Epoki historyczne – jak je dzielimy i czym się charakteryzują?

Mogłoby się wydawać, że epoka, jako ważny etap dziejowy, jest jednostką usystematyzowaną. Tymczasem praktyka pokazuje, że różne nauki w różny sposób interpretują granice epok składających się na dzieje ludzkości. Naukowcy dzielą przeszłość w indywidualny sposób, dostosowując ramy czasowe i nazwy poszczególnych epok do potrzeb gałęzi, którą reprezentują. Największe różnice są widoczne w obszarze dwóch dziedzin: historii i archeologii.

Czym jest epoka historyczna?

Mówiąc o epoce historycznej, na myśli trzeba mieć jednostkę podziału odnoszącą się do ważnego etapu dziejowego, której granice wyznaczają przełomowe wydarzenia. „Przełomowe”, czyli takie, które ze współczesnego punktu widzenia wywarły istotny wpływ na losy ludzkości. Wydarzenie kończące daną epokę i rozpoczynające kolejną określa się mianem cezury.

Epoki w historii

Warto wspomnieć, że system rozgraniczania epok oparty o daty ważnych wydarzeń dziejowych stwarza niemałe niedogodności, bo nie wszyscy historycy przyjmują za cezurę tą samą datę. Wprowadza to niemałe zamieszanie, bo w różnych źródłach można natknąć się na różne różne daty kończące daną epokę i rozpoczynające kolejną. Wszyscy pozostają jednak zgodni co do tego, że periodyzacja dziejów w kontekście historii obejmuje sześć epok.

Wielkie epidemie w dziejach ludzkości dowodzą, że szczepienia są niezbędne

Ludzkość od dawna walczy z epidemiami. Chociaż medycyna znacząco rozwinęła się na przestrzeni lat, to jednak wciąż za mało, aby powstrzymać wszystkie patogeny powodujące choroby zakaźn...

1. Prehistoria (od ok. 2,6 mln lat temu do 3500 r. p.n.e.).
2. Starożytność (od 3500 r. p.n.e. do 476 r. n.e.).
3. Średniowiecze (od 476 r. n.e. do 1492 r. n.e.).
4. Nowożytność (od 1492 r. n.e. do 1789 r. n.e.).
5. Epoka XIX wieku (od 1789 r. n.e. do 1914 r. n.e.).
6. Współczesność (od 1914 r. n.e. do dziś).

Zastanówmy się teraz, czym charakteryzują się wszystkie epoki historyczne.

Prehistoria

Prehistoria rozpoczyna się w momencie, gdy na Ziemi pojawił się pierwszy gatunek z rodzaju Homo. W tym miejscu warto wspomnieć, że w niektórych źródłach prehistoria rozpoczyna się ok. 4,5 mln lat temu. Właśnie wtedy na Ziemi pojawił się australopitek – pierwsze stworzenie przypominające człowieka. Epoka ta trwała do wynalezienia pisma i właśnie to wydarzenie stanowi cezurę prehistorii i starożytności.

Najważniejsze wydarzenia prehistorii:

• wynalezienie prymitywnych narzędzi,
• okiełznanie ognia,
• początki posługiwania się mową,
• ekspansja Homo sapiens,
• przekształcenie trybu życia z koczowniczego na osiadły.

Starożytność

To był najgorszy rok w historii ludzkości, ale okazuje się, że nie dla pewnej kultury

Trzy lata temu historyk Michael McCormick uznał, że 536 r. n.e. był to najgorszy rok w historii. Najnowsze badania pokazują, że nie dla wszystkich. Kultura Anasazi mogła skorzystać na traged...

W starożytności rozwijały się wszystkie starożytne cywilizacje. Należy zatem stwierdzić, że w ramach czasowych tej epoki zamykają się okresy dotyczące starożytnego Egiptu, kręgów kulturowych Bliskiego i Dalekiego Wschodu, antycznej Grecji i starożytnego Rzymu. Zmierzch starożytności nastąpił wraz z upadkiem cesarstwa zachodniorzymskiego – największego mocarstwa ówczesnego świata.

Najważniejsze wydarzenia starożytności:

• rozwój państwa faraonów i wynalezienie egipskiego kalendarza,
• ukształtowanie podwalin kultury starożytnej Grecji.

Średniowiecze

Po starożytności nastąpiło średniowiecze. Przez długie lata historia traktowała je jako niewiele znaczący okres przejściowy między starożytnością a nowożytnością. Powstanie barbarzyńskich królestw, kryzys cesarstwa wschodniorzymskiego i przeświadczenie o upadku kultury – wszystko to sprawiło, że wielu historyków nazywało tę epokę wiekami ciemnymi. Dziś wiemy, że ten pogląd był błędny, bo także średniowiecze w istotny sposób wpłynęło na późniejszą naukę, sztukę i literaturę.

Nie tylko to sprawia, że średniowiecze należy rozpatrywać w kategorii jednej z najbardziej kontrowersyjnych epok historycznych. Należy bowiem podkreślić, że wśród historyków do dziś nie ma zgody w kwestii cezury rozpoczynającej nowożytność. Za wydarzenie kończące średniowiecze umownie uważa się odkrycie Ameryki przez Krzysztofa Kolumba (1492 rok), ale wielu naukowców wskazuje też na rok 1453, w którym Turcy zdobyli Konstantynopol. Nie brakuje też głosów, według epoka ta skończyła się wraz z początkiem reformacji (1517 rok).

Najważniejsze wydarzenia średniowiecza:

• schizma wschodnia (podział chrześcijaństwa na dwa odłamy),
• przyjęcie chrztu przez Mieszka I,
• uchwalenie konstytucji Nihil Novi.

Nowożytność

Najstraszniejsze zbrodnie ludzkości. Kiedy zginęło najwięcej ludzi? Ten ranking daje do myślenia

W której wojnie zginęło najwięcej ludzi? Czy liczba jej ofiar śmiertelnych była wyższa niż liczba ofiar niewolnictwa? Jak w tym kontekście ocenić europejski imperializm? Oto najstraszniej...

Co za tym idzie, nieścisłości dotyczą także początku nowożytności. Przyjmijmy, że epoka ta rozpoczęła się wraz z odkryciem Ameryki. To czas wielkich przemian, zarówno w kontekście kulturowym, jak i politycznym i ideologicznym. Nowożytność zakończyła się wraz z wybuchem Wielkiej Rewolucji Francuskiej.

Najważniejsze wydarzenia nowożytności:

• rozwój sztuki,
• wielkie odkrycia geograficzne,
• scentralizowanie struktur władzy,
• stworzenie systemu kolonialnego.

Epoka XIX wieku

Epoka XIX wieku (przez niektórych historyków traktowana jako część nowożytności), wprowadza pewne zamieszanie, bo nie rozpoczęła się ani nie zakończyła w XIX stuleciu. Ramy czasowe tej epoki wyznacza bowiem wybuch rewolucji francuskiej i wybuch I wojny światowej.

Najważniejsze wydarzenia epoki XIX wieku:

• rozwój kolei, telegrafu i telefonu,
• rozkwit wszystkich dziedzin kultury,
• wojny napoleońskie,
• III rozbiór Polski.

Współczesność

Współczesność rozpoczęła się wraz z wybuchem pierwszej wojny światowej i trwa do dziś. O tym, jakie wydarzenia należy uznać za przełomowe w tej epoce zdecydują kolejne pokolenia, ale już teraz współczesność można podzielić na trzy okresy:

• okres międzywojenny – to właśnie wtedy USA i ZSRR umocniły swoją pozycję na arenie międzynarodowej, a Polska wróciła na mapę Europy;
• II wojna światowa – okres ten obejmuje lata 1939–1945 i wszystkie wydarzenia, które miały miejsce między wrześniową wojną obronną a kapitulacją Niemiec i Japonii;
• powojnie – okres trwający od 1945 roku do dziś. Mówiąc o najważniejszych wydarzeniach po II wojnie światowej, należy wskazać m.in. na zimną wojnę, upadek muru berlińskiego i transformację ustrojową w Polsce.

Epoki w archeologii

Archeologia wprowadza nieco inny podział dziejowy. Naukowcy reprezentujący tę dziedzinę opierają periodyzację dziejów na założeniu, że od konkretnego wydarzenia ważniejsze są procesy, które wynikły po nim i inne jego skutki. W ten sposób, wydzielili siedem różnych epok. Warto podkreślić, że w archeologii daty niektórych epok mają charakter ruchomy i zależą od terenu występowania.

Nasza cywilizacja potrwa do 2050 roku. Wyliczone i potwierdzone naukowo

Niespełna 30 lat. Tyle czasu ma ludzkość, według opublikowanego przez australijskie centrum naukowe Breakthrough National Centre for Climate Restoration. Jeszcze jesteście spokojni? Zniknie mi...

1. Epoka kamienna (od ok. 3,3 mln lat temu do 3400/2000 r. p.n.e.). Epokę kamienną należy dzielić na paleolit (czas dużej zależności człowieka od środowiska naturalnego), mezolit (czas postępujących przemian klimatycznych wynikających z końca zlodowaceń) i neolit (czas formowania się struktur etnicznych, które miały kluczowe znaczenie dla dalszego rozwoju Europy).
2. Epoka brązu (od ok. 3400/2000 r. p.n.e. do ok. 1200/700 r. p.n.e.).
3. Epoka żelaza (od 1200/700 r. p.n.e. do średniowiecza).
4. Starożytność (w kontekście archeologicznym pokrywa się z epokami brązu i żelaza).
5. Średniowiecze (zmierzch średniowiecza wyznaczył koniec koniec epoki żelaza, która zdaniem wielu historyków trwa do dziś).
6. Nowożytność.
7. Współczesność.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.