Jak bardzo zmienił się ludzki mózg przez 160 tys. lat? Prawie wcale. Co innego czaszki

W tym artykule:

1. Ludzki mózg kiedyś i dziś
2. Czym czaszki naszych przodków różniły się od współczesnych?
3. Dieta zmieniająca rysy twarzy?
4. O ludzkim mózgu wiemy coraz więcej

Mimo że myślenie wychodzi nam różnie, lubimy podkreślać, że jako ludzie jesteśmy inteligentni, a nasze mózgi są bardzo rozbudowane. Przez wiele lat w środowiskach naukowych i nie tylko utrzymywała się teoria, jakoby ludzki mózg powiększał się, co miało doprowadzić do zmiany kształtu czaszki. I rzeczywiście, kiedy patrzymy na grafiki przedstawiające naszych przodków sprzed tysięcy lat, widać wyraźnie różnice w wyglądzie. Okazuje się jednak, że nie były spowodowane rosnącym mózgiem.

Ludzki mózg kiedyś i dziś

Z najnowszych badań wynika, że fizyczna transformacja ludzkiej czaszki w ciągu ostatnich 160 000 lat była prawdopodobnie spowodowana zmianami na twarzy wynikającymi ze zmian diety i stylu życia, a nie z ewolucji samego mózgu. Faktem jest jednak, że czaszki współczesnych ludzi nie różnią się za bardzo od ludzi sprzed 200 tys. lat – przynajmniej pod względem rozmiarów. Mają jednak inny kształt.

Do tej pory uważano, że wpłynęło na to pojawienie się narzędzi i sztuki w życiu codziennym Homo sapiens. Nie ma to jednak zbyt wielu dowodów w postaci skamieniałości. Argumentem przeciwko teorii o rosnącym mózgu jest też fakt, że ludzie mieli i mają różnych rozmiarów czaszki. Gdyby ludzki mózg rzeczywiście się powiększał, mógłby nie zmieścić się w wielu głowach.

Czym czaszki naszych przodków różniły się od współczesnych?

Aby rozwiązać zagadkę transformacji puszki mózgowej, naukowcy z Uniwersytetu w Zurychu odtworzyli cyfrowo czaszki 50 hominiów znalezione w Etiopii i Izraelu. Należały do H. sapiens, Homo erectus i neandertalczyka. Następnie porównano je ze 125 czaszkami współczesnych ludzi. Zespół badawczy odkrył, że rozmiar i proporcje czaszek dzieci H. sapiens sprzed 160 000 lat były w dużej mierze porównywalne z dzisiejszymi dziećmi. U dorosłych wyglądały jednak inaczej. Naukowcy zwrócili uwagę na ich bardziej pociągły kształt i wyraziste rysy.

Tu warto podkreślić, że nasze twarze rosną do około 20 roku życia, ale mózg osiąga około 95% swojej wielkości już w wieku 6 lat. Wniosek nasuwa się sam.

– Skoro skamieniałości dzieci z niemal w pełni rozwiniętymi mózgami przypominają współczesne, ale dorośli mają różne czaszki, możemy wykluczyć zmianę kształtu ludzkiego mózgu – tłumaczy profesor Christoph Zollikofer.

Jak działa "kanalizacja" w naszym mózgu? Naukowcy w końcu szczegółowo zbadali układ limfatyczny mózgu

Przez wiele dziesięcioleci zagadką było, jak mózg pozbywa się niepotrzebnych substancji. Nowe badania pokazują, jak wygląda mózgowa sieć naczyń limfatycznych.

Dieta zmieniająca rysy twarzy?

Co więc stoi za zmianą kształtu czaszek? Naukowcy przypuszczają, że mogły do tego doprowadzić zmiany w codziennej diecie oraz mniejsze zapotrzebowanie tlenu. Zmiany zaczęły być wyraźniejsze około 12 tys. lat temu, co zbiega się ze zmianą stylu życia łowcy-zbieraczy. To czas, kiedy nasi przodkowie zaczęli uprawiać rolę.

Chris Stringer z Muzeum Historii Naturalnej w Londynie przypomina jednak, że nie mamy wystarczających dowodów na większe zmiany w diecie między środkową a późną epoką kamienia. Bardziej prawdopodobna może być teoria dotycząca zmniejszenia zapotrzebowania tlenu. Współcześni ludzie mają mniejsze klatki piersiowe i mniejszą pojemność płuc. Dokładne zrozumienie tej zależności wymaga kolejnych badań.

O ludzkim mózgu wiemy coraz więcej

Mózg to najbardziej złożony narząd nie tylko u ludzi, a u wszystkich kręgowców. Dopiero zaawansowana nauka pozwala nam coraz lepiej odkrywać tajemnice neuronów. Niedawne badania wykazały na przykład, że jedna cząsteczka w mózgu dzieli wspomnienia na dobre i złe. Autorzy badań sugerują, że to odkrycie może pomóc w walce z depresją i uzależnieniami. Przełomem w medycynie było również upracowanie implantu mózgu. W 2022 r. lekarze poinformowali, że pacjent z zespołem zamknięcia leczony tą metodą nauczył się formułować całe zdania. To pierwszy taki przypadek w historii.

Źródło: PNAS

Nasz ekspert

Mateusz Łysiak

Dziennikarz zakręcony na punkcie podróżowania. Pierwsze kroki w mediach stawiał w redakcjach internetowej i papierowej magazynu „Podróże”. Redagował i wydawał m.in. w gazeta.pl i dziendobrytvn.pl. O odległych miejscach (czasem i tych bliższych) lubi pisać nie tylko w kontekście turystycznym, ale też przyrodniczym i społecznym. Marzy o tym, żeby zobaczyć zorzę polarną oraz Machu Picchu. Co poza szlakiem? Kuchnia włoska, reportaże i pływanie.