Imperium Asyryjskie upadało i odradzało się na nowo. Jego władcy słynęli z wyjątkowego okrucieństwa

W tym artykule:

1. Gdzie leży Asyria?
2. W jaki sposób powstało imperium asyryjskie?
3. Powrót i ponowny upadek Asyrii
4. Szczyt potęgi Asyrii
5. Kiedy upadła Asyria?
6. Z czego słynęła Asyria?
7. Najważniejsze wydarzenia z historii Asyrii

Każde ze starożytnych bliskowschodnich imperiów odcisnęło swoje piętno na kształcie tego obszaru i całego starożytnego świata. Niewiele państw odznaczyło się jednak tak wyraźnie, jak Asyria, której wpływy trwały przez wiele wieków. Skromne państwo-miasto przekształciło się w prawdziwą potęgę, która jednak nie była w stanie udźwignąć swojego ciężaru.

Gdzie leży Asyria?

Nawet ze współczesnego punktu widzenia, granice imperium asyryjskiego robią niesamowite wrażenie. W początkowej fazie istnienia Asyria zajmowała dzisiejsze tereny północnego Iraku. Jednak ekspansywna polityka znacząco poszerzyła terytorium państwa, zmieniając je w prawdziwe imperium.

W szczytowym okresie swojej potęgi państwo Asyryjczyków obejmowało tereny Iraku, Syrii, Palestyny, Libanu, Izraela, Egiptu i Cypru. Aszur, Kalchu i Niniwa stały się potężnymi metropoliami, a ich władcy przez długi czas trzymali w ryzach podbite ludy. Tymczasem niepozorne początki wcale nie wskazywały, że państwo-miasto, które uniezależniło się od wpływów Akadu, stanie się jedną z największych potęg starożytnego świata.

W jaki sposób powstało imperium asyryjskie?

Asyria pojawiła się na arenie dziejów ok. 2025 roku p.n.e., gdy potęga imperium III dynastii z Ur zaczęła chylić się ku upadkowi. Po objęciu tronu przez Ibbi-Suena, obszary peryferyjne zaczęły stopniowo odłączać się od centralnego ośrodka władzy. Dotyczyło to także mezopotamskiego miasta Aszur, położonego nad Tygrysem. Niebawem stało się samodzielnym miastem-państwem. Jego władcy zaczęli tytułować się gubernatorami boga Aszura, którego uważali za faktycznego króla ośrodka nad rzeką Tygrys. Rozpoczął się wówczas okres staroasyryjski.

Ok. 2000 roku p.n.e. Mezopotamię najechali Amoryci. Semicki lud zdołał przejąć kontrolę nad większością państw-miast, w tym także nad Aszurem. Szamszi-Adad I z Terqi – przedstawiciel jednej z amoryckich dynastii – utworzył pierwsze państwo asyryjskie. Jego kraj dość szybko stał się jednym z najbardziej wpływowych ośrodków w regionie. Dynamiczny rozwój był zasługą przemyślanej strategii handlowej. Asyria wymieniała się towarami m.in. z Babilonią i Azją Mniejszą.

Po śmierci Szamszi-Adada, Asyria została podbita przez Hammurabiego i znalazła się pod babilońskimi wpływami. W XVII wieku p.n.e. jej obszar najechali Huryci, którzy po podboju tamtejszych ziem założyli w północnej Mezopotamii swoje państwo. Przez kilka wieków Mitanni było największą siłą w regionie.

Powrót i ponowny upadek Asyrii

XIV stulecie p.n.e. przyniosło upadek Mitanni. Państwo Hurytów nie zdołało oprzeć się zjednoczonej sile Hetytów i Asyryjczyków. Pod rządami króla Aszur-uballita I państwo szybko zaczęło odzyskiwać dawną pozycję. Władca zajął znaczną część Mitanni, a jego następcy znacząco poszerzyli granice imperium. Gdy na tronie zasiadł Adad-nirari I, do państwa przyłączył Hanigalbat, Nuzi i Arraphę. Tukulti-Ninurty I podporządkował sobie Babilonię i ziemie należące do plemion Nairi.

Na przełomie XIII i XII wieku p.n.e. potężna Asyria upadła kolejny raz, gdy jej ziemie stały się celem najazdów tajemniczych Ludów Morza. Imperium zaczęło się odradzać, gdy do władzy doszedł Tiglat-Pileser I. Król podbijał kolejne ludy, jednak nie był w stanie przeciwstawić się aramejskiej sile. Asyria odcięta od dostaw strategicznych surowców ponownie upadła. Zakończył się wówczas tzw. okres średnioasyryjski.

Szczyt potęgi Asyrii

X wiek p.n.e. zapoczątkował okres nowoasyryjski. To czas, w imperium po raz kolejny podniosło się z kolan. Tym razem zdołało wspiąć się na sam szczyt swojej potęgi. Państwo zyskało mocną pozycję już w 884 roku p.n.e., gdy na tronie zasiadł Aszurnasirpal II. Jego syn i następca – Salmanasar III – przejął władzę w Babilonie, podporządkował sobie Izrael i kraje Lewantu.

Kolejni królowie nie prowadzili tak dynamicznej ekspansji. Zmieniło się to w połowie VIII wieku p.n.e., gdy w wyniku przewrotu pałacowego władzę objął Tiglat-Pileser III. On i jego następcy zdołali stworzyć ogromne imperium, największe w ówczesnej historii. Asyria podbiła całą Mezopotamię i Lewant. Skutecznie wyprawiała się na Izrael, Cypr i Egipt.

Podbite tereny stawały się asyryjskimi prowincjami, w których władzę sprawowali urzędnicy wyznaczeni przez króla. Każda prowincja musiała uiszczać coroczne daniny. Asyryjscy królowie sprawowali rządy twardej ręki. Wszelkie przejawy buntu były tłamszone w zarodku, a ich inicjatorzy – zabijani.

Kiedy upadła Asyria?

Najbardziej dynamiczny rozwój imperium (zarówno w kontekście terytorialnym, jak i kulturowym i cywilizacyjnym) przypadł na czas panowania Sargonidów – władców z dynastii króla Sargona II. Mimo krwawych rządów, utrzymanie władzy na tak rozległym obszarze stanowiło nie lada wyzwanie.

Wiszące ogrody Semiramidy – jeden z siedmiu cudów starożytnego świata, który wciąż kryje tajemnice

Wiszące ogrody Semiramidy powstały za panowania Nabuchodonozora II i były darem dla jego żony. Choć uznawane są za jeden z siedmiu cudów starożytnego świata, do dzisiaj nie wiadomo, czy fa...

Pierwsza poważna rebelia wybuchła w 652 roku p.n.e., gdy brat króla Aszurbanipala zawarł sojusz z wrogami imperium. Przy wsparciu państwa Elam zdołał opanować Babilonię. Jego plan przejęcia władzy w imperium asyryjskim zakończył się jednak klęską. W 646 roku p.n.e. siły asyryjskie obróciły w perzynę nieprzychylne imperium państwo Elam.

Powolny upadek asyryjskiej potęgi rozpoczął się po śmierci króla Aszurbanipala. Babilon zdołał wyzwolić się spod imperialnego zwierzchnictwa. To znacząco osłabiło pozycję Asyrii, wówczas już wycieńczonej i osłabionej nieustannymi wojnami. Upadek miał nadejść w 612 roku p.n.e. Gdy Babilończycy zawarli sojusz z Medami i Scytami, zdołali opanować i zburzyć Niniwę. Asyryjskie wojska, wspierane przez oddziały z Egiptu, broniły się jeszcze przez kilka lat, ale był to już tylko łabędzi śpiew. Ostatni, przedśmiertny krzyk niegdyś potężnego imperium.

Medyckie, babilońskie i scytyjskie wojska zrównały z ziemią wszystkie najważniejsze miasta w Asyrii. Ich mieszkańcy zostali wymordowani. Państwo nowobabilońskie, powołane po wyzwoleniu Babilonu spod asyryjskiego jarzma, na długi czas stało się największą potęgą Bliskiego Wschodu.

Z czego słynęła Asyria?

Jak imperium asyryjskie zapisało się w historii? Przede wszystkim jako niszczycielska siła, która burzyła miasta i nie okazywała litości swoim wrogom. Na polu walki Asyryjczycy cechowali się niebywałym okrucieństwem.

Zanim pojmani jeńcy zginęli, doświadczali niewyobrażalnych tortur. Niektórym obcinano uszy i nos, innym wykłuwano oczy. Częstą praktyką było też palenie pojmanych żywcem na stosie. Tych, których nie uśmiercono od razu, zabierano na pustynię, gdzie czekała ich nieunikniona śmierć.

Na litość nie mogli liczyć nie tylko wrogowie na polu walki, ale także buntownicy spiskujący przeciwko królowi. W czasie panowania Aszurnasirpala II zwyczajem było obdzieranie ze skóry przywódców buntu. Jako przestrogę, zdjętą z nich skórę rozwieszano przed bramą miasta. Niektórzy byli nabijani na pal, innych zamurowywano żywcem. A to zaledwie kilka przykładów z długiej listy okrutnych praktyk.

Skąd w Asyryjczykach brała się ta nieludzka brutalność? Należy zrozumieć, że walka była wpisana w ich naturę. Miastu Aszur patronował bóg wojny, który wraz z rozwojem imperium stał się najważniejszym bóstwem w asyryjskim panteonie. Dodatkowo naturalne warunki państwa asyryjskiego wymuszały na jego mieszkańcach nieustanną gotowość. Brak naturalnych barier czynił te ziemie teoretycznie łatwym celem najazdów.

Okrucieństwo było niczym innym, jak strategią wojenną, mającą stłamsić ducha walki w przeciwnikach. Gdy państwo-miasto zaczęło przeistaczać się w rozległe imperium, władcy zaczęli sprawować krwawe rządy, by wzbudzić w podbitych ludach strach. I w ten sposób – zdusić chęć buntu.

Najważniejsze wydarzenia z historii Asyrii

Dzieje Asyrii są pełne wzlotów i upadków. Imperium odradzało się kilkukrotnie, by w okresie nowoasyryjskim stać się największą potęgą starożytnego świata. Zanim do tego doszło, musiały wystąpić pewne momenty zwrotne.

Pierwszym bez wątpienia było uniezależnienie się od zwierzchnictwa Ibbi-Suena. To właśnie to wydarzenie pozwoliło później utworzyć pierwsze państwo asyryjskie. Drugi to wstąpienie na tron króla Tiglat-Pilesera I, którego podboje pozwoliły przyłączyć do Asyrii tereny zachodnie, aż do Morza Śródziemnego. Trzeci najważniejszy punkt w historii Asyrii to rządy Aszurnasirpala II, który nie tylko poszerzył granice imperium, ale także wprowadził potrzebne wówczas reformy administracyjne i militarne. Ważnym momentem było zniszczenie Babilonu w 689 roku p.n.e. Wówczas Niniwa stała się centrum władzy w regionie.

Wskazując najważniejsze momenty w historii Asyrii, nie można pominąć wydarzenia, które zapoczątkowało upadek imperium. Mowa o zniszczeniu Niniwy w 612 roku p.n.e. Mimo że od klęski stolicy do ostatecznego upadku państwa minęło kilka lat, to zrównanie z ziemią potężnego ośrodka przypieczętowało porażkę Asyryjczyków.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.