Co spowodowało upadek Cesarstwa Rzymskiego? Historycy wymieniają różne przyczyny

W tym artykule:

1. Jak i kiedy powstało Imperium Rzymskie?
2. Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego
3. Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego

Imperium Rzymskie było największym państwem starożytnego świata. Cesarstwo ze stolicą w Rzymie zajmowało tereny obecnych krajów basenu Morza Śródziemnego. Rzymskie wpływy docierały jeszcze dalej. Przypominają o tym archeologiczne odkrycia na terenie całej Europy. Badacze do dziś znajdują przedwieczne rzymskie monety i inne skarby między innymi w Niemczech czy Wielkiej Brytanii.

Jak i kiedy powstało Imperium Rzymskie?

Powstanie i upadek Imperium Rzymskiego to temat wielu rozpraw historycznych. O ile początek cesarstwa łatwo opisać, o tyle jego koniec wymaga głębszej analizy. Dla porządku chronologicznego dobrze cofnąć się do 29 roku p.n.e. Oktawian był wówczas jedynym przywódcą Rzymu i wszystkich jego prowincji. Aby nie zostać zamordowanym tam jak Cezar, zadbał, by jego pozycja jako władcy absolutnego była akceptowalna dla opinii publicznej. Pozornie przywracał instytucje polityczne republiki rzymskiej, ale tak naprawdę zachowywał całą realną władzę. W 27 r. p.n.e. Oktawian przyjął tytuł Augusta, zostając pierwszym cesarzem Rzymu. To wydarzenie jest uważane za początek Imperium Rzymskiego.

August rządził przez 56 lat. Jego rządy wspierała wielka armia. W tym czasie kult oddania cesarzowi stawał się coraz bardziej powszechny. Po śmierci pierwszego rzymskiego cesarza senat podniósł go do rangi boga. To zaczęło długą tradycję przebóstwienia cesarzy.

Upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego

Wielu historyków postrzega upadek Cesarstwa Zachodniorzymskiego w V wieku n.e. jako koniec starożytności i początek średniowiecza. Upadek całego Imperium odnosi się jednak do upadku miasta Rzymu. Badacze są zgodni, że jesień 476 r. miała ogromne konsekwencje dla cywilizacji zachodniej. Nie zawsze zgadzają się jednak, co do przyczyn. Według anglojęzycznej encyklopedii Brittanica, Zachód poważnie ucierpiał już w 410 roku, kiedy miasto Rzym splądrowali Wizygoci. Upadek Rzymu zakończył się w 476 r. Wówczas niemiecki wódz Odoaker usunął ostatniego rzymskiego cesarza Zachodu, Romulusa Augustulusa. Wschód zawsze był bogatszy i silniejszy. W średniowieczu dalej funkcjonował jako Cesarstwo Bizantyjskie.

Osiągnięcia starożytnego Rzymu. Co pozostawili po sobie antyczni Rzymianie?

Czy osiągnięcia starożytnego Rzymu mają wpływ na życie współczesnych ludzi? Co nasza cywilizacja zawdzięcza ideom i wynalazkom wprowadzonym dopiero przez starożytny Rzym?

Przyczyny upadku Cesarstwa Rzymskiego

Jedni winią powstanie chrześcijaństwa, inni uważają, że schyłek i upadek Imperium były częściowo spowodowane napływem „barbarzyńców” z północy i zachodu. Byli wśród nich Wizygoci, Ostrogoci, Wandalowie, Hunowie, Frankowie i Alanie. Mimo że Cesarstwo Rzymskie uchodziło za militarną potęgę, częste ataki z zewnątrz mocno je osłabiły.

Ciągłe wojny, nadmierne wydatki, a dodatki podatki i inflacja pogłębiły przepaść między bogatymi a biednymi. W tym samym czasie imperium wstrząsał deficyt siły roboczej. Gospodarka Rzymu zależała od niewolników, którzy uprawiali pola i pracowali jako rzemieślnicy, a jego potęga militarna tradycyjnie zapewniała świeży napływ podbitych ludów do pracy. Po ustaniu ekspansji ludzkie zasoby zaczęły się wyczerpywać. Kolejnym finansowym ciosem było przejęcie przez Wandalów części szlaków handlowych na Morzu Śródziemnym. Imperium zaczęło tracić kontrolę nad Europą.

Jednym z powodów upadku Cesarstwa Rzymskiego mogły być też jego rozmiary. W szczytowym okresie państwo rozciągało się od Oceanu Atlantyckiego aż po Eufrat na Bliskim Wschodzie. Tak rozległym terytorium trudno zarządzać administracyjnie i logistycznie. Nawet z doskonałymi drogami Rzymianie nie mogli komunikować się wystarczająco szybko i skutecznie. Rzym walczył o zgromadzenie wystarczającej liczby żołnierzy i zasobów, aby obronić swoje granice przed lokalnymi rebeliami i atakami z zewnątrz. W miarę, jak coraz więcej funduszy przeznaczano na militarne utrzymanie imperium, postęp technologiczny spowolnił, a cywilna infrastruktura Rzymu popadła w ruinę.

W burzliwym drugim i trzecim stuleciu tytuł cesarza rzymskiego był niemal wyrokiem śmierci. Wojna domowa pogrążyła Imperium w chaosie. W ciągu 75 lat tron objęło 20 mężczyzn. Niestabilna sytuacja polityczna objęła także senat, gdzie zapanowała korupcja. To przyczyniło się do utraty zaufania Rzymian wobec przywództwa.

Nasz ekspert

Mateusz Łysiak

Dziennikarz zakręcony na punkcie podróżowania. Pierwsze kroki w mediach stawiał w redakcjach internetowej i papierowej magazynu „Podróże”. Redagował i wydawał m.in. w gazeta.pl i dziendobrytvn.pl. O odległych miejscach (czasem i tych bliższych) lubi pisać nie tylko w kontekście turystycznym, ale też przyrodniczym i społecznym. Marzy o tym, żeby zobaczyć zorzę polarną oraz Machu Picchu. Co poza szlakiem? Kuchnia włoska, reportaże i pływanie.

1 z 10

05-thamugadi-algeria-city-layout-670

Timkad w Algerii. Na obszarze całego cesarstwa Rzymianie narzucali swoje umiłowanie porządku. Miasto Thamugadi zbudowano na planie siatki. Był tu rynek (w centrum), reprezentacyjne bramy, kilkanaście łaźni, biblioteka i teatr mieszczący 3,5 tys. widzów. (Fot. George Steinmetz)

2 z 10

13-triumphal-arch-thamugadi-algeria-670

Timkad w Algerii. Łuk triumfalny budził podziw odwiedzających miasto Thamugadi, założone przez cesarza Trajana około roku 100 n.e. Wozy i rydwany wyryły w kamiennej nawierzchni ulicy wyraźnie koleiny. (Fot. Robert Clark)

3 z 10

clark

4 z 10

15-corbridge-fort-england-670

Corbridge w Anglii. Corbridge było najpierw obozem wojskowym, a potem osadą cywilną wspomagającą wojskową załogę wału Hadriana. Dziś na śladach rzymskiej chwały bawi się ośmioletni Angus Buchanan. (Fot. Robert Clark)

5 z 10

09-well-preserved-roman-fort-jordan-670

Qasr Bshir w Jordanii. Wieża (castellum) zbudowana około 300 r. n.e. na skraju pustyni jako wysunięty posterunek jest jednym z najlepiej zachowanych fortów rzymskich. Załogę stanowiło 70–160 konnych legionistów, którzy strzegli karawan przed napadami koczowników arabskich. (Fot. Robert Clark)

6 z 10

11-hand-painted-vessel-fragment-hadrians-wall-670

Ten fragment ręcznie malowanego szklanego naczynia odkryto w pobliżu wału Hadriana. Wyrób przypuszczalnie pochodzi z warsztatu w Germanii, co świadczy o dalekim zasięgu handlu. (Fot. Robert Clark)

7 z 10

01-roman-iron-mask-670

Żelazna maska platerowana brązem i srebrem, odkryta na terenie Holandii, była umocowana na zawiasach do hełmu konnego legionisty. Używana była podczas parad, a być może i w bitwie. (Fot. Robert Clark)

8 z 10

04-remaining-watchtower-foundation-germany-670

Becheln w Niemczech. Resztki fundamentów pozostały z 800 wież zbudowanych przez legionistów wzdłuż 550-kilometrowych umocnień granicznych między Renem a Dunajem. (Fot. Robert Clark)

9 z 10

10-jordanian-plays-roman-legion-670

Fot. Robert Clark

10 z 10

14-porta-nigra-trier-germany-670

Fot. Robert Clark