Dieta śródziemnomorska – jej korzenie sięgają 4 tysięcy lat. Archeolodzy mają dowody

W tym artykule:

1. Badania izotopowe dla archeologii
2. Bardzo stara metryka diety śródziemnomorskiej
3. Czym jest dieta śródziemnomorska?

W mediach co jakiś czas pojawiają się informacje o kolejnych „dietach cud”, które mają zrewolucjonizować nasze życie. Tymczasem wśród zdrowych sposobów odżywiania na podium od lat znajduje się dieta śródziemnomorska.

W corocznym rankingu U.S. News & World Report w 2024 roku po raz siódmy z rzędu uznano tę dietę za najlepszą. Aż trudno uwierzyć, że „wynaleziono” ją kilka tysięcy lat temu.

Badania izotopowe dla archeologii

Zespół badaczy z Niemiec, Belgii i Kanady opublikował na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „PLOS One” wyniki analiz izotopowych szczątków roślin, zwierząt i ludzi ze stanowiska archeologicznego Tell Tweini w Syrii. Znajduje się ono w pobliżu nadmorskiego miasta Jableh.

W ostatnim czasie wśród archeologów coraz bardziej popularne jest wykonywanie badań izotopowych. Proszą oni o pomoc geochemików. Mechanizm jest dość prosty. W skrócie: jesteśmy tym, co jemy. Ilościowy stosunek izotopów określonych pierwiastków w kolagenie zawartym w kościach ujawnia nie tylko pochodzenie danego człowieka (skąd była żywność, którą spożywał), ale właśnie jego dietę.

Naukowcy wykorzystują różne izotopy, w zależności od tego, jakie informacje chcą uzyskać – na przykład strontu lub tlenu. W przypadku szczątków ludzkich i zwierzęcych próbki do badań izotopów strontu geochemicy pobierają z reguły ze szkliwa zębów.

Bardzo stara metryka diety śródziemnomorskiej

Naukowcy zbadali próbki z Tell Tweini, które można datować od wczesnej epoki brązu (około 2600 lat p.n.e.) aż do epoki żelaza, czyli mniej więcej 300 roku p.n.e. Celem było poznanie ówczesnej diety i praktyk rolniczych. Analizy były bezprecedensowe, jeśli chodzi o skalę we wschodniej części Śródziemnomorza. W sumie pobrano ponad 600 próbek, głównie z roślin.

Okazało się, że w środkowej epoce brązu (między 2000 a 1600 r. p.n.e.) w szczątkach ludzkich wykryto dość niski poziom izotopu azotu. Wskazuje to na dietę opartą głównie na roślinach, takich jak zboża i oliwki.

Jednak na stanowisku archeologicznym odkryto też szczątki owiec, kóz i bydła. To pozwala podejrzewać, że zwierzęta te były czasami spożywane. Inną możliwością było ich dojenie i korzystanie z mleka oraz różnych typów nabiału.

„Co ciekawe, ludzka dieta była stosunkowo uboga w białko zwierzęce. Wydaje się porównywalna do tego, co dziś uważa się za typową dietę śródziemnomorską, składającą się z chleba (pszenicy lub jęczmienia), oliwek, winogron, roślin strączkowych, produktów mlecznych i niewielkich ilości mięsa” – zauważają naukowcy w artykule.

Co jedli nastolatkowie 10 tys. lat temu? Prehistoryczna „guma do żucia” daje wyobrażenie o diecie paleo

Ślady DNA znalezione na żywicy pozwoliły odkryć, czym żywili się młodzi ludzie w epoce kamiennej. W ich diecie ważną rolę odgrywały pstrągi i orzechy laskowe.

Inne analizy izotopowe z Tell Tweini rzucają światło na klimat i praktyki rolnicze sprzed tysiącleci. Na przykład wszystkie pozostałości po winogronach mają stosunkowo wysoki poziom izotopu węgla. To sugeruje, że owoce otrzymywały wystarczającą ilość wody i były dobrze pielęgnowane.

Naukowcy dowiedzieli się też, że zwłaszcza pszenicę płaskurkę i pszenicę samopszę nawożono obornikiem od epoki brązu po epokę żelaza. W późniejszych czasach nawożenie uległo intensyfikacji. Obornik trafiał też do gajów oliwnych i upraw winogron.

Czym jest dieta śródziemnomorska?

Współczesna dieta śródziemnomorska zapewne nieco różni się od tej sprzed tysiącleci. Jak podaje Narodowe Centrum Edukacji Żywieniowej, jest ona dobra dla wszystkich: dorosłych, dzieci, osób zdrowych i chorujących na większość chorób.

Co się składa na dietę śródziemnomorską:

• świeże owoce i warzywa;
• produkty zbożowe pełnoziarniste;
• ryby i nasiona roślin strączkowych;
• oliwa z oliwek zamiast tłuszczy zwierzęcych;
• orzechy bez dodatku soli i cukru;

W diecie śródziemnomorskiej unika się:

• czerwonego mięsa;
• produktów przetworzonych;
• słodyczy i wyrobów cukierniczych;
• napojów słodzonych i gazowanych.

Źródła: PLOS One, NCEZ

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.