcji. Są i tacy, którzy twierdzą, że należy go szukać na terenie obecnej Gruzji, jednak znacznie bliżej wybrzeża Morza Czarnego. Czy kiedyś dowiemy się, gdzie dotarli mityczni Argonauci?

Modły od tysiącleci – zagadkowe figurki

Archeolodzy natknęli się w czasie wykopalisk również na gliniane figurki. Pochodzą z końca II i początku I tysiąclecia p.n.e. Przedstawiają różne zwierzęta: krowę, jelenia czy byka.

– Gruzińscy koledzy po fachu wskazują na ich funkcję kultową. Wydaje się, że wzgórze to od zarania dziejów miało charakter kultowy dla wielu religii i wierzeń – uważa dr Hamburg. Początki samej katedry, która widoczna jest do dzisiaj sięgają około 1000 lat. Jest to ważne miejsce dla prawosławnych Gruzinów.

Źródło: KIRC.

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.