Ignacy Domeyko stał się bohaterem narodowym Chile. Czego tam dokonał?

W tym artykule:

1. Kim był Ignacy Domeyko?
2. Wczesne lata życia Ignacego Domeyki
3. Młodość Ignacego Domeyki
4. Represje carskie
5. Udział w powstaniu listopadowym
6. Ignacy Domeyko na emigracji
7. Pobyt w Paryżu
8. Podróż do Chile
9. Czego dokonał Ignacy Domeyko?
10. Małżeństwo z Enriquetą do Sotomayor Guzman
11. Powrót do Europy
12. Powrót do Chile i ostatnie miesiące życia
13. Upamiętnienia i dowody uznania

Nie tylko Ignacy Domeyko odcisnął swój ślad w Chile. Z tym krajem związane jest także nazwisko innego polskiego badacza. Paweł Edmund Strzelecki prowadził tam prace geologiczne podczas trwającej dziewięć lat wielkiej podróży, ale to Domeykę okrzyknięto „apostołem nauki w Chile”. Nic dziwnego. To właśnie on jak nikt inny przyczynił się do kulturalnego i przemysłowego rozwoju południowoamerykańskiego kraju.

Kim był Ignacy Domeyko?

Ignacy Domeyko był wybitnym inżynierem górnictwa, geologiem, mineralogiem i meteorologiem, a także działaczem politycznym, członkiem Towarzystwa Filomatycznego i powstańcem listopadowym. Zapisał się w historii Chile jako człowiek, który opracował i przeprowadził reformę systemu szkolnictwa, a swoją pracą i prowadzonymi badaniami przyczynił się do gospodarczego rozwoju kraju.

Wczesne lata życia Ignacego Domeyki

Ignacy Domeyko urodził się 31 lipca 1802 roku, w Niedźwiadce Wielkiej (dziś w granicach Białorusi). Pochodził z ziemiańskiej rodziny herbu Dangiel. Jego ojciec, Hipolit, pełnił funkcję prezesa sądu ziemskiego. Matka Ignacego, Karolina z Ancutów (była ciotką Maryli Wereszczakówny, w której kochał się Adam Mickiewicz), zajmowała się prowadzeniem domu.

Najwybitniejsi polscy podróżnicy: Arctowski, Strzelecki, Halik. Poznaj ich dokonania

Polscy podróżnicy i ich dzieje często pokrywają się z historiami najważniejszych światowych odkryć geograficznych. Ich biografie są fascynującymi życiorysami, nie o wszystkich jednak wsp...

Hipolit Domeyko zmarł, gdy jego syn miał siedem lat. Wówczas opiekę nad rodziną przejął stryj Ignacy. To właśnie senior rodu, który w młodości pobierał nauki u sławnego mineraloga Abrahama Wernera, wzbudził w Ignacym zainteresowanie naukami o Ziemi i jej bogactwach.

Młodość Ignacego Domeyki

W 1816 roku ukończył prowadzoną przez pijarów szkołę powiatową w Szczuczynie. Dalej kształcił się na Wydziale Fizyczno-Matematycznym Cesarskiego Uniwersytetu Wileńskiego. Uczęszczał na wykłady z mineralogii, chemii, fizyki, matematyki, astronomii, historii naturalnej, historii, literatury polskiej, filozofii i architektury. Wiosną 1822 roku zdał egzamin magisterski.

Domeyko był inteligentny, oczytany, kulturalny i towarzyski. Nic więc dziwnego, że zwrócił na siebie uwagę starszych studentów. Został przyjęty w szeregi elitarnego Towarzystwa Filomatów, tajnego związku studentów i absolwentów Uniwersytetu Wileńskiego. Właśnie wtedy poznał Adama Mickiewicza, z którym połączyła go dozgonna przyjaźń.

Represje carskie

Po ukończeniu studiów zarządzał majątkiem Zapole. Cieszył się opinią dobrego gospodarza, Nie bez powodu. Domeyko był człowiekiem empatycznym, wyczulonym na ludzką krzywdę. Jako posiadacz ziemski, ograniczył pańszczyźniane powinności chłopstwa i sfinansował budowę szkoły.

Wydawało się, że będzie wiódł w Zapolu spokojne życie, ale nie. Został objęty śledztwem jako jeden z działaczy filomackich. W 1823 roku aresztowano go pod zarzutem „szerzenia nierozsądnego nacjonalizmu polskiego”. Wraz z dwunastoma innymi filomatami został osadzony w klasztorze Bazylianów w Wilnie, gdzie oczekiwał na proces.

Na swoje szczęście nie uniknął zesłania i otrzymał łagodny wyrok. Został objęty dozorem policyjnym i otrzymał zakaz piastowania stanowisk rządowych. Nie ulega wątpliwości, że gdyby nie pochodził z zamożnej, mającej duże wpływy rodziny, carska kara byłaby znacznie surowsza.

Udział w powstaniu listopadowym

W 1831 roku dołączył do powstańców listopadowych. Powierzono mu misję przekazania meldunku dla generała Jana Zygmunta Skrzyneckiego o gotowości Litwy do podjęcia walki. Nie zdołał wypełnić zadania, bo podczas przeprawy przez Puszczę Augustowską został pojmany przez carski oddział, który uznał go za szpiega. Domeyko tylko cudem uniknął śmierci.

Karą za szpiegostwo było rozstrzelanie. Szczęśliwym trafem, na miejscu był ksiądz. Duchowny uprosił żołnierzy o zgodę na wyspowiadanie skazańca. Wziął go na bok i w ten sposób umożliwił ucieczkę. Domeyko dowiedział się, że dwaj inni posłańcy zdołali przekroczyć granicę, więc po kilku dniach wrócił do Zapola.

Później walczył na Litwie w jednym z oddziałów dowodzonych przez generała Dezyderego Chłapowskiego. Poznał wówczas Emilię Plater i Karola Marcinkowskiego. Po klęsce kampanii litewskiej rozbity pułk przekroczył granicę Prus Wschodnich. Został internowany, wraz z pozostałymi żołnierzami.

Ignacy Domeyko na emigracji

O upadku powstania dowiedział się podczas pobytu w Gierdawie. 5 stycznia 1832 roku wyruszył w drogę do Drezna, przez Frombork, Malbork i Frankfurt nad Odrą. Tam spotkał się ze swoimi dwoma najserdeczniejszymi przyjaciółmi z Towarzystwa Filomatycznego – Adamem Mickiewiczem i Antonim Odyńcem.

Z Drezna udał się do Freibergu, gdzie kiedyś studiował jego stryj. Na miejscu zwiedził Akademię Górniczą, gdzie były eksponowane bogate zbiory minerałów Abrahama Wernera, i tamtejsze kopalnie srebra.

Pobyt w Paryżu

Wkrótce, wraz z innymi uchodźcami, ruszył w dalszą drogę. Dotarli do Strasburga, gdzie cała grupa otrzymała nakaz udania się do Châlons-sur-Marne. Z Szampanii zdołał nielegalnie przedostać się do Paryża. W tamtym czasie przyjaźń Domeyki i Mickiewicza pogłębiła się jeszcze bardziej. W 1834 roku był świadkiem na jego ślubie z Celiną Szymanowską. Gdy wieszcz zmarł, Ignacy otoczył jego dzieci pomocą finansową.

Tego nie wiedzieliśmy o pierwszych mieszkańcach Chile. Tak polowali 12 tys. lat temu

Historia Chile i pierwszych mieszkańców tego południowoamerykańskiego kraju nadal kryje wiele tajemnic. Najnowsze odkrycie archeologów rzuca nowe światło na jedne z najstarszych osad na kont...

W okresie paryskim niemal całkowicie odsunął się od polityki. Domeyko był całkowicie skupiony na poszerzaniu swoich naukowych horyzontów. Był słuchaczem wykładów w Soborze i College de France. Za namową jednego z wykładowców, zapisał się do Paryskiej Szkoły Górniczej. W 1837 roku ukończył studia z dyplomem inżyniera. Zatrudnił się wówczas w Alzacji, gdzie poszukiwał złóż rud żelaza dla powstającej tam huty.

Podróż do Chile

Podczas pobytu w północno-wschodniej Francji dostał list od Armanda Dufrénoya. Francuski geolog i mineralog zaproponował mu posadę wykładowcy chemii i mineralogii w chilijskim Coquimbo. Domeyko póki co nie miał szans na powrót do ojczyzny, a warunki finansowe, zagwarantowane w ofercie, były dla niego bardzo atrakcyjne.

W 1838 roku wyruszył w trwającą cztery miesiące podróż. Z Paryża dotarł do Londynu, a stamtąd – do Buenos Aires. Kolejnym etapem wyprawy była podróż drogami lądowymi, przez bezkresne południowoamerykańskie pampasy. Dalej wędrował przez Kordyliery i przełęcz Uspallata, skąd 3 czerwca 1838 roku dotarł do Coquimbo. Gdy osiągnął cel podróży, władał już językiem hiszpańskim w stopniu umożliwiającym mu swobodne prowadzenie konwersacji.

Czego dokonał Ignacy Domeyko?

W listopadzie Domeyko rozpoczął pracę w szkole górniczej. Prowadził wykłady wstępne z chemii, fizyki, mineralogii i metalurgii. Zajmował się też pracą badawczą – wykonywał analizy chemiczne próbek kruszców, które przysyłali mu właściciele kopalń i które sam zebrał. Domeyko szybko zyskał uznanie chilijskich władz. Został mianowany sędzią górniczym. W ramach swoich kompetencji, wydawał ostateczne orzeczenia, od których nie było odwołania.

Odkrycia geologiczne

Wolny czas przeznaczał na podróże po Andach. Wykonał wówczas mnóstwo opisów, w tym opis złoża El Taniente, i zebrał wiele próbek. W trakcie swoich wypraw odkrył m.in. złoża saletry na pustyni Atakama (które stały się przedmiotem konfliktu chilijsko-peruwiańskiego), pokłady węgla w prowincji Valdivia, a także żyły złota i srebra.

Wyprawa do krainy niepodległych Indian

Celem jego wypraw była także Araukania, gdzie żyli wówczas jeszcze niepodlegli Araukanie. Po powrocie opracował monografię zatytułowaną „Araukania i jej mieszkańcy”. To wydawnictwo realnie przyczyniło się do porzucenia planów wojskowej ekspedycji na tereny zamieszkiwane przez Indian. Dzięki Domeyce, Araukanie cieszyli się wolnością do 1884 roku.

Reforma edukacji

Domeyko nie planował (w tamtym czasie) mieszkać w Chile aż do śmierci. Chciał udać się do Francji i stamtąd obserwować rozwój wydarzeń w Polsce. Nie chciał jednak zostawiać kraju bez dobrze wykształconych nauczycieli. Swoich najlepszych uczniów wysłał na dalszą naukę do Paryża. Zamierzał wyjechać po ich powrocie, jednak jego plany uległy zmianie.

W 1846 roku chilijskie władze przekonały go, by wziął udział w reformie Uniwersytetu Chilijskiego. Objął wówczas stanowisko profesora chemii. Prowadził również wykłady z fizyki i mineralogii. W 1867 roku zaczął sprawować funkcję rektora, a rząd chilijski powierzył mu organizację szkolnictwa w całym kraju.

Małżeństwo z Enriquetą do Sotomayor Guzman

W 1848 roku ponownie zapragnął opuścić Chile. Usłyszał wówczas o rzezi galicyjskiej i Wiośnie ludów, ale porzucił plany powrotu do ojczyzny. Powodem było zawarcie związku małżeńskiego z młodszą o 30 lat Enriquetą do Sotomayor Guzman. Mimo dużej różnicy wieku, ich związek okazał się wyjątkowo udany. Doczekali się trojga dzieci: dwóch synów, Hermana i Jana, i córki, Anity.

Powrót do Europy

Do Europy wrócił w 1884 roku, gdy przeszedł na emeryturę. Wraz z synami udał się do Paryża, skąd wyruszyli do Wiednia, a stamtąd – do okupowanej przez trzy mocarstwa Polski. Udali się m.in. do Warszawy i Krakowa. Z Polski Domeykowie pojechali na Litwę. Stamtąd wrócili do Warszawy i rozpoczęli zwiedzanie Europy. Jego starszy syn, Herman, w Rzymie przyjął święcenia kapłańskie.

Powrót do Chile i ostatnie miesiące życia

Do Chile wrócili w 1888 roku. Kilkumiesięczna podróż była dla niego dużym obciążeniem. Wrócił do Santiago z naadszarpniętym zdrowiem. Zmarł 23 stycznia 1889 roku, w wieku 87 lat.

Tak wyglądaliby polscy pisarze, gdyby żyli współcześnie. Autorzy lektur okiem sztucznej inteligencji

Storytel poprosił sztuczną inteligencję o wygenerowanie najsłynniejszych polskich pisarzy i pisarek. To w związku z początkiem roku szkolnego. Tak wyglądaliby autorzy lektur, gdyby żyli we...

Urządzono mu państwowy pogrzeb. W dniu pochówku Domeyki, który w Chile był (i nadal jest) uważany za bohatera, rozdzwoniły się dzwonnice wszystkich kościołów w Santiago. Flagi na gmachach publicznych i szkołach opuszczono do połowy, a gazety zamieściły nekrolog na pierwszych stronach. Prezydent Balmacedo wygłosił mowę nad otwartym grobem Domeyki i ogłosił go bohaterem narodowym Republiki Chile.

Upamiętnienia i dowody uznania

Pamięć po wielkim Polaku wciąż jest tam żywa. Jego nazwiskiem nazwano miejscowości, pasmo górskie, minerały i skamieniałości paleontologiczne. Domeyko patronuje też wielu ulicom, a na wniosek Polski, Chile, Litwy i Białorusi, rok 2002 został ogłoszony przez UNESCO Rokiem Ignacego Domeyki.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.