Judyta Salicka nie zaznała szczęścia w małżeństwie. Przyprawiała mężom rogi i knuła intrygi z możnowładcą

W tym artykule:

1. Judyta Salicka – młodość
2. Królowa Węgier
3. Rozpad małżeństwa z Salomonem
4. Niewierność Judyty
5. Małżeństwo z księciem Władysławem Hermanem
6. Judyta i Sieciech
7. Śmierć Judyty Salickiej

Po śmierci żony, księżniczki czeskiej Judyty, która zmarła krótko po urodzeniu syna Bolesława (późniejszego księcia Bolesława III Krzywoustego), książę Władysław Herman postanowił ożenić się z siostrą cesarza rzymskiego Henryka IV Judytą Salicką. Była ona wdową po królu Węgier Salomonie. Małżeństwo to miało ocieplić relacje państwa polskiego z cesarstwem, a także wzmocnić pozycję polskiego władcy na arenie międzynarodowej.

Judyta nie zamierzała jednak być małżonką, która pokornie stoi u boku męża i trzyma się z dala od polityki. W ostatnich latach życia Władysława Hermana knuła intrygi przeciw jego starszemu synowi Zbigniewowi wraz z palatynem Sieciechem. Ponoć łączyło ją z nim coś więcej niż tylko współpraca.

Judyta Salicka – młodość

Judyta Salicka przyszła na świat na początku 1047 r. w Rawennie lub latem 1054 r. w Goslarze. Była córką cesarza rzymskiego Henryka III i księżniczki akwitańskiej Agnieszki z Poitou. Dawniej uważano na podstawie zapiski z „Nekrologu weltenburskiego”, że nosiła drugie imię Maria. Jednak współcześni badacze (m.in. mediewista Kazimierz Jasiński) kwestionują wiarygodność tego przekazu. Nie zasługują też na zaufanie węgierskie źródła, które począwszy od końca XIII wieku nazywały ją Zofią lub Zofonią.

Co Polski nie zabiło, to ją wzmocniło. Rozbicie dzielnicowe nasz kraj przetrwał wyjątkowo dobrze

Nie tylko państwo Piastów, ale i cała Europa przeszła okres rozdrobnienia dzielnicowego. A rozdrobnienie wcale nie było dla Polski niszczące, lecz czasem wręcz jej pomagało.

Przyszła królowa Węgier i księżna Polski miała sześcioro rodzeństwa, m.in. Adelajdę, ksienię w Gandersheim i Kwedlinburgu, oraz cesarza rzymskiego Henryka IV. Najprawdopodobniej jeszcze w 1054 r. została zaręczona z dwuletnim królewiczem Filipem (późniejszym królem Filipem I) z dynastii Kapetyngów. Czyli z najstarszym synem króla Francji Henryka I. Zaręczyny te zostały jednak zerwane niedługo po śmierci ojca Judyty, który zmarł 5 października 1056 r.

Królowa Węgier

We wrześniu 1058 r. doszło do zawarcia układu pokojowego między cesarstwem a królem Węgier Andrzejem I. Na jego mocy Judyta miała zostać żoną syna węgierskiego władcy Salomona. Małżeństwo to zostało zawarte między 1063 a 1066 r., zatem już po objęciu przez królewicza tronu węgierskiego po śmierci jego stryja Beli I. Związek pary był najprawdopodobniej bezdzietny.

Co prawda w niektórych publikacjach można znaleźć informację, jakoby córką Judyty i Salomona była Zofia, żona hrabiego Bergu Poppona. Jednym z argumentów na korzyść pochodzenia Zofii od węgierskiego monarchy było imię Salomea, noszone przez jej córkę i wnuczkę. Wiadomość ta nie ma jednak potwierdzenia w średniowiecznych dokumentach, a poza tym budzi wątpliwości ze względów chronologicznych. Owa Salomea, rzekoma prawnuczka Judyty, została bowiem żoną jej pasierba Bolesława Krzywoustego.

Rozpad małżeństwa z Salomonem

Małżeństwo węgierskiej pary królewskiej od początku nie układało się najlepiej. Do tego było naznaczone walką Salomona o władzę z jego stryjecznymi braćmi Gejzą i Władysławem, synami Beli I. 14 marca 1074 r. doszło do klęski króla Węgier w bitwie pod Mogyoród, w wyniku której stracił on władzę na rzecz Gejzy. Judyta udała się wówczas do Ratyzbony, gdzie przez kolejnych czternaście lat przebywała na dworze swojego brata Henryka IV.

Tarnów był kiedyś stolicą Węgier. To tu zamieszkał w zamku węgierski król Jan Zápolya. Jaki los go spotkał?

W 1528 roku przez prawie sześć miesięcy na zamku w Tarnowie rezydował wraz ze swoim dworem węgierski król Jan Zápolya. Dla jego zwolenników Tarnów stał się więc stolicą Węgier!

W tym czasie Salomon usiłował na różne sposoby odzyskać władzę na Węgrzech. Jednak w 1081 r. został aresztowany i osadzony w twierdzy w Wyszehradzie za próbę zgładzenia swojego stryjecznego brata Władysława I. W sierpniu 1083 r. odzyskał wolność i udał się do Ratyzbony, aby pojednać się z żoną. Judyta odmówiła jednak mężowi spotkania, co Salomon uznał za zerwanie małżeństwa. Wkrótce znalazł sojusznika we władcy Pieczyngów. Wtedy – choć formalnie cały czas był mężem Judyty – wziął ślub z jego córką. Nie było mu jednak dane długo cieszyć się bigamicznym małżeństwem. Już w 1087 r. zginął w starciu z wojskami bizantyjskimi.

Niewierność Judyty

W czasie swojego pobytu w Ratyzbonie Judyta także nie dotrzymywała mężowi wierności. Kronikarz Bernold z St. Blasien pisał wprost w swojej kronice, że małżonkowie „nie dotrzymali wierności małżeńskiej, lecz owszem nie wahali zdradzać się nawzajem przeciw przykazaniom boskim”.

Z kolei w „Żywocie z Prüfening” opisującym losy św. Ottona z Bambergu można odnaleźć taki zapis na temat okoliczności zawarcia przez Judytę drugiego małżeństwa: „W tym czasie siostra króla imieniem Judyta zamieszkiwała wraz z nim, [...] ponieważ nie mógł godziwie jej utrzymywać, postanowił wydać ją za mąż w godziwym małżeństwie”. Historycy nie są zgodni, czy „nie mógł godziwie jej utrzymywać” oznacza, że Henryk IV nie był w stanie zapewnić jej odpowiedniego poziomu życia, czy też upilnować, jeśli chodzi o jej życie osobiste. Była zapewne atrakcyjną kobietą. Jak pisał w XIII wieku kronikarz Simon Kézai, po śmierci Salomona „wielu niemieckich książąt zabiegało o jej rękę”, lecz odrzucała kolejne propozycje.

Małżeństwo z księciem Władysławem Hermanem

Wspomnianym wcześniej „godziwym małżeństwem”, które zaaranżował brat Judyty, był jej mariaż z owdowiałym polskim księciem Władysławem Hermanem. Doszło do niego w 1088 r. Dla siostry cesarza i byłej królowej Węgier małżeństwo z władcą Polski, który – jak informował w swej kronice Gall Anonim – „był człowiekiem ociężałym i chorym na nogi”, z pewnością nie było spełnieniem ambicji.

Owocem tego związku były trzy córki:

• nieznana z imienia żona ruskiego księcia,
• Agnieszka, opatka w klasztorach Gandersheim i Kwedlinburgu,
• nieznana z imienia córka, która według części badaczy została żoną polskiego możnowładcy, a według innych nosiła imię Adelajda i poślubiła hrabiego Vohburga Dypolda III.

Judyta została również macochą dla dwóch synów Władysława – Zbigniewa z niedynastycznego związku oraz Bolesława z małżeństwa z księżniczką czeską Judytą.

W pertraktacjach małżeńskich między Judytą i Władysławem Hermanem czynnie uczestniczył Otton z Bambergu, późniejszy biskup Bambergu. Przybył do Polski ok. 1080 r. jako kleryk i cieszył się dużym zaufaniem polskiego księcia. Po ślubie pary to właśnie on został mianowany dworskim kapelanem Judyty.

Część badaczy (m.in. Józef Szujski) przypisywało księżnej sprowadzenie do Polski ewangeliarza z klasztoru św. Emmerama w Ratyzbonie (tzw. ewangeliarza emmeramskiego). Najnowsze badania wskazują jednak, że pojawił się on w Krakowie dopiero po 1110 r. A więc najprawdopodobniej wniosła go w posagu Agnieszka Babenberg po ślubie z księciem Władysławem II Wygnańcem. Judyta była natomiast hojną fundatorką klasztoru benedyktynów w Tyńcu. Przekazała mu kompleks 25 wsi z Książnicami wraz z ludnością niewolną w liczbie kilkudziesięciu.

Judyta i Sieciech

Relacje Judyty z pasierbami, zwłaszcza z nastoletnim Zbigniewem, nie układały się najlepiej. Już w 1089 r. namówiła swojego męża, aby wysłał starszego z synów na nauki do żeńskiego klasztoru w Kwedlinburgu, w którym przeoryszą była jej siostra Adelajda.

W knuciu intryg na książęcym dworze pomagał księżnej palatyn Sieciech. Gall Anonim opisywał go jako „męża wprawdzie rozumnego, szlachetnego rodu i pięknego, lecz zaślepionego chciwością, przez którą wiele popełniał czynów okrutnych i nie do zniesienia”. I dodawał, że „jednych mianowicie z błahego powodu zaprzedawał w niewolę, innych z kraju wypędzał, ludzi niskiego stanu wynosił ponad szlachetnie urodzonych”.

Gall Anonim wspomniał również, że w 1093 r. Zbigniew powrócił do kraju i został przyjęty przez komesa wrocławskiego Magnusa. Wówczas „zasmucił się tym ojciec jego Władysław, lecz Sieciech z królową o wiele bardziej się przerazili”. W 1097 r. po licznych perypetiach Zbigniew i Bolesław wspólnie wymusili na ojcu podział państwa. Na jego mocy starszy z braci otrzymał Wielkopolskę (bez Poznania i Gniezna), a młodszy Śląsk (bez Wrocławia). Trzy lata później doprowadzili zaś do wygnania Sieciecha z kraju i choć wkrótce powrócił, nie odzyskał już urzędu i wpływów.

Do rozbicia Polski przyczyniły się dwie kobiety. Zrobiły to w białych rękawiczkach

Teściowa i synowa. Dwie Niemki z najlepszych rodów. Równie ambitne, nieustępliwe i żądne władzy. To one zepchnęły Polskę w odmęty rozbicia dzielnicowego. I obie kobiety miały ku temu do...

Zdaniem części historyków (m.in. Karola Maleczyńskiego), Judytę i Sieciecha łączyło coś więcej niż tylko bliska współpraca i wspólne knowania. Uważają oni, że księżna zdradzała męża z wpływowym palatynem. Sam Gall Anonim kończył zresztą opowieść o tym duecie słowami: „Tyle niech wystarczy, co powiedziano o Sieciechu i królowej”. Sugerował, że pewnych szczegółów na temat ich relacji nie może ujawnić.

Śmierć Judyty Salickiej

W niektórych publikacjach można znaleźć informację, jakoby Judyta zmarła już między 1092 a 1096 r. lub ok. 1100 r. Jednak obecnie dominuje pogląd, że przeżyła męża, który zmarł 4 czerwca 1102 r. w Płocku. Po śmierci Władysława Hermana opuściła Polskę i zamieszkała w Niemczech (zapewne w Ratyzbonie), gdzie zmarła 14 marca nieznanego roku.

Datę dzienną jej śmierci przekazały nekrologi ratyzbońskie, weltenburski i kapituły w Spirze, mające bliskie związki z dynastią salicką, z której się wywodziła. Judyta występuje w nich przede wszystkim jako królowa oraz siostra lub córka cesarza. Tylko w weltenburskim jako „Judyta z Polski, siostra cesarza Henryka IV”. Została najprawdopodobniej pochowana w klasztorze benedyktynów w Admont.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.