Elżbieta Kazimierzówna była najstarszą córką ostatniego króla-Piasta. Umocniła sojusz przeciwko Krzyżakom

W tym artykule:

1. Kim była Elżbieta Kazimierzówna?
2. Kiedy urodziła się Elżbieta Kazimierzówna?
3. Plany małżeńskie wobec Elżbiety Kazimierzówny
4. Małżeństwo Elżbiety Kazimierzówny z Bogusławem V
5. Elżbieta Kazimierzówna jako księżna wołogoska
6. Dzieci Elżbiety Kazimierzówny
7. Śmierć Elżbiety Kazimierzówny
8. Dokonania Elżbiety Kazimierzówny

Trudno oprzeć się wrażeniu, że Elżbieta Kazimierzówna jest jedną z najbardziej zapomnianych postaci z piastowskiego rodu. Niesłusznie, bo o ile faktem jest, że księżna pomorska nie odegrała zbyt dużej roli w polityce, to nie można zapomnieć, że wydała na świat niedoszłego króla Polski i cesarzową rzymską. Jej małżeństwu z Bogusławem V zawdzięczamy umocnienie sojuszu z Gryfitami.

Kim była Elżbieta Kazimierzówna?

Elżbieta była najstarszą córką króla Kazimierza III Wielkiego i jego pierwszej żony Anny. By przypieczętować sojusz z Litwą, 16 października 1325 roku przyszły władca w wieku piętnastu lat został ożeniony z Aldoną, córką wielkiego księcia litewskiego Giedymina. Jeszcze przed ślubem została ochrzczona i przyjęła imię Anna.

Pierwsze małżeństwo Kazimierza Wielkiego (zresztą, podobnie jak trzy kolejne) nie zaowocowało męskim potomkiem. Anna Giedyminówna powiła dwie córki. Jako pierwsza urodziła się Elżbieta. Kilka lat później na świat przyszła Kunegunda Kazimierzówna.

Kiedy urodziła się Elżbieta Kazimierzówna?

Historycy nie mają pewności, kiedy dokładnie urodziła się najstarsza córka króla Kazimierza III Wielkiego. Badacze są przekonani, że Elżbieta przyszła na świat między 1326 a 1331 rokiem. Najprawdopodobniej miało to miejsce bliżej z pierwszej wymienionych dat. Przemawia za tym kilka faktów. Po pierwsze, w 1339 roku na jej prośbę czynione były nadania. Po drugie, w 1343 roku Elżbieta była już w wieku, który umożliwiał jej zawarcie związku małżeńskiego.

Imię otrzymała po Elżbiecie Łokietkównie, siostrze swojego ojca. Prawdopodobnie na tę decyzję wpłynęła babka dziewczynki, Jadwiga Łokietkowa, która dużym szacunkiem darzyła świętą Elżbietę z Turyngii.

Plany małżeńskie wobec Elżbiety Kazimierzówny

Ówczesna sytuacja polityczna sprawiła, że Elżbieta Kazimierzówna już od najmłodszych lat była narzędziem w międzynarodowych działaniach swojego ojca. Kazimierz Wielki dążył do nawiązania bliskich relacji z Wittelsbachami, a jednocześnie zależało mu na poprawie z czeskim królem Janem I Luksemburskim.

Plany mariażu z Wittelsbachem

16 maja 1335 roku zawarty został układ ze starszym synem cesarza Ludwika Bawarskiego, margrabią brandenburskim Ludwikiem Wittelsbachem. Już wtedy zrodził się pomysł mariażu najstarszej córki Kazimierza Wielkiego z młodszym bratem Ludwika (który był jego imiennikiem). 20 czerwca 1335 roku, w Chojnie, Kazimierz III zawarł sojusz z cesarzem i margrabią.

Strony ustaliły wówczas wysokość posagu na dziesięć tysięcy kop groszy praskich. Na mocy poczynionych ustaleń, w przypadku śmierci jednej ze stron przed zawarciem związku małżeńskiego sojusz miał zostać utrzymany przez trzy kolejne lata. Małżeństwo nie doszło jednak do skutku. Mało tego, przyrzeczona sobie para nigdy nawet się nie zaręczyła. Kazimierz Wielki zmienił polityczny tron i skierował swoją politykę w stronę Luksemburgów, którzy pozostawali w konflikcie z Wittlesbachami.

Plany mariażu z Luksemburgiem

W listopadzie 1335 roku odbył się zjazd w Wyszehradzie, podczas którego Jan Luksemburski zrzekł się pretensji do polskiego tronu za kwotę dwudziesty tysięcy kop groszy praskich. Jednym z warunków sojuszu było wydanie córki Kazimierza III za Jana, syna Henryka II, księcia dolnobawarskiego, i Małgorzaty Luksemburskiej.

Posag Elżbiety Kazimierzówny został wypłacony, ale jej ślub z wnukiem czeskiego króla nie doszedł do skutku. Układ został zerwany w 1338 roku.

Ponowny zwrot w stronę Wittelsbacha

W tej sytuacji powrócił pomysł wydania królewny za wnuka Ludwika Bawarskiego. Rozmowy w tej sprawie rozpoczęły się we wrześniu 1338 roku. Dwa miesiące później strony zawarły układ zaręczynowy między Elżbietą a Ludwikiem. Prawdopodobnie już kilka miesięcy później doszło do zerwania układu. Jednak należy podkreślić, że nie było to równoznaczne z zerwaniem stosunków Kazimierza III z Wittelsbachami.

Plany mariażu z Gryfitem

W 1341 roku doszło do zawarcia sojuszu w Sandomierzu. Polski król porozumiał się z wołogoskimi Gryfitami – Bogusławem V, Barnimem IV i Warcisławem V. Jednym z warunków polsko-pomorskiego porozumienia było wydanie którejś z piastowskich królewien za księcia wołogoskiego. W dalszych rozmowach ustalono, że Bogusław V weźmie za żonę starszą Kazimierzównę. Jej młodsza siostra, Kunegunda, została natomiast skojarzona z Ludwikiem Wittelsbachem, za którego dwukrotnie próbowano wydać Elżbietę. Ślub młodszej Kazimierzówny i syna cesarza odbył się w lipcu 1345 roku.

Małżeństwo Elżbiety Kazimierzówny z Bogusławem V

Czwarta próba wydania za mąż Elżbiety doszła do skutku 24 lub 25 lutego 1343 roku. Taką datę wskazał Edward Rymar, historyk i specjalista w dziedzinie historii Pomorza i genealogii dynastycznej. Niektórzy badacze uważają jednak, że do zaślubin mogło dojść między 24 lutego a 11 lipca.

Poza królem Kazimierzem III i dostojnikami polskimi, w ceremonii uczestniczyli panowie pomorscy, bracia Bogusława V i Elżbieta, jego matka. W akcie wystawionym 24 lutego 1343 roku książęta wołogoscy zobowiązali się do przyjęcia polskiego króla za ojca i udzielenia mu pomocy w walce z wrogami, zwłaszcza z zakonem krzyżackim. Ten sam dokument wyznaczył małżeńską oprawę dla Elżbiety Kazimierzówny, która składała się z kilku miast i zamków z przyległościami. Wymienione dobra miały stanowić jej oprawę wdowią, gdyby przeżyła męża. Gdyby zmarła przed Bogusławem V, miały powrócić do rąk Gryfitów.

Trudno powiedzieć, jak duży był posag Elżbiety. Jedyne wzmianki na ten temat pochodzą z późnych przekazów Jana Długosza, które przez historyków zostały uznane za mało wiarygodne. Z dziejopisów kronikarza wynika, że w ramach posagu wypłacono „dwadzieścia tysięcy grzywien szerokich groszy praskich” i dano „bogatą wyprawę w postaci srebrnych i złotych naczyń, szat i innych kosztowności”. Niektórzy badacze stwierdzili, że ostatni polski król z dynastii Piastów nie był w stanie jednorazowo wypłacić tak ogromnej sumy.

Elżbieta Kazimierzówna jako księżna wołogoska

Małżeństwo Elżbiety Kazimierzówny i Bogusława V miało charakter typowo polityczny, co w średniowiecznych realiach nie było niczym niezwykłym. Plany matrymonialne stanowiły wówczas często wykorzystywane narzędzie. Wielu takich związków nie można było nazwać szczęśliwymi. Przykładów nie trzeba szukać daleko. Nie jest przecież tajemnicą, że Kazimierz III nie był dla Anny oddanym mężem. Należy jednak wspomnieć, że z przekazów kronikarskich wynika, że córka Kazimierza Wielkiego i książę wołogoski tworzyli wyjątkowo udaną parę.

W pierwszych latach małżeństwa księżna przebywała przede wszystkim w Wołogoszczy i Słupsku. Elżbieta nie była oficjalnie zaangażowana w życie polityczne. Badacze nie wykluczają, że doradzała mężowi i wspierała jego działania, ale jeżeli tak było, to robiła to po cichu.

Dzieci Elżbiety Kazimierzówny

Elżbieta Kazimierzówna urodziła przynajmniej dwójkę dzieci: córkę Elżbietę i syna Kazimierza, którego zdrobniale nazywano Kaźko. Gdy zmarła ich matka, król Kazimierz Wielki otoczył wnuczęta opieką. Dzięki jego staraniom Elżbieta została żoną cesarza Karola IV Luksemburskiego i została koronowana na cesarzową Świętego Cesarstwa Rzymskiego.

Kaźko został usynowiony przez króla w 1368 roku. Kazimierz III, który nie doczekał się męskiego potomka, chciał w ten sposób zapobiec wyegzekwowaniu przez Ludwika Węgierskiego „paktu o przeżycie”. Nadał Kaźkowi ziemię sieradzką i łęczycką. Wcześniej, bo w 1360 roku, zaplanowane zostało jego małżeństwo z litewską księżniczką Joanną Olgierdówną. Jej śmierć była równoznaczna z zerwaniem sojuszu.

W 1370 roku otrzymał w lenno ziemię dobrzyńską, a oprócz tego część Kujaw z Bydgoszczą, Złotoryję, Złotów, Wałcz i kasztelanię kruszwicką. Gdy król umarł, sąd unieważnił jego testament, a Kaźko zatrzymał tylko część nadanych ziem. Po śmierci ojca objął władzę w księstwie słupskim i osiadł na stałe w ziemi dobrzyńskiej.

Śmierć Elżbiety Kazimierzówny

Elżbieta Kazimierzówna zmarła w 1361 roku, jak wynika z kroniki „Pomerania” Tomasza Kantzowa. Na Pomorzu od 1356 roku szerzyła się dżuma. W obawie przed zarazą, pod koniec roku Elżbieta i jej szwagierka, Zofia meklemburska, schroniły się w klasztorze augustianów na Marientronie w Świątkach pod Szczecinkiem. Właśnie tam odeszła księżna wołogoska. Najprawdopodobniej nie zdołała uchronić się przed szalejącą zarazą. Choroby nie ustrzegła się także Zofia, która zmarła w 1362 roku.

Anna Kazimierzówna często jest pomijana w historii Polski. Przypominamy jej nieoczywiste dziedzictwo

Anna Kazimierzówna bywa mylona z Anną Jagiellonką. Łączy je jednak niewiele poza imieniem. Żyły w innych wiekach i należały do różnych dynastii. Co więcej, tylko jedna z nich zasiadła ...

Zgodnie z wolą Elżbiety Kazimierzówny, pochowano ją w klasztorze, ale jej grób nie zachował się do naszych czasów. W 1576 roku budynek został rozebrany. Co prawda w 1959 roku archeolodzy natrafili na Marientronie na dwa szkielety, kobiety i mężczyzny. Nie ma jednak dowodów na to, że kobiece szczątki należały do Kazimierzówny.

Dokonania Elżbiety Kazimierzówny

Nie przetrwało zbyt wiele zapisów wskazujących na działalność Elżbiety Kazimierzówny jako księżnej wołogoskiej. Trudno więc mówić o jej dokonaniach. Pewne jest, że wprowadziła elementy polskiej kultury na Pomorzu, które wówczas znajdowało się pod silnymi wpływami duńskimi i niemieckimi.

Jest też prawdopodobne, że wspierała budowę klasztoru augustianów na wzgórzu Marientron, który Bogusław V i jego dwaj bracia, Barnim i Warcisław, wznieśli na cześć swojej zmarłej matki Elżbiety. Księżna wołogoska prawdopodobnie wspierała też swojego ojca w staraniach o chrystianizację Litwy, których przypieczętowaniem były plany małżeńskie Kaźka i Joanny.

Można natomiast powiedzieć, co ślub Kazimierzówny z księciem wołogoskim oznaczał dla Polski. Małżeństwo zostało zawarte niedługo przed rozpoczęciem polsko-krzyżackich rokowań w Kaliszu. Król mógł przystąpić do rozmów z mocnej pozycji, bowiem miał zagwarantowane wsparcie książąt pomorskich. Ci zobowiązali się, że w przypadku najazdu na ziemie polskie, w ciągu czterech tygodni od wezwania króla wyślą wsparcie w formie oddziału składającego się z czterystu zbrojnych.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.