Hefajstejon – najlepiej zachowana świątynia grecka

W tym artykule:

1. Czym jest Hefajstejon w Atenach?
2. Tezejon czy Hefajstejon?
3. Znaczenie Hefajstosa
4. Dlaczego Hefajstejon jest wyjątkowy?

Świątynie greckie budowano ku czci poszczególnych bogów. Każde polis posiadało z kilka świątyń, które charakteryzował prostokątny plan i obecność kolumnady na zewnątrz. Dla każdego patrona odbywano specjalne święta i procesje. Dzisiaj większość greckich świątyń stoi w ruinie lub też przerobiono je na inne budowle.

Czym jest Hefajstejon w Atenach?

W tym artykule opisujemy konkretny Hefajstejon, który znajdował się w starożytnych Atenach. Wybudowany został w okresie klasycznym, po sławnych wojnach z Persami w V w. p.n.e., w ramach planu odbudowy miasta.

Świątynia Hefajstosa jest najlepiej zachowaną świątynią w całej Grecji właściwej. Reprezentuje ona porządek dorycki. Architektura budowli jest uznawana za czołowy przykład tego stylu. Rozmiarowo nie była to wielka konstrukcja, ale dominowała nad ateńską agorą, stojąc u podnóża Akropolu.

Jak wyglądał z zewnątrz Hefajstejon?

Oto charakterystyczne cechy tej budowli:

• była w porządku doryckim (choć sam fryz był już typowy dla porządku jońskiego),
• wybudowano ją na wzniesieniu Kolonos Agorajos,
• była względnie niewielka,
• to pierwsza grecka świątynia zbudowana z marmuru,
• jej fryz i przyczółki zdobiły reliefowe dekoracje,
• była otoczona przez 34 kolumny.

Tezejon czy Hefajstejon?

Jeszcze w ubiegłym wieku twierdzono, że budowla świątyni jest poświęcona kultowi herosa Tezeusza. Sądzono tak z powodu przedstawienia mitu o Tezeuszu na fryzie. Fryz to usytuowany poziomo pas na elewacji budynku, wypełniony jest często różnego typu dekoracjami.

Zachowały się fragmenty fryzu z zachodniej elewacji budynku i frontowego przyczółku. Przyczółek to – najczęściej trójkątny – szczyt nad portykiem, również bogato dekorowany. Tematem tej płaskorzeźby jest walka ludzi z centaurami. Tego typu przedstawienia w sztuce greckiej nazywamy centauromachią. Tutaj właśnie pojawiają się postacie związane z ową tematyką, czyli Tezeusz wraz z towarzyszami: Kajneusem i Pejritoosem.

Na fryzie świątyni zobaczyć można właśnie tych trzech bohaterów. Dziwić może fakt, iż to nie Tezeusz, lecz Pejritoos został ukazany w centralnej części fryzu zachodniego. Większość postaci stojących po obu stronach Pejritoosa zwrócona jest właśnie w jego kierunku. Zachodni przyczółek świątyni najprawdopodobniej również przedstawiał sceny z centauromachii.

O patronacie Tezeusza miała również świadczyć rzekoma obecność legendarnego miejsca pochówku herosa w okolicy. W XVIII w. odnaleziono po raz pierwszy nazwę „Tezejon”. Dopiero badania archeologiczne wykazały, kto jest prawdziwym patronem świątyni.

Aż do XX w. budowlę nazywano Tezejonem. Pomyłkę poprawił dopiero Bruno Sauer na przełomie XIX i XX w. Ustalił, że głównymi patronami świątyni byli Hefajstos i Atena. Do tego wniosku doprowadziły różne cechy, np. znalezione podczas badań archeologicznych inskrypcje.

Znaczenie Hefajstosa

Hefajstos był ważnym bogiem dla Ateńczyków. Konkurował z Ateną o miano patrona całego polis. Często kojarzono go choćby z nowinkami technologicznymi i wynalazkami. We wnętrzu świątyni prawdopodobnie postawiono rzeźby Hefajstosa i Ateny. W pewnym sensie możemy dostrzec znaczenie Hefajstosa również na zachowanych fragmentach fryzu świątyni.

Postać Tezeusza na fryzie była odsunięta na dalszy plan, ale symbolizowała ważny element w walce z centaurami. Postać ma uniesione ręce i prawdopodobnie trzymała duży oręż w ręku. Reszta ludzi również ukazana jest z hełmami, włóczniami czy innego typu elementami uzbrojenia. Same centaury odziane były w skóry, a dzierżyły tylko kamienie i patyki.

Jak naprawdę wyglądał Kolos z Rodos? Na pewno nie tak, jak na większości współczesnych ilustracji

Kolos z Rodos zaliczał się do oryginalnych siedmiu cudów świata. Starożytni Grecy byli pełni podziwu kunsztu technicznego, z jakim wykonano wielki posąg Heliosa.

Zwycięstwo ludzi miało być głównie spowodowane przez fakt umiejętności wykonania broni i innych narzędzi. Hefajstos, patron kowali, obdarował właśnie ludzi tą wiedzą, która przyniosła im zwycięstwo i chwałę. Ateńczycy w okresie klasycznym swoje sukcesy wojenne zawdzięczali pomysłowości i technologii, a to są przymioty bogów Hefajstosa i Ateny.

Dlaczego Hefajstejon jest wyjątkowy?

Świątynia Hefajstosa w Atenach jest najbardziej autentyczną budowlą w mieście z epoki klasycznej. Można powiedzieć, że przetrwała w lepszym stanie niż świątynia Ateny na Akropolu. W micie o założeniu miasta to Atena miała pokonać Hefajstosa w konkursie na patrona polis. W rzeczywistości Hefajstejon zawdzięcza swój dobrze zachowany wygląd kościołowi, który nieprzerwanie działał tu od starożytności.

W VII w. w świątyni powstała parafia pod wezwaniem św. Jerzego. Istniała ona aż do XIX w. Jej działalność w Hefajstejonie pozwoliła dobrze zachować oryginalną architekturę budowli. Dzisiaj znane są również źródła pisane, w których wzmiankuje się Hefajstejon. Jedną z ciekawszych informacji jest istnienie malowideł na temat życia Tezeusza we wnętrzu świątyni. Autorem miał być znany ateński malarz Mikon.

Doskonała konserwacja pozwala dzisiaj na turystom na zwiedzanie świątyni. Zainteresowani mogą przestudiować elegancję i prostotę greckiego porządku doryckiego. W okolicach świątyni nadal prowadzone są wykopaliska, ponieważ teren ten obfituje w wiele ciekawych znalezisk jeszcze z okresu rzymskiego.

Źródła:

• Bogdan Burliga, Pinakoteka, Akropol, Pauzaniasz i historia „sztuki” greckiej
• Peter M. Candler, 2010, Logika chrześcijańskiego humanizmu, Znak, str. 44–59
• Adriana Woźniak, 2013, Przedstawienia mitologicznych bitew bogów i herosów w sztuce starożytnej Grecji, Wrocław.

Nasz ekspert

Stanisław Szklarek

Zamiłowanie do historii sztuki zaprowadziło go na studia archeologiczne. Zawsze chciał zgłębiać tajemnicze zjawiska kultury i dzielić się pasjonującą wiedzą. Uzależniony smakosz herbat i trochę przynudzający adorator architektury.