Jak udomowiono owce? Nowa analiza DNA pokazuje 11 tys. lat wspólnej historii owiec i ludzi

Spis treści:

1. Badanie starożytnego DNA owiec
2. Udomowienie owiec
3. Wielkie migracje owiec i ludzi
4. Znaczenie owiec dla cywilizacji

Wiadomo już, że owce towarzyszą ludziom od ponad 11 tys. lat. Ich udomowienie dało ludziom bogate w białko mięso, mleko i ser oraz materiały na doskonałe, ciepłe i wodoodporne okrycia, czyli wełnę oraz skóry. Wpływ, jaki te zwierzęta wywarły na wczesne populacje pasterskie trudno przecenić.

Badanie starożytnego DNA owiec

Najnowsze badanie DNA historycznych szczątków owiec rzuca nowe światło na historię tego gatunku, nierozerwalnie związaną z człowiekiem. Międzynarodowy i interdyscyplinarny zespół badaczy złożony genetyków z Trinity College w Dublinie oraz zooarcheologów z Uniwersytetu Ludwika Maksymiliana w Monachium i Państwowych Zbiorów Historii Naturalnej w Bawarii (SNSB), wziął pod lupę 118 genomów, pozyskanych z eksponatów archeologicznych.

Przebadano kości owiec o wieku aż do 12 tysiącleci, żyjących na olbrzymich terenach, rozciągających się od Mongolii po Irlandię. Z badania wyłania się fascynujący obraz wspólnej, ludzko-owczej historii.

Udomowienie owiec

Najstarsze przebadane owcze szczątki pochodzą ze stanowiska archeologicznego Aşıklı Höyük w środkowej Turcji. Analizy genetyczne wskazują, że zwierzęta te były przodkami późniejszych populacji owiec tym regionie. Udomowienie owiec, co także potwierdziły badania genetyczne, rozpoczęło się od odławiania dzikich muflonów ponad 11 tys. lat temu. Zwierzęta te żyły w północno-zachodniej części tzw. Żyznego Półksiężyca. Tym terminem określa się urodzajne ziemie Bliskiego Wschodu, obejmujące Egipt, Palestynę, Syrię i Mezopotamię. To tereny leżące m.in. w granicach dzisiejszej północnej Turcji, Izraela, Libanu, Jordanii, Cypru, Egiptu, Iraku i Iranu.

Jeśli chodzi o najwcześniejsze owcze populacje w Europie, ich historia sięga 8 tys. lat. Zespół naukowców znalazł dowody na to, że ówcześni rolnicy celowo dobierali osobniki do swoich stad – co widać po analizie genów kodujących kolor wełny. Oprócz podobnego, historycznie udowodnionego sztucznego doboru u kóz, jest to najwcześniejszy dowód na kształtowanie biologii innego zwierzęcia przez człowieka. Pierwsi pasterze, podobnie jak dzisiejsi farmerzy, byli zainteresowani określonymi cechami u swoich zwierząt, a może nawet kierowali się zmysłem estetycznym. Gen, który zespół znalazł jako dowód selekcji, oznaczany skrótem „KIT”, jest powiązany z białym kolorem wełny.

Okazało się także, że mniej więcej w tym samym czasie (8 tys. lat temu), najwcześniejsze populacje owiec europejskich i azjatyckich, żyjących w Iranie i Azji Środkowej, oddzieliły się od siebie. Jednak ta separacja nie trwała długo, ponieważ ludzkie migracje przyczyniły się do wędrówki owczych genów z populacji wschodnich na zachód.

Wielkie migracje owiec i ludzi

Równolegle z wpływami kulturowymi, rozprzestrzeniającymi się ze wczesnych miast Mezopotamii, widać także genomy owiec „wędrujące” ze wschodnich terenów Żyznego Półksiężyca na zachód. Ta genetyczna podróż miała miejsce około 7 tys. lat temu.

Drugą falą były migracje ludów pasterskich ze stepów euroazjatyckich, także na zachód. Miały miejsce później, bo około 5 tys. lat temu. Tzw. Wielki Step to olbrzymi obszar ciągnący się od wschodnich krańców dzisiejszej Ukrainy i Mołdawii, przez Rosję, Kazachstan, Uzbekistan, Tadżykistan i Kirgistan, aż po Chiny i Mongolię.

Jeden z autorów badania, Dr Kevin Daly z Trinity College mówi: „Naszym najbardziej uderzające odkrycie to wielka prehistoryczna migracja owiec ze stepów euroazjatyckich do Europy w epoce brązu. Jest zbieżna z tym, co wiemy o migracjach ludzi w tym samym okresie. Sugeruje to, że kiedy ludzie się przeprowadzali, zabierali ze sobą swoje stada”.

Znaczenie owiec dla cywilizacji

Migracje te głęboko przekształciły zarówno populacje ludzkie, jak i owcze oraz całą ówczesną kulturę. To właśnie wtedy na terenach dzisiejszej Europy pojawiły się języki indoeuropejskie. Genom ludzi także zmienił się w tym okresie bardzo mocno, szczególnie tych zamieszkujących dzisiejsze Wyspy Brytyjskie.

Tę masową migrację napędzała właśnie hodowla owiec i dostępność produktów przez nie dostarczanych – w tym mleka i prawdopodobnie sera. W jej wyniku genom owiec z epoki brązu mniej więcej w połowie pochodzi z euroazjatyckich stepów. Czy to dzięki owcom ludzie mogli z sukcesem przemieszczać się na duże odległości, bez martwienia się o jedzenie i odzienie, bo zawsze mieli mleko, ser i wełnę? Genetyka wskazuje, że tak.

Źródło: Science

Nasza autorka

Magdalena Rudzka

Dziennikarka „National Geographic Traveler" i „Kaleidoscope". Przez wiele lat również fotoedytorka w agencjach fotograficznych i magazynach. Lubi podróże po nieoczywistych miejscach, mięso i wino.