Jak wyglądała Anna Jagiellonka? Pierwsza historyczna rekonstrukcja wizerunku królowej

Spis treści:

1. Dzieciństwo Anny Jagiellonki i edukacja na królewskim dworze
2. Nieudane zaręczyny i kandydaci do ręki królewny Anny
3. Anna Jagiellonka i Henryk Walezy – miłość czy polityka?
4. Małżeństwo z Stefanem Batorym – królowa i samotność
5. Rekonstrukcja wizerunku Anny Jagiellonki – jak wyglądała?

Była jedną z najbardziej niedocenionych postaci dynastii Jagiellonów. Przez dziesięciolecia pozostawała w cieniu silnych mężczyzn i ambitnej matki, a jej życie obfitowało w rozczarowania, polityczne kalkulacje i samotność. Anna Jagiellonka – kobieta, która mimo wszystko sięgnęła po koronę i zapisała się w historii jako ostatnia z rodu Jagiellonów. Dziś, dzięki historycznej rekonstrukcji, możemy po raz pierwszy spojrzeć jej w oczy i zobaczyć, jak naprawdę wyglądała.

Dzieciństwo Anny Jagiellonki i edukacja na królewskim dworze

Urodziła się 18 grudnia 1523 roku w Krakowie jako czwarte dziecko Zygmunta Starego i Bony Sforzy. Wychowywana pod surowym okiem matki uczyła się włoskiego, łaciny, sztuki haftu, a rozrywki znajdowała w grze w warcaby, szachy i kości. Choroba ojca, skandal obyczajowy brata i związane z tym problemy spowodowały, że w momencie śmierci Zygmunta Starego w 1548 r., 25-letnia Anna wówczas nie miała jeszcze żadnego konkurenta do swojej ręki. W myśl ówczesnych obyczajów była więc starą panną.

Wydawało się, że karta odwróci się właśnie w tym roku, bowiem o rękę Anny rozpoczął starania Albrecht Hohenzollern zwany Alcybiadesem, margrabia na bawarskim Kulmbach. Niestety, zarówno bliskie pokrewieństwo, jak i nie najlepsza opinia o kandydacie spowodowały, że dwór polski wraz z Boną odrzucili tę kandydaturę.

Po śmierci ojca Anna wraz z matką i siostrami wyjechała na Mazowsze, gdzie przebywała przez 8 lat. Powodem tego wyjazdu był ostry konflikt matki z Zygmuntem Augustem na tle małżeństwa z Barbarą Radziwiłłówną. Co za tym idzie, także kompletna izolacja Anny od jedynego brata.

Nieudane zaręczyny i kandydaci do ręki królewny Anny

Przez te wszystkie lata, zarówno Bona jak i Zygmunt podejmowali próby, aby wydać trzy córki za mąż. Niestety, wszelkie próby w przypadku Anny spełzały na niczym. Jedyną rozrywką królewny były w tym czasie śluby, ale nie własne, lecz rodzeństwa. Zygmunt poślubił Katarzynę Habsburżankę, a Zofia – księcia brunszwickiego Henryka.

Po ślubie siostry królowa Bona wyjechała do Włoch. Anna wraz z Zofią pozostały na utrzymaniu brata. Początkowo przebywały w Warszawie, a później, wraz z bratem, w Wilnie. W 1560 r. o rękę młodszej siostry, Katarzyny, poprosił książę Finlandii, Jan. Ponieważ w zwyczaju polskim nie było mowy o wydaniu młodszej siostry przed starszą, Jan – według instrukcji wydanej przez Zygmunta Augusta – musiał poczekać na zamążpójście Anny. A ta doczekała się w końcu aż 3 konkurentów. Byli nimi:

1. książę Magnus, brat króla Danii, znany awanturnik, a także – jak określiła go w liście Katarzyna Jagiellonka – „nie ma jednego oka i ubogi pijanica”;
2. Gottard Kettler, były wielki mistrz zakonu Kawalerów Mieczowych, a od 1561 r. świecki książę Kurlandii. Tu jednak przeszkodą w małżeństwie było szlacheckie, nie książęce pochodzenie Kettlera;
3. Magnus Waza – ten trzeci kandydat pojawił się w wyniku wspomnianej klauzuli, wystawionej przez Zygmunta Augusta, o wstrzymaniu mariażu Katarzyny przed ślubem z Anną. Zdesperowany Jan namówił młodszego brata, Magnusa, aby ów oświadczył się o rękę Katarzyny. Dwór polski, nie zważając na chorobę psychiczną Magnusa, wyraził zgodę na podwójny mariaż Wazów z Jagiellonkami.

W rezultacie doszło jednak tylko do jednego małżeństwa – Jana z Katarzyną. Strona polska, której bardzo zależało na jakimkolwiek mariażu z Wazami, zezwoliła na ślub Katarzyny. Anna w chwili jej ślubu miała już 39 lat. Do śmierci brata przebywała prawie cały czas w Warszawie. W tym czasie czynione były desperackie próby wydania Anny za mąż. W 1564 r. o rękę Anny poprosił Ryszard Wittelsbach. Okazało się jednak, iż posag, jaki wyznaczono Annie – 32 tys. złotych – był zbyt mały i Ryszard wycofał swoją deklarację. W 1468 r. siostra Anny, Zofia, swatała ją z 23-letnim Eberhardem, synem księcia wirtemberskiego. Ten jednak zmarł zaraz po wyrażeniu zgody Anny na to małżeństwo.

Anna Jagiellonka i Henryk Walezy – miłość czy polityka?

W 1572 roku zmarł król Zygmunt August. Przed Anną stanęła szansa na coś więcej niż zamążpójście. Jako jedyna z Jagiellonów, która pozostawała w kraju mogła liczyć na szersze zainteresowanie wśród europejskich polityków, którzy – wraz z jej ręką – chcieli zdobyć także tron polski. Tym bardziej, że bezpotomny Zygmunt spadkiem obdarzył swoje siostry. Anna stała się bardzo bogatą, lecz 49-letnią panną. Najpewniej to wówczas uwierzyła Henrykowi Walezemu, który rozpoczął starania, aby wraz z jej ręką otrzymać koronę polską. Starania Anny w wyborze Henryka jako pierwszego króla elekcyjnego uwieńczone zostały sukcesem.

W 1573 r. Walezy został królem Polski. Jednakże Anna, pomimo słabości, jaką czuła do przystojnego 19-latka, nie zadbała o to, aby wśród licznych warunków, którymi obwarowany był tron polski, znalazł się ten o jej poślubieniu. Henryk także nie przejawiał dążności do tego mariażu, lecz – nie chcąc sobie zrazić królewny – odwiedził ją kilkakrotnie. Posunął się nawet do tego, że trzymał jej dłoń w swojej, o czym Anna skrzętnie donosiła w listach siostrom.

Wkrótce okazało się, że zarzucono całkowicie myśl o małżeństwie Henryka z Anną, co było zarówno po myśli panów polskich, jak i samego Walezjusza. A w czerwcu 1574 r. – po ucieczce tegoż do Francji, i jego szybkiej detronizacji – upadły też nadzieje Anny na poślubienie przystojnego Francuza.

Małżeństwo z Stefanem Batorym – królowa i samotność

Pojawili się jednak nowi kandydaci do tronu, który zdobyć mogli poprzez rękę Anny. Księżniczka bowiem tym razem starała się dopilnować własnego interesu przy układach z kandydatami do tronu polskiego. Miała potężny argument w ręku – 13 grudnia 1575 r. została oficjalnie wybrana na władczynię naszego kraju.

Ostatecznie wybór padł na księcia Siedmiogrodu, Stefana Batorego. 1 maja 1576 r. zakończyło się staropanieństwo Anny. Niestety, mąż spędził w jej sypialni nie więcej niż 2–3 noce, a gdy Anna podjęła próbę odwiedzenia w niej męża, ów noc spędził gdzie indziej. W związku z tym Anna jedyną radość mogła czerpać z faktu ślubu, mężem bowiem już się nacieszyć nie mogła. W dodatku przedłużający się mariaż z wiekową już Jagiellonką nie miał żadnych szans na to, by zaowocował potomkiem. W związku z tym szlachta coraz bardziej była skłonna doprowadzić do rozwodu tej pary i ponownego ożenku Batorego z kimś bardziej sposobnym wiekiem.

W 1586 r. zmarł Batory, a Anna Jagiellonka owdowiała. Pozostało jej jednak prawo do tronu. Szansy tej jednak nie potrafiła wykorzystać. Wycofując się z życia politycznego, ubiegała się jednak o tron dla swojego siostrzeńca – syna Anny i Jana – Zygmunta Wazy. Przy wydatnej pomocy Anny, w 1587 r. Zygmunt został trzecim elekcyjnym królem polskim.

Zygmunt nie odwdzięczył się ciotce w podobny sposób. Starał się odsunąć ją od wszelkich spaw politycznych, a najlepiej także i ze swojego dworu. Anna sama wycofała się z życia politycznego, gdy Zygmunt wyruszył po tron szwedzki. Władczyni nie podjęła nawet próby przejęcia chociażby władzy w Polsce. Zmarła 9 września 1596 roku w Warszawie. Siostrzeniec odwdzięczył się jej dopiero po śmierci, wyprawiając słuszny pogrzeb.

Rekonstrukcja wizerunku Anny Jagiellonki – jak wyglądała?

Odtworzenie wiernego wizerunku Anny Jagiellonki było znacznie mniejszym wyzwaniem niż rekonstrukcja twarzy wcześniejszych Jagiellonów. Podczas panowania ostatnich władców z tej dynastii coraz powszechniejsze stawało się bowiem malowanie dworskich wizerunków. To dzięki zachowanym obrazom wiemy, że Anna Jagiellonka, choć miała wątpliwą sławę brzyduli, była raczej zupełnie zwyczajnej urody. Być może opinia ta wynikała z jej staropanieństwa – efektu zaniedbań matki i brata.

O tym, jak wyglądała Bona i inni władcy z tej epoki, przeczytasz na naszej stronie w sekcji Jagiellonowie.

Wizerunek Anny Jagiellonki powstał w ramach projektu National Geographic Polska. Więcej historycznych rekonstrukcji twarzy Jagiellonów można znaleźć na National-Geographic.pl, gdzie do ściągnięcia jest również bezpłatny ebook poświęcony tej dynastii.

Źródło: National Geographic Polska