Jan Olbracht. Wojowniczy Jagiellon, który prowadził hulaszcze życie
Jan Olbracht zanim został królem Polski, władał – choć krótko – innym europejskim państwem. Jeszcze jako królewicz rozgromił Tatarów atakujących Ruś. Znany był z hulaszczego życia. Przyniosło mu to zgubę.
W tym artykule:
- Młodość i wykształcenie przyszłego władcy
- Jan Olbracht na tronie Polski
- Hulaszcze życie i śmierć
- Jan Olbracht – ciekawostki
Jan Olbracht urodził się 27 grudnia 1459 w Krakowie. Zmarł 17 czerwca 1501 w Toruniu. Był synem Kazimierza Jagiellończyka i Elżbiety „Rakuszanki”.
Młodość i wykształcenie przyszłego władcy
Olbracht odebrał staranne wykształcenie. Jego nauczycielami byli między innymi Jan Długosz, czyli historyk, kronikarz, ale też duchowny i geograf oraz Filip Kallimach – włoski humanista, poeta i prozaik piszący w języku łacińskim. Ten drugi pełnił rolę doradcy w czasie, kiedy Olbracht władał Polską.
Maciej z Miechowa (1457–1523) odnotował, że Olbracht był wielkim krasomówcą w językach łacińskim i niemieckim. Już za młodu królewicz był w ciągłym ruchu. Wraz ze swoimi braćmi uczestniczył w objazdach po kraju towarzysząc ojcu, Kazimierzowi Jagiellończykowi. Jeszcze nie będąc królem, wypełniał ważne zadania.
W 1485 udał się na Ruś, którą bronił przez Tatarami. Pokonał ich w bitwach pod Kopystrzynem i Trembowlą. W 1490 roku szlachta węgierska okrzyknęła go królem. Władanie Olbrachta nie trwało jednak długo. Wrogie mu stronnictwo Stefana Zapolyi unieważniło elekcję. Węgierski tron powierzyło bratu Jana Olbrachta, Władysławowi, który od 1471 r. zasiadał na tronie Czech.
Jan Olbracht na tronie Polski
Więcej szczęścia Jan Olbracht miał w Polsce. Latem 1492 roku został jednomyślnie wybrany na króla. Uroczysta koronacja odbyła się 30 września i przewodniczył jej arcybiskup gnieźnieński.
Jego panowanie zbiegło się w czasie z dość trudną sytuacją zarówno w polityce wewnętrznej, jak i zagranicznej. Szczególnie źle działo się na granicy południowo-wschodniej, gdzie sięgały wpływy turecko-tatarskie. Olbrachtowi zależało też na odzyskaniu dostępu do Morza Czarnego. Tymczasem tureckie wojska zajęły porty Kilia i Białogród.
Jan Olbracht, szykując wyprawę wojenną, chciał też pomścić śmierć swojego stryja, Władysława Warneńczyka, który poległ pod Warną w 1444 roku. Armia ruszyła na południe, do Mołdawii w 1497 roku. Celem było osadzenie na mołdawskim tronie władcy sprzyjającego Polsce. Ciekawostką jest, że wyprawę wspierało kilkuset Krzyżaków.
Siły podległe Olbrachtowi nie podołały jednak zadaniu i musiała salwować się ucieczką. Według jednego z podań Jan Olbracht prawie zginął w bitwie pod Suczawą. W ostatnim momencie orszak królewski miał uratować Jan Fredro z Niżniowa zwany Sas herbu Bończa, rzekomy wojewoda ruski.
Nie wszędzie działania Olbrachta były niedane. Królowi udało się włączyć do Polski ziemię płocką i wiską. Twarda postawa względem zakonu krzyżackiego, który był lennikiem Polski, tez przynosiła efekty.
Hulaszcze życie i śmierć
Kronikarz z epoki, Maciej z Miechowa, napisał, że ten władca Polski „namiętnościom i chuciom jako człowiek wojskowy folgował”. Częste imprezy miały przyczynić się do stosunkowo szybkiej śmierci, tuż po przekroczeniu 40. roku życia.
Jan Olbracht zmarł 17 czerwca 1501 r. w Toruniu. Wówczas przygotowywał się do wojny z Krzyżakami. Choroba trawiła go przez kilka ostatnich lat życia. Władcę pochowano w katedrze na Wawelu, w kaplicy św. Jana Ewangelisty.
Groby królów Polski. Gdzie spoczywają polscy władcy?
Kiedy myślimy o grobach polskich królów, pierwsze skojarzenie to zapewne okazałe sarkofagi w katedrze na Wawelu. Królewskie pochówki znajdują się jednak również w innych polskich miastach...
Zdaniem historyków sztuki nagrobek jest dziełem przełomowym. Złożony jest z dwóch części wykonanych przez dwóch różnych artystów o odmiennym pochodzeniu. Nagrobek wykonano z dwóch surowców: czerwonego wapienia z Gran na Węgrzech i lokalnego wapienia pińczowskiego. Tumba pokryta jest specyficznym krojem – kapitałą humanistyczną, opracowaną w oparciu o starożytne rzymskie wzory. Opisano w niej m.in. wojenne przewagi króla, ale są one co najmniej dyskusyjne.
Jan Olbracht – ciekawostki
Gdzie znaduje się serce króla?
Serce króla Jana Olbrachta zamurowano w jednej z kolumn bazyliki św. Jana w Toruniu. Taka lokalizacja nie jest przypadkowa. Władca zmarł bowiem w Toruniu, podczas przygotowań do wojny z zakonem krzyżackim.
Ile jest prawdy w powiedzeniu: za króla Obrachta wyginęła szlachta?
Wygląda na to, że jest ono bardzo mocno przesadzone. Początkowo miało odnosić się do nierozstrzygniętej bitwy pod Koźminem w Mołdawii, ale nie była to rzeź polskiej szlachty. Stan ten za panowania Olbrachta utrzymał swoje prawa i miał się bardzo dobrze. Rola szlachty nawet wzrosła. Uzyskała kolejne przywileje. Na przykład szlachtę zwolniono z ceł od spławu i eksportu płodów rolnych. Jednocześnie ograniczono prawa mieszczan. Od tej pory nie mogli posiadać dóbr ziemskich.
Jak wyglądał i jakiego usposobienia był Jan Olbracht?
Władca był wysoki, tęgi i silny. Jego głowę porastały czarne, ale rzadkie włosy. Miał piwne oczy. Spośród wszystkich braci miał być najbardziej energiczny i wojowniczy. Olbracht był skory do zabawy.
Źródła:
- Dzieje.pl
- Muzeum Historii Polski
- Poczet królów i książąt polskich Jana Matejki, Warszawa 1997
- Wirtualna Katedra Wawelska.
Nasz ekspert
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.