Czyngis-chan i jego imperium. Nie powstałoby bez jego wpływowej małżonki – Börte

W tym artykule:

1. Kim była Börte?
2. Walka o kobiety i powstanie zalążków imperium Czyngis-chana
3. Wpływowe kobiety u Mongołów
4. Sprytna strategia
5. Kobiety w Imperium Mongolskim

Czyngis-chan (1162–1227) jest jednym z najsłynniejszych zdobywców w historii, który zjednoczył koczownicze mongolskie plemiona. Następnie rozszerzył swoje imperium na całą Azję aż do Morza Adriatyckiego. Uznawany jest za jednego z największych zdobywców w dziejach świata. Ale czy doszedł do tego sam?

Wielki chan nie rządził sam. Jego główna żona, Börte, odegrała kluczową rolę w ustanowieniu Imperium Mongołów w XIII wieku. W jaki sposób pierwsza mongolska „cesarzowa” wywierała wpływ na losy imperium?

Kim była Börte?

Urodziła się około 1161 roku na terenie dzisiejszej Mongolii Wewnętrznej. Jeszcze jako dziecko zaręczono ją z przyszłym władcą imperium, Temudżynem (od około 1200 r. zwanym Czyngis-chan). Pochodził z innego mongolskiego plemienia.

Szczęście nowożeńców trwało jednak krótko. Wkrótce po ślubie Börte została uprowadzona przez członka plemienia Merkit.

Walka o kobiety i powstanie zalążków imperium Czyngis-chana

Porwania narzeczonych były powszechne w tamtych czasach. Rywalizujące plemiona robiły to zarówno w celu wprowadzeniu chaosu u swoich wrogów, jak i wyrównania rachunków. Powodem porwania była zemsta. Otóż Merkitowie próbowali pomścić długotrwałą krzywdę. Matka Temudżyna, Hö'elün, była pierwotnie żoną Merkita, zanim została uprowadzona przez Yesügei, ojca Temudżyna.

Temudżyn postanowił wraz ze swoim bliskim przyjacielem Jamuchą odbić żonę. Stało się to przyczyną wojny między Bordżginami (z których wywodził się Temudżyn) i Merkitami. Plemię Temudżyna ostatecznie zwyciężyło i zniewoliło kobiety Merkitów. Podporządkowało sobie też ich terytorium.

Zaledwie kilka lat później Temudżyn formalnie przyjął imię Czyngis-chan. Chan to tytuł władcy państwa. Stanął na czele zjednoczonej grupy plemion, które stały się znane jako Mongołowie.

Wpływowe kobiety u Mongołów

Temudżyn kontynuował podbój innych plemion przez dziesięciolecia. W okresie średniowiecza Mongołowie stawali się coraz silniejszą grupą i zajmowali coraz szersze terytoria. W tym czasie Börte została główną żoną Czyngis-chana.

Przez lata u władzy chan poślubił co najmniej sześć kobiet, zgromadził setki konkubin i miał co najmniej 13 dzieci. Ale jako jego pierwsza i najbardziej faworyzowana żona, Börte była najbardziej wpływową z nich wszystkich. Jej rola jako głównej żony wiązała się również z nadzorowaniem rozrastającego się imperium męża.

Na ważną rolę małżonek chanów wskazuje profesorka historii na Uniwersytecie Massachusetts w Amherst w USA i autorka książki „Women and the Making of the Mongol Empire”, Anne Broadbridge. Podkreśla, że główne żony zarządzały własnymi gospodarstwami domowymi i były obsługiwane przez bardzo liczny personel.

Gospodarstwa domowe małżonek chana były co prawda mobilne, bo Mongołowie stale się przemieszczali, ale były też olbrzymie. Miały tak dużą skalę, że przyciągała ona uwagę kronikarzy i podbitych ludów.

Tak klimat pomógł Mongołom zbudować imperium. Czyngis-chan wykorzystał okno pogodowe

Czyngis-chan był założycielem i pierwszym dowódcą Imperium Mongolskiego, które później stało się największym ciągłym imperium lądowym w historii. Jak dowodzi nauka, jego sprzymierzeń...

Na przykład za panowania wnuka Czyngis-chana, Kubilaja, gospodarstwa domowe czterech żon cesarza mogły obejmować do 10 000 osób, w tym służbę i personel. Żony podróżowały również z tysiącami zwierząt i setkami zwierząt.

Główne żony, takie jak Börte, zajmowały najlepsze miejsca w obozie, mówi prof. Broadbridge. – Hierarchia przestrzenna odzwierciedla hierarchię społeczną – podkreśla historyczka.

Podobnie jak inne główne żony, Börte nadzorowała małżeństwa swoich pięciu córek. Zostały one zaręczone z synami lokalnych przywódców. Nie stało się to z miłości. Celem było rozszerzenie wpływów politycznych. Wychowała również czterech synów – spadkobierców bogactwa i władzy politycznej nowego imperium – oraz kilkoro adoptowanych dzieci.

Sprytna strategia

Wpływy Börte wykraczały jednak daleko poza jej dzieci i jurtę. Jej pozycja w mongolskiej hierarchii zapewniała jej upragniony dostęp do męża. Chan szukał u niej rady we wszystkim, od polityki po strategię wojskową.

Jej głos okazał się być kluczowy w momencie, gdy Temudżyn skonfliktował się ze swoim najbliższym przyjacielem, Jamuchą. To on kiedyś pomógł mu odbić porwaną prze wrogie plemię Börte. Jamucha był chanem Jadaranu. Jednak sojusz między przyjaciółmi zaczął się rozpadać. Kiedy Börte to dostrzegła, doradziła mężowi zerwanie przyjaźni. W 1204 r. Temudżyn pokonał Jamuchę w bitwie i stracił go.

To tylko jeden z wielu przykładów wpływów małżonki chana. Inna interwencja dotyczyła szamana Teb Tengriego, bliskiego towarzysza jej męża. Teb przewidział wcześniej dojście Temudżyna do władzy. Kiedy jednak publicznie obraził brata Temudżyna, Börte nalegała, by jej mąż surowo ukarał szamana, co też ten uczynił.

Kobiety w Imperium Mongolskim

Choć archeologiczne dowody na istnienie przedsiębiorczych kobiet w Imperium Mongolskim są skąpe, to relacje historyczne wskazują na duże znaczenie mongolskich żon. Podczas gdy mężczyźni angażowali się w bitwy i podboje, kobiety zarządzały większością aspektów życia codziennego w obozach.

Żona chana, Börte pełniła wiele ról" po części ambasadorki, po części doradczyni, po części administratorki. – Czyngis-chan miał żonę, której mógł zaufać – ocenia prof. Broadbridge. – Ale on i reszta Mongołów również jej potrzebowali, wraz z innymi kobietami w ich szybko rozwijającym się imperium. Bez kobiet Imperium Mongolskie nie miałoby szans na powstanie.

Źródło: National Geographic.