Jak wyglądał Aleksander Jagiellończyk? „Krępy o pociągłej twarzy”

Spis treści:

1. Jak wyglądał Aleksander Jagiellończyk?
2. W drodze na królewski tron
3. Koronacja Aleksandra na króla Polski
4. W kleszczach najazdów
5. Nihil novi, czyli „reforma” państwa
6. Śmierć Aleksandra Jagiellończyka
7. Projekt Nowy Poczet Jagiellonów. Jak powstała ta wizualizacja?

Aleksander był czwartym synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki i ostatnim, przy narodzinach którego asystowała jego babka, Zofia Holszańska. Urodził się bowiem 5 sierpnia 1461 roku, a w ponad miesiąc później Zofia zmarła.

Jak wyglądał Aleksander Jagiellończyk?

Opisywano go, jako mężczyznę średniego wzrostu, o pociągłej twarzy, ciemnych włosach i krępej sylwetce. Podobnie jak starsi braci od 1467 roku trafił pod skrzydła Jana Długosza, a później nad jego wykształceniem czuwał Filippo Buonaccorsi, czyli Kallimach.

Młodzi Jagiellonowie byli zatem wszechstronnie wykształceni, znali języki obce i lubili grę w szachy. Pierwsze wystąpienie Aleksandra to rok 1479, kiedy to osiemnastoletni królewicz odebrał przysięgę wierności, składaną zgodnie z postanowieniami drugiego pokoju toruńskiego władcom polskim przez wielkiego mistrza krzyżackiego.

W drodze na królewski tron

Po śmierci starszego brata, Kazimierza, późniejszego świętego i patrona Litwy, Aleksander został szykowany na objęcie tronu wielkoksiążęcego na Litwie. W tym celu do śmierci ojca towarzyszył mu w wyjazdach na Litwę oraz obradach sejmowych. W maju 1492 roku, tuż przed swoją śmiercią, Kazimierz powierzył mu rządy na Litwie. Wówczas także rozpoczęły się rozmowy na temat małżeństwa Aleksandra z księżniczką moskiewską Heleną, córka Iwana III.

Po śmierci Kazimierza Jagiellończyka nowy władca Polski, Jan Olbracht, potwierdził decyzję ojca. Stany litewskie także zatwierdziły na sejmie Aleksandra jako wielkiego księcia. Pierwszymi decyzjami, jakie musiał podejmować nowy wielki książę, było zabezpieczenie wschodniej granicy państwa litewskiego ze strony Moskwy.

Temu miały służyć rokowania z Iwanem i planowane małżeństwo z Heleną. W 1493 roku pertraktacje te zostały sfinalizowane. Książę moskiewski postawił jednak ważny warunek, że jego córka nie zrezygnuje nie swojej prawosławnej wiary. To automatycznie eliminowało Helenę jako kandydatkę na królową Polski. Bez przejścia na wiarę rzymskokatolicką nie miała szans na koronację w katedrze krakowskiej. W wyniku takich obostrzeń małżeństwo było zawierane dwukrotnie – w katedrze wileńskiej oraz w cerkwi.

Helena była bardzo urodziwa, a także bardzo lojalna wobec męża. Stała u jego boku także wówczas, kiedy jej ojciec łamał dotychczasowe układy, a nawet wzywał ja do powrotu. Małżeństwo było bezdzietne, choć istnieje prawdopodobieństwo, że Helena była przy nadziei, o czym pisała w liście do matki. Jeśli tak, to ciąża musiała skończyć się poronieniem na dość wczesnym etapie, bowiem nie odnotowały jej żadne inne źródła.

Pomimo spotkań Aleksandra w Lewoczy i Parczewie oraz deklarowania pomocy przy planowanej na 1497 roku wyprawie mołdawskiej króla polskiego, udział w niej Aleksandra był więcej niż skromny. Wynikało to w dużej mierze z obaw przed najazdem władcy moskiewskiego, który ciągle był bardzo niepewnym sojusznikiem. Obawy te okazały się zresztą niebezpodstawne. W 1500 roku doszło do ataku Moskwy, wspieranej przez Mengli Gireja. Przygotowywana przez Aleksandra wyprawa przeciwko Moskwie została jednak przerwana przez śmierć Jana Olbrachta.

Koronacja Aleksandra na króla Polski

Początkowo wcale nie było oczywiste, że nowym królem Polski zostanie Aleksander. Do rywalizacji o tron krakowski stanęli bowiem zarówno władca Czech i Węgier Władysław, jak i królewicz Zygmunt. Ostatecznie jednak Zygmunt szybko wycofał swoją kandydaturę. Panowie polscy stwierdzili, że trzy trony to zbyt dużo jak na Władysława. Powierzyli tron polski Aleksandrowi. Nowy władca zatrzymał także tron wielkoksiążęcy na Litwie.

Koronacja nowego władcy odbyła się w grudniu 1501 roku. Tym razem u jego boku nie było królowej, z racji swojego wyznania Helena nie mogła dostąpić tego zaszczytu. Tym niemniej w oficjalnej tytulaturze zwracano się tak do niej. Wyjątek stanowiła Elżbieta Rakuska, która nie zaakceptowała wybranki syna i siłą chciała zmusić ją do zmiany wyznania. Helena znalazła tu jednak wielkie wsparcie u boku męża, który poprzez brata kardynała próbował wpłynąć na matkę, aby ta zmitygowała się w swoich działaniach.

W kleszczach najazdów

Problem Heleny nikł jednak wobec innych. Zakon krzyżacki próbował przekreślić ugody toruńskie, Mołdawia, wsparta Turcją, coraz bardziej się burzyła, a teść, Iwan III ciągle szukał pretekstu do wojny. W rezultacie w 1501 roku wybuchła kolejna wojna z Moskwą, a kilka miesięcy później na ziemie Korony najechali Tatarzy.

Nie mając siły walczyć jednocześnie na dwóch frontach, Aleksander musiał zawrzeć niekorzystny pokój w 1503 roku, w którym tracił dla Litwy ziemię siewierską i czernihowską. W tzw. międzyczasie zmarł brat Aleksandra, kardynał Fryderyk, któremu władca powierzył zarząd nad senatem. W rezultacie skarbiec pod nieudolnymi rządami kardynała zaczął świecić pustkami. Na sejmie w 1504 roku podjęto próbę reform w kwestiach finansów i administracji. Zakazano wówczas łączenia wysokich stanowisk świeckich i duchownych.

Nihil novi, czyli „reforma” państwa

Na słynnym sejmie radomskim z 1505 roku kontynuowano plan reform. Efektem był słynna konstytucja Nihil Novi, czyli akt gwarantujący, że nowe prawo nie może być ustanowione bez zgody władcy, senatorów oraz posłów ziemskich. Na zjeździe tym zatwierdzono także testament matki Aleksandra i wdowy po Kazimierzu Jagiellończyku – Elżbiety Rakuskiej. W ramach reform Aleksander zapoczątkował także gruntowny remont, który po jego śmierci kontynuował jego brat – Zygmunt Stary.

Śmierć Aleksandra Jagiellończyka

Już w czasie obrad władca zmagał się z chorobą. Po rozległym udarze był częściowo sparaliżowany. Mianował wówczas wicekrólem kasztelana krakowskiego Spytka z Jarosławia na czas swej choroby, a sam wyjechał na Litwę.

Wyjazd ten nie był dobrym pomysłem. Źle leczony władca coraz bardziej zapadał na zdrowiu. Umierając, wezwał do siebie Zygmunta, chcąc uczynić go swoim następcą. Zmarł w Wilnie 19 sierpnia 1506 roku i tam został pochowany. Helena była do końca u jego boku. Po śmierci władcy nie wyjechała z kraju, zostając na Litwie aż do śmierci.

Projekt Nowy Poczet Jagiellonów. Jak powstała ta wizualizacja?

Ten wizerunek Aleksandra Jagiellończyka powstał w ramach projektu Nowy Poczet Jagiellonów realizowanego przez National Geographic Polska. W jego ramach zespół ekspertów opracował od nowa wizerunki dziesięciorga Jagiellonów.

Pomysłodawcą przedsięwzięcia jest redaktor naczelny National Geographic Polska Łukasz Załuski. Od strony naukowej nad projektem czuwała historyk prof. Bożena Czwojdrak. Za realizację graficzną odpowiadał Marcin Bondarowicz. Wspierał go przy tym zadaniu Mateusz Doroszko – specjalista AI z firmy AI REV. Dowiedz się więcej o projekcie Nowy Poczet Jagiellonów.