Czym była hellenizacja? Potęga kultury, religii i języka starożytnej Grecji

W tym artykule:

1. Co to jest hellenizacja?
2. Najwcześniejsze etapy hellenizacji
3. Hellenizacja w cesarstwie wschodniorzymskim
4. Hellenizacja a chrześcijaństwo

Starożytni Grecy mieli znaczący wpływ na to, jak i w którą stronę zaczął rozwijać się świat. Ich osiągnięcia stanowiły motor napędowy dla kolejnych cywilizacji. Kultura i sztuka Greków przez setki lat inspirowała artystów, rzeźbiarzy i architektów. Filozofia Platona i Arystotelesa ukształtowała średniowiecznych i nowożytnych myślicieli.

Co to jest hellenizacja?

Hellenizacja jest procesem, który polega na uleganiu wpływom kultury greckiej oraz języka greckiego. Początkowo była skutkiem podbojów i kolonizacji, m.in. Filipa II, a później jego syna Aleksandra Wielkiego. Ci dwaj wielcy macedońscy władcy zdołali podporządkować sobie znaczną część antycznego świata. Do przymusowej hellenizacji dochodziło również za panowania Antiocha IV Epifanesa w Judei, w II w. p.n.e. Z czasem jednak proces ten następował dobrowolnie, gdy władcy poszczególnych państw czuli respekt wobec osiągnięć Greków. Była niemalże modą, która pociągała zarówno elity, jak i prostych ludzi.

Słowo „hellenizować” pochodzi z języka greckiego. Prawdopodobnie po raz pierwszy zostało użyte przez Tukidydesa ok. V w. p.n.e. Napisał on, że Argiwowie z Amfilochii (greckiej gminy) zostali zhellenizowani przez lud z Ambrakii. Grecki historyk wskazywał, że chodziło wówczas o przyjęcie greckiego języka. Z kolei słowo „hellenizm”, często używane jako synonim hellenizacji, zostało użyte w II Księdze Machabejskiej, ok. 124 r. p.n.e. oraz Dziejach Apostolskich. Uważa się, że określenia te dotyczyły czegoś więcej, niż samego języka, ale nie wiadomo dokładnie, czego.

Najwcześniejsze etapy hellenizacji

Uważa się, że Anatolia była jednym z pierwszych regionów basenu Morza Śródziemnego, który zaczął ulegać hellenizacji. Greckie wpływy kulturowe rozprzestrzeniały się na tym obszarze od ok. VI do IV wieku. Lidyjczycy byli otwarci na przyjmowanie kultury greckiej. Podobnie jak ludy Karii i Licji, których krainy zostały podbite w IV wieku p.n.e. przez Aleksandra Wielkiego.

Nauka języka greckiego zapewniała miejscowej ludności możliwości awansu społecznego i perspektywy lepszego życia. Anatolijskie osady i wsie pozwalały na proces hellenizacji, który wiązał się również z urbanizacją. Włodarzom miast zależało na rozwoju. Dlatego w dawnych osadach zaczęto budować świątynie poświęcone greckim bogom, a także teatry. Władca Assos Hermias postanowił nawet w mieście stworzyć szkołę filozoficzną. Właśnie dlatego w 348 r. p.n.e. ściągnął tu samego Arystotelesa, który miał w niej nauczać. Stagiryta spędził w Anatolii 3 lata, poślubiając pasierbicę Hermiasa.

Niektóre dowody archeologiczne wskazywały również, że wczesne etapy hellenizacji dotyczyły śródlądowej Tracji, czyli krainy leżącej w granicach Bułgarii. Badacze przyznają również, że hellenizacja miała pewne ograniczenia. Nie zawsze można w pełni stwierdzić, jak przebiegała w poszczególnych państwach oraz obszarach.

Dobrym przykładem może być Syria. Południe kraju zamieszkane głównie przez Seleucydów przyjęły język i kulturę grecką. Dotyczyło to głównie obszarów miejskich. Jednak znaczna większość regionu zachowała swoje rdzenne tradycje.

Hellenizacja w cesarstwie wschodniorzymskim

O hellenizacji Bizancjum mówimy również jako o rozprzestrzenianiu i intensyfikacji kultury, religii i języka starożytnej Grecji. Historycy uważają, że proces ten trwał przez cały okres istnienia cesarstwa wschodniorzymskiego, a więc od 395 r. do 1453 r. n.e. Nie należy wiązać go z hellenizacją regionu, która była następstwem podbojów Aleksandra Wielkiego.

Gwardia Wareska, czyli nieustraszeni wikingowie w służbie Biznancjum. Co wiemy o tej formacji wojskowej?

Aby zaciągnąć się do służby, musieli pokonać niemal cztery tysiące kilometrów dzielące Skandynawię i Konstantynopol. W służbie cesarza spędzali średnio po 20 lat, po czym wracali na ...

W 395 roku cesarstwo rozpadło się na część zachodnią i wschodnią. Konstantyn Wielki w drodze do jedynowładztwa w imperium pokonał w wojnach domowych Maksencjusza i Licyniusza. W 306 roku został cesarzem zarówno wschodniej, jak i zachodniej części imperium. Nowy władca przeniósł stolicę z Rzymu do Konstantynopola w 330 roku. To właśnie on był pierwszym cesarzem, który przyjął religię chrześcijańską i zalegalizował tę wiarę.

Mieszkańcy cesarstwa wschodniorzymskiego wciąż identyfikowali się jako Rzymianie. Co ciekawe, nazwa Bizancjum pojawiła się znacznie później i oznacza Konstantynopol w języku greckim. Cesarstwo bizantyjskie zaczęło stopniowo odchodzić od swoich łacińskich korzeni. Następował stopniowy proces hellenizacji w obszarach polityki, kultury, a także języka. Z czasem głównym językiem urzędowym stał się grecki, a doszło do tego za panowania cesarza Herakliusza w 610 roku.

Hellenizacja a chrześcijaństwo

Hellenizacja miała bardzo duży wpływ na rozwój chrześcijaństwa w czasach starożytnych. To zjawisko nie tylko umożliwiło przenikanie idei filozoficznych i naukowych do nowo powstałej religii. Przyczyniło się także do kształtowania chrześcijańskiej teologii i formy kultu. Wystarczy wspomnieć, że Nowy Testament po raz pierwszy został spisany właśnie w języku greckim.

Wierzenia hellenistyczne były często sprzeczne z nauczaniem Jezusa. Jednak paradoksalnie to właśnie dzięki hellenizacji wiara chrześcijańska mogła być rozpowszechniana na Bliskim Wschodzie i docierała do różnych społeczności. Do dziś zresztą wpływ świata greckiego widoczny jest w języku. Kościoły wschodniej tradycji bizantyjskiej nazywamy przecież „grekokatolickimi”. Obowiązuje tam ryt bizantyjski, zwany również greckim, oparty na liturgii św. Jakuba z Jerozolimy. Adolf von Harnack, niemiecki teolog ewangelicki, stwierdził, że chrześcijaństwo dogmatyczne jest „dziełem greckiego ducha na bazie Ewangelii”.

Nasz ekspert

Jakub Rybski

Dziennikarz, miłośnik kina niezależnego, literatury, ramenu, gier wideo i dobrego rocka. Wcześniej związany z telewizją TVN24 i Canal +. Zawodowo nie boi się podejmować żadnego tematu, prywatnie bardzo zainteresowany polityką. Autor bloga na Instagramie "Mini Podróże".