Wbrew nazwie Jedwabny Szlak służył do transportu wielu towarów. Chińscy kupcy dotarli nawet do Polski

W tym artykule:

1. Czym jest Jedwabny Szlak?
2. Skąd się wzięła nazwa szlaku?
3. Jak przebiegał Jedwabny Szlak?
4. Transportowane towary
5. Dlaczego Jedwabny Szlak przestał być używany?
6. Co to jest Nowy Jedwabny Szlak?
7. Ciekawostki o Jedwabnym Szlaku

Kontynent eurazjatycki był przemierzany od niepamiętnych czasów. Początkowo ludzie wędrowali w poszukiwaniu pożywienia, później – by uciec przed najazdami wrogich plemion. Z czasem wędrujące ludy zaczęły zakładać swoje osady, ale rozpoczęcie osiadłego trybu życia nie było równoznaczne z zakończeniem wędrówki.

Wraz z postępem cywilizacyjnym, ludzie zaczęli przemieszczać się w celu wymiany dóbr, myśli i technologii. Żeby możliwy stał się wydajny transport, kupcy musieli szukać szlaków handlowych, które umożliwiały im pokonywanie naturalnych przeszkód.

Czym jest Jedwabny Szlak?

Jedwabny Szlak to nazwa dawnej drogi handlowej przebiegającej przez obszar dwóch kontynentów. Stanowił połączenie między Chinami a Bliskim Wschodem i Europą.

Historia tego traktu rozpoczęła się w III wieku p.n.e., w czasach panowania dynastii Han. W II wieku p.n.e., w czasach rządów cesarza Wu, Chiny stały się największą potęgą militarną w Azji. Kraj rozwijał się ekonomicznie i politycznie, a to pociągnęło za sobą wzrost popytu na dobra luksusowe. Gdy cesarski emisariusz Zhang Qian doniósł władcy o krainach położonych daleko na zachód, ten postanowił rozprawić się z nomadami Xiongnu i w ten sposób zyskać kontrolę nad szlakami prowadzącymi w kierunku odległych krain.

Chiny: Odkrywamy zapomniany Szlak Herbaciany [ REPORTAŻ]

Na legendarnym szlaku długo wymieniano chińską herbatę na tybetańskie konie. Dziś ta tysiącletnia handlowa droga znów ma przed sobą perspektywy.

W I wieku p.n.e. w Europie rozrastało się imperium rzymskie. Już u schyłku istnienia republiki zapanował Pax Romana – trwający ponad 200 lat pokój rzymski. W tym czasie sytuacja polityczna była względnie stabilna, a gospodarka kwitła. Rzym był w posiadaniu basenu Morza Śródziemnego i miał dostęp do zamorskich szlaków. To sprzyjało rozwojowi handlu.

Oba imperia dzielił ogromny dystans. Kupcy musieli znaleźć drogi, którymi mogli pokonać pustynie, góry i rzeki.

Skąd się wzięła nazwa szlaku?

W I wieku p.n.e. Jedwabny Szlak był już jednym z najważniejszych traktów handlowych. Spora w tym zasługa rzymskiego popytu na jedwab – luksusową tkaninę, którą wówczas wytwarzano tylko w Chinach. To właśnie temu materiałowi szlak zawdzięcza swoją nazwę. Warto jednak wspomnieć, że powstała ona późno, bo dopiero w 1877 roku.

Jako pierwszy nazwy Jedwabny Szlak użył Ferdinand von Richthofen. Niemiecki podróżnik, geograf i badacz Chin nazwał starożytny trakt Seidenstrasse ( w dosłownym tłumaczeniu „jedwabna droga”).

Jak przebiegał Jedwabny Szlak?

Nazwa „Jedwabny Szlak” zdaje się sugerować, że mówimy tu o jednym trakcie. W rzeczywistości szlak składał się z sieci wielu dróg, dlatego zamiennie często używana jest nazwa „Jedwabne Szlaki”.

Swój bieg rozpoczynał w Chang'an – dawnej stolicy Chin, geograficznie położonej w samym centrum Państwa Środka, czyli w dzisiejszym Xi'an. Po dotarciu do Dunhuang – kluczowego węzła – rozgałęział się na drogę północną (główną) i południową.

Główna odnoga szlaku prowadziła między południowym podnóżem łańcucha Tien-szan i północnym skrajem piaszczystej pustyni Takla Makan. Droga prowadziła do Kaszgaru, przez oazy Hami, Turfan, Koral, Kucza i Aksu. Istniała jeszcze jedna trasa północna, omijająca góry Tien-szan północnym podnóżem. Ta trasa prowadziła przez Ałmałyk, Bałasagun, Taszkent, Samarkandę i Bucharę. Południowa część Szlaku była wyznaczona przez Czarklik, Czerczen, Niję, Kriję, Hoten i Jarkend.

W Kaszgarze, drogi spotykały się i rozwidlały na kolejne szlaki, m.in. prowadzące przez Hindukusz do Taksili i przez Pamir do Buchary. Gdzie kończył się jedwabny szlak? W portach Antiochii, gdzie docierał przez Persję. Należy jednak wspomnieć, że stamtąd prowadziły dalsze szlaki morskie, którymi transportowano towary w całym basenie Morza Śródziemnego.

Gdyby przełożyć Jedwabny Szlak na współczesną mapę, prowadziłby przez Chiny, Kirgistan, Tadżykistan, Uzbekistan, Pakistan, Kazachstan, Afganistan, Turkmenistan, Irak, Iran, Syrię i Turcję.

Transportowane towary

Nazwa traktu sugeruje, że to właśnie jedwab był głównym towarem, który do Europy trafiał z Chin. O ile w I wieku p.n.e. import tej tkaniny do imperium rzymskiego odgrywał ważną rolę, to nie można zapomnieć, że lądowe połączenie między Chinami a Europą służyło także transportowi innych dóbr, a jedwab wcale nie był głównym towarem. Czym handlowano na Jedwabnym Szlaku?

Oprócz jedwabiu, drogą z Chin do Europy docierał także papier oraz inne surowce i produkty – żelazo, ceramika, korzenie, przyprawy i przede wszystkim jadeit. W drugą stronę Jedwabnym Szlakiem wędrowały rośliny uprawne, winogrona, perfumy, biżuteria i złoto.

Najstarsze miasto świata. Qaramel w Syrii mogło powstać nawet 14 tys. lat temu

Mieszkańcy osiedla Qaramel nigdy nie splamili się pracą na roli czy hodowlą. Mimo to stworzyli kulturę dalece przewyższającą zdobycze współczesnych im rolników i pasterzy. Najstarsze mia...

Nie można zapomnieć, że poza towarami z Chin do Europy docierała także wiedza. Między X a XIII wiekiem na Stary Kontynent trafiło wiele wynalazków. Niektórych używamy do dziś. W tym miejscu należy wskazać przede wszystkim na kompas i zegar mechaniczny.

Dlaczego Jedwabny Szlak przestał być używany?

Jedwabny Szlak przez tysiące lat miał status jednej z najważniejszych dróg lądowych. Przestał być używany dopiero w epoce wielkich odkryć geograficznych, kiedy transport drogą lądową stał się wybitnie niewydajny.

W 1498 roku Vasco da Gama odkrył drogę morską do Indii, która szybko stała się głównym szlakiem handlowym łączącym Stary Kontynent z Azją Południową. W XVI wieku Portugalczycy zaczęli sprawować kontrolę nad wschodnią i zachodnią drogą morską do Azji. Mieli swoją kolonię w Makau, więc w ich rękach znajdował się klucz do „bramy Chin”. Wielkie galeony mogły zabierać na pokład ogromne ilości towaru. W tym kontekście, transport drogą lądową przestał mieć jakikolwiek sens.

Co to jest Nowy Jedwabny Szlak?

W dzisiejszym świecie transport lądowy jest znacznie szybszy niż morski. Mało tego, jest też tańszy. To sprawiło, że w XXI wieku idea Jedwabnego Szlaku odżyła.

W 2013 roku, podczas wizyty w Kazachstanie, przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej przedstawił pomysł stworzenia szlaku kolejowego, wspomaganego szlakami drogowymi i morskimi, łączącego Chiny z Europą, którego celem miała być poprawa wymiany handlowej. Od tego czasu Państwo Środka dąży do odtworzenia dawnych traktów, którymi niegdyś towary z Chin docierały na stary kontynent.

Nowy Jedwabny Szlak rozpoczyna się w Lanzhou, skąd dociera do Urumczi. Stamtąd prowadzi do Ałma-Aty, Biszkeku, Samarkandy, Duszanbe, Teheranu, Istambułu, Moskwy, Duisburga i Rotterdamu. Droga morska rozpoczyna się w Kantonie i skomplikowanymi sieciami prowadzi do Singapuru i Kuala Lumpur, skąd biegnie m.in. do Kalkuty, Mombasy i Wenecji. Każde główne miasto na trasie Szlaku pełni funkcję centrum przeładunkowego.

Inwestycje związane z Nowym Jedwabnym Szlakiem trwają przez cały czas. Niektóre są realizowane w Polsce. Przyszłość tej inicjatywy nie jest jednak pewna, co wynika ze skomplikowanej sytuacji politycznej za naszą wschodnią granicą.

Ciekawostki o Jedwabnym Szlaku

Na koniec zostawiliśmy kilka intrygujących ciekawostek o Jedwabnym Szlaku.

Wikingowie wciąż żyją w masowej wyobraźni. Czego nie wiemy o nich i ich krwawych wyprawach?

Po raz pierwszy wikingowie wylądowali na skalistych wybrzeżach położonych na północ od Szkocji jakieś 1200 lat temu, dławiąc opór mieszkańców i zajmując ziemię. Przez prawie siedem wi...

• Do transportu towarów Jedwabnym Szlakiem używano wielbłądów. Zwierzęta te wykazywały wyjątkową odporność na pustynne warunki i mogły przewozić ładunek o masie przekraczającej 200 kg!
• W czasie rządów Tyberiusza, chiński jedwab stał się sporym problemem w Rzymie. Chcąc zwiększyć ilość sprzedawanego materiału, chińscy kupcy rozwijali bele i przędli z nich cieńszą tkaninę. W rezultacie jedwab świetnie eksponował wszystko, co miał okrywać. W 14 roku n.e. senat miał nawet wydać zakaz używania jedwabnego odzienia przez mężczyzn, jako „uwłaczającego męskiej godności”. Jednak to zarządzenie nie mogło się utrzymać.
• U zmierzchu średniowiecza chińscy kupcy docierali ze swymi towarami także do Królestwa Polskiego. Cenne produkty były dostarczane do Krakowa, skąd Wisłą transportowano je do Gdańska. Stamtąd drogą morską trafiały do krajów Europy Zachodniej.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.