Jak na świecie pojawiło się pismo? Naukowcy znaleźli związek z pieczęciami ze starożytnej Mezopotamii

1. Jak wytwarzano tabliczki klinowe?
2. Gliniane cylindry ze starożytnego miasta
3. Jak powstało pierwsze pismo?

Najstarsza odmiana pisma ma dobrze ponad 5 tysięcy lat. To pismo klinowe – system zapisu opracowany na Bliskim Wschodzie ok. 3200 lat p.n.e. Wymyślili go Sumerowie, starożytny lud, który zamieszkiwał południową Mezopotamię. Pismo klinowe uznaje się za jeden z pierwszych – jeśli nie pierwszy – przełomowych wynalazków w historii ludzkości.

Nie wzięło się ono znikąd. Przed nim istniało już tzw. pismo protoklinowe. Był to znacznie prostszy system zapisu, znajdujący się w użyciu od ok. 3350 do 3000 r. p.n.e. System ten nie miał żadnych reguł gramatycznych. Składał się z umownych znaków graficznych przypominających uproszczone rysunki. Był potrzebny m.in. w transporcie oraz w handlu – umożliwiał dokonanie zapisu typu „siedem buszli pszenicy”.

Skąd się wzięło pismo protoklinowe? Naukowcy z Uniwersytetu w Bolonii twierdzą, że używane w nim znaki wywodzą się z rysunków i scen znajdujących się na starożytnych cylindrycznych pieczęciach. Pieczęcie te mają około 6 tys. lat. Badacze po raz pierwszy znaleźli bezpośredni związek między inskrypcjami na pieczęciach a znakami pisma protoklinowego.

Jak wytwarzano tabliczki klinowe?

Pierwsze znaki pisma, jakich używali ludzie, zapisywano w glinie. Określenie „klinowe” odnosi się do metody pisania. Symbole pisma klinowego były odciskane w mokrej glinie z pomocą rylców zrobionych z trzcinowych łodyg. W zależności od nachylenia rylca i nacisku, w glinie pozostawały różnego rodzaju ślady w postaci klinów. Jeśli chciano, by zapis był trwały, materiał wypalano.

Ta innowacja okazała się z naszego punktu widzenia przełomowa. Gliniane artefakty z piktogramami – mające kilka tysięcy lat – przetrwały do naszych czasów. Pismo klinowe i protoklinowe kojarzy nam się zazwyczaj z tabliczkami. To drugie wywodziło się jednak z innego nośnika. Znaki podobne do tych, jakie stosowano w piśmie protoklinowym, naukowcy znajdowali na glinianych żetonach różnych kształtów, np. dyskach, prostokątach albo trapezach. Żetony te można było odcisnąć w mokrej glinie, odbijając znajdujące się na nich wzory.

Gliniane cylindry ze starożytnego miasta

Związek tych bardzo starych artefaktów z pismem protoklinowym znany jest od dawna. Teraz jednak naukowcy sięgnęli po jeszcze inne przedmioty ze starożytnej Mezopotamii, z których również mogło wywodzić się pismo. To pieczęcie w kształcie cylindrów czy też walców. Mają one wytłoczone na boku wzory oraz proste rysunki. Podobnie jak żetony odciskano je w mokrej glinie. A dokładniej – obtaczano, kopiując cały znajdujący się na cylindrze wzór.

Pieczęcie te najprawdopodobniej pojawiły się po raz pierwszy w mieście Uruk. To sumeryjskie miasto-państwo w południowej Mezopotamii (dzisiaj w południowym Iraku) było jedną z kolebek ludzkiej cywilizacji. Jego mieszkańcy zajmowali się rzemiosłem i handlem, bogacąc się przy tym i tworząc kulturę, której ślady zachowały się do dziś. Uruk w czwartym tysiącleciu p.n.e. dominował na Bliskim Wschodzie. Do tego zaś potrzebny był już jakiś system zapisu ułatwiający handel, transport i administrowanie. Taką rolę spełniały gliniane cylindry z piktogramami.

Jak powstało pierwsze pismo?

Włoscy badacze przeanalizowali cylindry pochodzące z wykopalisk z południowo-zachodniej Azji. Powstały między 4400 a 3400 r. p.n.e. Na pieczęciach tych naukowcy znaleźli symbole odpowiadające symbolom z pisma protoklinowego.

– Jednym z najwyraźniejszych przykładów, jakie odkryliśmy, to obrazy przedstawiające tkaninę z frędzlami i naczynie w sieci – powiedział „New Scientistowi” Mattia Cartolano, jeden z badaczy. Symbole te mają dobrze poznane znaczenie – odnoszą się do transportu towarów. Pojawiają się zarówno na cylindrycznych pieczęciach, jak i na tabliczkach z pismem protoklinowym. Jedne i drugie, a także najprawdopodobniej inne nośniki przyczyniły się ostatecznie do uformowania się pisma protoklinowego.

Jak podejrzewają naukowcy, nie miało ono jednego wynalazcy. Powstawało stopniowo, na dużym, zdecentralizowanym obszarze, i miało usprawnić wymianę handlową oraz administrowanie. Nie służyło przekazywaniu opowieści, ale wspomagało powstawanie systemu społecznego.

Najnowsze ustalenia badaczy mogą pomóc w rozszyfrowaniu pisma protoklinowego. Używa ono setek różnych piktogramów, odpowiadających rzeczom, zwierzętom, roślinom. Dzisiaj nie znamy znaczenia aż połowy z nich.

Źródła: EurekAlert, Atiquity, New Sceintist.

Nasza autorka

Magdalena Salik

Dziennikarka i pisarka, przez wiele lat sekretarz redakcji i zastępczyni redaktora naczelnego magazynu „Focus". Wcześniej redaktorka działu naukowego „Dziennika. Polska, Europa, Świat”. Autorka powieści z gatunku fantastyki naukowej, ostatnio wydała „Płomień” i „Wściek”. Więcej: magdalenasalik.wordpress.com