Drogi rzymskie – kto je budował i gdzie można zobaczyć starożytne drogi?

W tym artykule:

1. Jak budowano drogi rzymskie?
2. Kto budował drogi w Rzymie?
3. Najważniejsze drogi rzymskie
4. Gdzie można zobaczyć starożytne drogi rzymskie?

Starożytna sieć komunikacyjna służyła łatwiejszemu przemieszczaniu się legionów, ale nie tylko. Drogi rzymskie przyczyniły się też do rozwoju handlu i znacząco skróciły czas przekazywania informacji przez pocztę państwową. O wyjątkowym kunszcie inżynieryjnym antycznych budowniczych najlepiej świadczy fakt, że niektóre odcinki przetrwały do dzisiaj.

Pierwsze szlaki komunikacyjne zostały wybudowane już w IV wieku p.n.e. Wówczas, rzymscy budowniczy wzorowali się na drogach Etrusków. Nawierzchnię tworzyła mocno ubita ziemia, która była dopasowana do rzeźby terenu. Nie było to jednak ostatnie słowo antycznych inżynierów. W 312 roku p.n.e. rozpoczęła się budowa pierwszej drogi brukowanej - Via Appia - która łączyła Rzym i Kapuę. Szlak służył maksymalnemu skróceniu drogi między miastami, więc przez wiele kilometrów przebiegał w linii prostej. Była to pierwsza, ale nie ostatnia słynna droga rzymska.

Jak budowano drogi rzymskie?

O ile antyczni Rzymianie początkowo naśladowali Etrusków, to dość szybko udało im się wykształcić własne technologie. Punktem odniesienia dla wszystkich rzymskich dróg była Via Appia, trzeba jednak podkreślić, że nie istniał wyłącznie jeden słuszny schemat tworzenia szlaków komunikacyjnych. Obowiązywały tylko dwie zasady - drogi rzymskie musiały być zabezpieczone przed destrukcyjnym oddziaływaniem wody i dostosowane do miejscowych warunków.

Rzym w 48 godzin

Za każdym razem, kiedy zanurzam się w uliczki Rzymu, który, wydaje mi się, że znam tak dobrze i przebiegam trasy opisane w przewodnikach, odkrywam jakąś nową historię, legendę albo bajkę...

Przed rozpoczęciem budowy drogi, konieczne było wyznaczenie jej szerokości. W tym celu kopano dwa równoległe rowy, spomiędzy których usuwano ziemię, aż do poziomu, na którym występował materiał skalny. Następnie kładziono warstwy piasku, ubijano je i nadawano im właściwy profil. Kolejnym krokiem było ułożenie warstwy kamieni o płaskim kształcie (czasami kładziono dwie warstwy), którą następnie zalewano gliną, zaprawą lub wulkanicznymi popiołami.

Tak przygotowane podłoże tworzyło statumen, czyli dolną warstwę, której grubość zamykała się w przedziale od 20 do 50 cm. W celu wzmocnienia krawędzi drogi, na statumen kładziono krawężniki. Następnie, wysypywano tłuczeń kamienny lub pokruszony piaskowiec, który ubijano specjalnie przygotowanymi drewnianymi narzędziami. Na to wylewano zaprawę przygotowaną z tłuczonej cegły i wapnia. Ta warstwa była określana jako ruderatio.

Kolejny etap przewidywał położenie podbudowy. Pierwsza warstwa - nucleus - składała się z cementu zmieszanego z żużlem, piaskiem i glinką. W ten sposób powstawała warstwa izolująca, która zabezpieczała podłoże przed przesiąkaniem wody. Górna warstwa, nazywana summum dorsum, składała się z żwiru lub płaskich kamiennych płytek.

Nawierzchnię układano z płyt o grubości ok. 5 cm. Całkowita grubość drogi rzymskiej dochodziła do 150 cm.

Drogi rzymskie klasyfikowano pod względem materiału, z którego zostały wykonane. Zwykłe szlaki z nawierzchnią ziemną to via terra. Drogi żwirowe nazywano via glareata. Drogi kamienne były określane jako via munita.

Ogromna i bogata rzymska osada handlowa z epoki żelaza. Archeolodzy odnaleźli ją w Anglii

Archeolodzy odnaleźli pozostałości po bardzo dobrze zachowanej osadzie handlowej z czasów Imperium Rzymskiego. Znajdowała się w centralnej części Anglii na południu dystryktu South Northam...

W odstępach wynoszących 1478,5 m (mila rzymska), ustawiano tzw. kamienie milowe. Pełniły one prostą funkcję - informowały o przebytym dystansie i o odległości do danego miejsca. W celu poprawienia orientacji podczas szybkiej podróży, co 5 mil rzymskich umieszczano tzw. kamień kurierski.

Antyczni Rzymianie dążyli do skrócenia odległości dzielącej poszczególne miejsca. Takie podejście do budownictwa wymusiło wdrożenie rozwiązań, które pozwalały „przeskakiwać” liczne przeszkody. W tym celu budowano nasypy, tunele, przekopy i przede wszystkim mosty. Te ostatnie pełniły ważną rolę w rzymskim budownictwie drogowym. Potwierdzeniem tego niech będzie fakt, że Pontifex Maximus - tytuł najwyższego kapłana - w dosłownym tłumaczeniu oznacza „najwyższy budowniczy mostów”.

Kto budował drogi w Rzymie?

Za budowę dróg odpowiedzialni byli pretorowie i konsulowie. Stąd właśnie wzięła się nazwa „drogi konsularne”. W obszarze prowincji tę funkcję wypełniali prokonsulowie i propretorzy. Budowę dróg nadzorowali także cenzorzy, jednak wyłącznie w obszarze Rzymu i w bliskich okolicach miasta.

Tego o nich nie wiedziałeś! Rzymianie pokonywali najsilniejsze armie, ale przegrywali z pasożytami

Mimo wielu innowacji sanitarnych starożytni Rzymianie cierpieli z powodu pasożytów jelitowych, jak choćby włosogłówki, nie mniej niż ludzie z epoki żelaza.

Osobą odpowiedzialną za sprawowanie nadzoru nad drogami był cesarz. W jego gestii leżało wydawanie decyzji o budowie kolejnych szlaków i o rozpoczęciu remontu istniejących dróg. W okresie republiki, opiekę nad drogami sprawowali powołani w tym celu urzędnicy - curatores viae. W 20 roku p.n.e. urząd ten doczekał się znaczącej reorganizacji. Oktawian August powołał nowych kuratorów, którzy prowadzili nadzór nad budową i remontem dróg oraz ustalali zakres koniecznych do przeprowadzenia prac konserwacyjnych.

Najważniejsze drogi rzymskie

Z biegiem lat, rzymskie drogi stworzyły ogromną sieć komunikacyjną, rozciągającą się na obszarze całego imperium. Sumaryczna długość wszystkich szlaków przekraczała 85 tys. km.

Wymieniając najważniejsze drogi konsularne, na pierwszym miejscu należy wymienić szlak łączący Rzym z Kampanią. To Via Appia, nazywana królową dróg (regina viarum) - najstarsza ze wszystkich. Została wybudowana w celach zaopatrzeniowych - drogą dostarczano produkty rolne z południowej Italii. Inicjatorem budowy, która rozpoczęła się w 312 roku p.n.e., był cenzor Appiusz Klaudiusz. Rozpoczynała swój bieg przy Forum Romanum. Prowadziła do okolic Kapui, gdzie zmieniała kierunek na wschodni, by w Brindisi połączyć się z Via Traiana.

Budowle starożytnego Rzymu. 11 najsłynniejszych obiektów, które warto zobaczyć

Budowle Starożytnego Rzymu na długie lata stały się wzorem dla architektów z całej Europy. Jakie budowle znajdowały się w Starożytnym Rzymie? Zapraszamy na wycieczkę szlakiem najważniej...

Najważniejszą drogą prowadzącą z Rzymu na północ była Via Flaminia. Budowa tego szlaku rozpoczęła się w 220 roku p.n.e., na polecenie cenzora Gajusza Flaminiusza.

Kolejnym ważnym szlakiem komunikacyjnym była Via Salaria, prowadząca z Wiecznego Miasta do wybrzeży Morza Adriatyckiego. Już sama nazwa tej drogi wskazuje na jej przeznaczenie - służyła do transportu soli. Starożytna droga rozpoczynała się przy Porta Salaria i biegła dalej przez Forte Antenne, Aniene i Villa Spada. Główny trakt dochodził do Reate. Droga kończyła się w Castrum Truentinum.

Na tej liście nie może zabraknąć drogi Via Aurelia, która łączyła Rzym z Pizą. Trakt został wybudowany w III wieku p.n.e., na polecenie konsula Aurelia Cotta. Wiadomo, że z drogą jest powiązany inny szlak - Via Cornelia. Niektórzy historycy są zdania, że to ten sam szlak, którego nazwa została przeinaczona.

Gdzie można zobaczyć starożytne drogi rzymskie?

Fragmenty antycznych rzymskich dróg można podziwiać do dziś. Via Appia przebiega przez Parco dell'Appia Antica (na przedmieściach Rzymu). Niewielkie fragmenty Via Flaminia przetrwały w okolicach Narni, gdzie można podziwiać pozostałości starożytnych mostów. Fragmenty takich konstrukcji można zobaczyć też w okolicach San Vicenzo i Cagli. W wąwozie Forli do dziś jest używany tunel Wespazjana, a w okolicach Fossombrone przetrwał fragment brukowanej nawierzchni.

Poznaj 7 sposobów na tani Rzym. Dzięki nim nie zbankrutujesz

Dzięki tym sposobom zwiedzisz Rzym i nie przehulasz fortuny. Sprawdziliśmy je!

Pozostałości po drogach konsularnych można podziwiać także w innych krajach. W tureckim mieście Tarsus jest zlokalizowany fragment traktu wybudowanego w I w. n.e. W Izraelu odkryto odcinek drogi, która w starożytności prowadziła z Jerozolimy do Jaffy.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.