Konrad Mazowiecki zaprosił do Polski Krzyżaków. Popełnił największy błąd w historii naszego kraju

W tym artykule:

1. Zagrożenie ze strony pogańskich Prus
2. Działania Konrada Mazowieckiego przeciwko poganom
3. Kiedy Konrad Mazowiecki sprowadził krzyżaków do Polski?
4. Podbój Prus
5. Współpraca Konrada Mazowieckiego z zakonem krzyżackim
6. Powstania na podbitych terenach
7. Konsekwencje decyzji Konrada Mazowieckiego

Konrad I Mazowiecki, czwarty pod względem starszeństwa syn Kazimierza II Sprawiedliwego i Heleny znojemskiej, w 1200 roku rozpoczął samodzielne rządy na Mazowszu i Kujawach. Od początku panowania wnuk Bolesława Krzywoustego musiał mierzyć się z poganami, którzy realnie zagrażali północnym granicom jego dzielnicy. Próbował uporać się z nimi na różne sposoby: szerząc religię chrześcijańską i podejmując zbrojną konfrontację. Bez rezultatu.

W końcu poprosił o pomoc wielkiego mistrza krzyżackiego Hermanna von Salzę, obiecując mu w zamian ziemię chełmską. Książę nie przewidział jednak, że niebawem rycerze Najświętszej Marii Panny realnie zagrożą istnieniu Polski.

Zagrożenie ze strony pogańskich Prus

Od wczesnego średniowiecza nadbałtyckie tereny między Wisłą a Niemnem, od IX wieku zwyczajowo nazywane Prusami, zamieszkiwały plemiona Pomezanów, Pogezanów, Warmów, Jaćwingów, Sasinów, Sklowów, Sambów, Bartów, Nadrowów i Natangów. Pruskie ludy nigdy nie utworzyły jednolitego państwa, ale współdziałały ze sobą, przez co stawały się coraz groźniejsze dla sąsiadów.

Krucjata? Nie, dziękuję! Piastowie niechętnie ruszali na „świętą wojnę"

Książęta piastowscy niechętnie wyruszali na wyprawy krzyżowe do Palestyny, a krucjaty przeciw miejscowym poganom prowadzili nieudolnie. W końcu sprowadzili do brudnej roboty Krzyżaków.

W XIII wieku ich terytorium mierzyło ok. 42 tys. kilometrów kwadratowych i było zamieszkiwane przez ok. 170 tys. osób. Prusowie trudnili się nie tylko rolnictwem i hodowlą, ale także wyprawami łupieżczymi. Za cel obrali sobie między innymi granicę z Mazowszem. Łupili zamki, kościoły i domy. Po najechanych przez nich grodach pozostawały zgliszcza.

Najazdy na ich ziemie nie przynosiły rezultatu. Znaczną część zajmowanego przez nich terenu pokrywały puszcze i bagna, co dawało im istotną przewagę w walce. Nawet jeżeli Prusowie przegrywali potyczkę, płacili daninę, a nawet godzili się na przyjęcie chrztu. Jednak gdy siły wroga opuszczały ich terytorium, zapominali o jakichkolwiek zobowiązaniach.

Działania Konrada Mazowieckiego przeciwko poganom

Silne sąsiedztwo mocno niepokoiło Konrada Mazowieckiego. Ciągłe najazdy sprawiły, że granica księstwa zaczęła przesuwać się na południe. W 1206 roku książę sprowadził na Mazowsze cystersów. Zakonnicy mieli szerzyć religię chrześcijańską i w ten sposób odstraszać pogan. Nie przyniosło to jednak oczekiwanego rezultatu.

Jakby tego było mało, w 1217 system obrony pogranicza całkowicie się załamał. Doszło do tego, gdy książę nakazał uwięzić Krystyna, wojewodę mazowieckiego. Z książęcego rozkazu wyłupiono mu oczy i wreszcie – zamordowano go.

Najazdy pruskie stawały się coraz częstsze. W obliczu rosnącego zagrożenia, Konrad I musiał podjąć decyzję o zbrojnej odpowiedzi. W 1217 lub 1218 roku uzyskał od papieża bulle nadające jego działaniom status krucjaty. Początkowo nie wywołało to żadnej reakcji. Dopiero kilka lat później zyskał poparcie innych książąt piastowskich – Henryka Brodatego i Leszka Białego.

Pierwsza wyprawa odbyła się w 1222 roku. Nie przyniosła żadnego rezultatu. Rok później siły Mazowsza wyruszyły na kolejną krucjatę przeciwko poganom. Krucjatę wsparli władcy pomorscy – Świętopełk i Warcisław. Tym razem udało się opanować ziemię chełmską. Utworzony tam garnizony miały zapewnić bezpieczeństwo piastowskim ziemiom, jednak nie udało się przywrócić pokoju na pograniczu.

Kiedy Konrad Mazowiecki sprowadził krzyżaków do Polski?

Klęska w bezpośrednim starciu z poganami zmusiła Piastów do zmiany podejścia. Postanowili zwrócić się z prośbą o pomoc do zakonu rycerskiego. Wybrali usuniętych z Węgier i szukających własnej siedziby rycerzy Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Stawiając na zakon krzyżacki, Konrad I najprawdopodobniej uległ namowom Henryka Brodatego, który kilka lat wcześniej nadał bitnym zakonnikom wieś na Śląsku.

Pod koniec 1225 lub na początku 1226 roku książę poprosił o pomoc Hermanna von Salzę, wielkiego mistrza krzyżackiego. Za uporanie się z pogańskimi sąsiadami obiecał mu nadanie zakonowi znajdującej się na pruskim pograniczu ziemi chełmskiej, z zastrzeżeniem zachowania całości swoich książęcych prerogatyw. W marcu 1226 roku cesarz Fryderyk II usankcjonował darowiznę księcia mazowieckiego, ale jednocześnie nadał zakonowi krzyżackiemu całe Prusy w bezpośrednie władanie. W praktyce oznaczało, że na zdobytych terenach będą mogli utworzyć własne państwo, całkowicie niezależne od Konrada I.

Pierwsi zakonnicy przybyli nad Wisłę w 1228 roku. W tym samym roku nastąpiło przekazanie ziemi chełmskiej. W ciągu dwóch lat Konrad I nadał rycerzom kolejne przywileje. W 1230 roku przybyli kolejni Krzyżacy. Zakon był gotowy, by rozprawić się z poganami.

Podbój Prus

W pierwszej kolejności rycerze rozprawili się z wrogiem na ziemi chełmskiej, która częściowo znajdowała się pod pruską kontrolą. W 1232 roku opanowali Chełmno, a w 1234 roku wznieśli gród w Radzynie. Na zdobytych terenach budowali twierdze, zupełnie jak w czasie wypraw krzyżowych.

Wróg próbował odbić swoje ziemie, ale najczęściej kończyło się to niepowodzeniem. Nawet jeżeli Prusom udawało się otoczyć krzyżacką fortecę, szybko nadciągała pomoc. Dobrze uzbrojeni rycerze mieli przewagę liczebną, więc łatwo obracali wroga w perzynę i posuwali się w głąb jego terytorium.

Gdy Krzyżacy opanowali tereny nadwiślańskie, uporali się z wrogiem na ziemiach leżących przy granicy z Mazowszem i wzdłuż Bałtyku. Do wybrzeża dotarli w 1237 toku. 18 lat później w całości opanowali ten obszar. W międzyczasie pod ich zwierzchnictwem znalazły się Inflanty. Nastąpiło to w latach 1237–1242, gdy zakon zjednoczyli się z kawalerami mieczowymi.

Współpraca Konrada Mazowieckiego z zakonem krzyżackim

Początkowo mogło się wydawać, że zakonnicy są sprzymierzeńcami księcia mazowieckiego, ale szybko wyszły na jaw ich faktyczne intencje. Nie mogło być wątpliwości, że nad Wisłą powtarza się węgierski scenariusz. Zakon dążył do budowy silnego, niezależnego od księcia państwa. Tym razem miał silne poparcie papieża i cesarza.

W 1235 roku Fryderyk II wydał złotą bullę, potwierdzającą przyznanie zakonowi ziemi chełmskiej, ale nie jako lenno Konrada I. Dokument czynił z Krzyżaków suwerennych właścicieli dzielnicy. W tym samym roku rycerze zakonni uzyskali wyrok sądu kierowanego przez Wilhelma z Modeny, legata papieskiego, w którym papież uznał pełnię władzy Hermanna von Salzy w ziemi chełmskiej i na wszystkich zdobytych terenach pruskich.

Powstania na podbitych terenach

Na podbitych ziemiach rycerze zakonni chrystianizowali pogan, najczęściej mieczem. Podbite ludy zmuszali do niewolnictwa. Ludzie nie mieli nic do stracenia, więc w końcu zaczęli się buntować. Pierwsze powstanie wybuchło w 1242 roku, w trakcie podboju Pomezanii. Świętopełk II Wielki, z pruskim poparciem, chciał przełamać wschodzącą potęgę Krzyżaków. Odniósł nawet kilka istotnych sukcesów, ale w 1248 roku siły powstańcze uległy potędze zakonu w bitwie pod Dzierzgoniem. W 1249 roku podpisano porozumienie pokojowe.

W 1260 roku, gdy rycerze zakonni ponieśli klęskę w bitwie Durbą, wybuchło drugie powstanie. Do walki stanęły wszystkie pruskie plemiona. Poganie odnosili duże sukcesy, ale nie mogli przedrzeć się przez umocnienia grodów. By wspomóc oblężonych rycerzy, papież Klemens IV ogłosił nową wyprawę krzyżową do Prus. W 1274 roku pruski opór został ostatecznie przełamany.

Konsekwencje decyzji Konrada Mazowieckiego

Konrad I Mazowiecki zmarł w 1247 roku. W chwili śmierci księcia, rycerze zakonu krzyżackiego mieli już pod kontrolą wszystkie tereny obrzeżne późniejszego państwa zakonnego. Ostatnie plemiona pruskie stawiały im opór, ale nie trwało to długo. W 1283 roku kontrolowali już całe Prusy. Utworzyli niezależne państwo, które stało się poważną siłą na wybrzeżu Bałtyku.

Zamachy, otrucia i intrygi. Tak wyglądała piastowska gra o tron

Prawie dwieście lat trwała w Polsce bratobójcza walka o władzę. Doszło do porwań, zamachów, otruć, niezliczonych intryg. Piastowie mordowali się nie mniej okrutnie niż bohaterowie słynn...

Nie zamierzali poprzestawać na podbiciu Prusów. W latach 1283–1325 aż 75 razy najeżdżali Żmudź , Litwę i Ruś Czarną. Szybko zainteresowali się Pomorzem Gdańskim. 13 listopada 1308 roku dokonali bezwzględnej rzezi na mieszkańcach i rycerstwie polskim i pomorskim.

W kolejnych latach zakon prowadził liczne kampanie przeciwko Polsce. W samym 1331 roku zrównali z ziemią Bydgoszcz, Gniezno, Środę i Konin. Pokój w Kaliszu zabezpieczył Polskę przed krzyżackimi najazdami, ale rycerze zakonni przypuścili ekspansję na Litwę i częściowo zajęli Żmudź. Dopiero Władysław Jagiełło zdołał złamać ich potęgę.

W 1525 roku Zygmunt I Stary odebrał hołd od Abrechta Hohenzollerna, w wyniku czego Prusy Zakonne zostały przekształcone w Księstwo Pruskie. W 1701 roku powstało Królestwo Prus. Co było dalej, nie trzeba pisać. Czy historia potoczyłaby się inaczej, gdyby kilkaset lat wcześniej Konrad Mazowiecki nie zwrócił się z prośbą o pomoc do Krzyżaków? Można tylko domniemywać.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.