W tym artykule:

  1. Polacy wśród Krzyżaków
  2. Krzyżacy w czasach III Rzeszy
  3. Czarna i biała legenda Krzyżaków
  4. Historia Krzyżaków jest ciągle żywa i budzi emocje
Reklama

Zakon krzyżacki przetrwał wszystkie, nawet najgorsze zawirowania historyczne. Klęska pod Grunwaldem w 1410 rokiem to był tylko jeden z ważnych etapów jego pasjonującej historii. Istnieje do dziś. Krzyżacy są katolikami i podlegają obecnie papieżowi.

Polacy wśród Krzyżaków

W ich szeregi w ostatnich latach wstąpiło nawet kilku kapłanów polskiego pochodzenia. W średniowieczu również było wielu Polaków, którzy z tym zakonem sympatyzowali. Ale mieli oczywiście inne pobudki. Bo dziś Krzyżacy nie są już rycerzami. Zajmują się działalnością charytatywną, medyczną i duszpasterską.

Z kolei w średniowieczu polscy możni i rycerze wspierali Krzyżaków, bo byli ich lennikami, ale część robiła to też absolutnie z własnej woli. Po tym jak król Kazimierz Wielki zawarł z nimi pokój w 1343 roku, wielu polskich rycerzy wraz z zakonnikami walczyło przeciw pogańskiej Litwie. Nawet pod Grunwaldem wśród Krzyżaków walczyli ramię w ramię książęta Konrad VII Biały z dynastii Piastów i szczeciński – Kazimierz V z rodu Gryfitów.

Krzyżacy w czasach III Rzeszy

Naziści postanowili zlikwidować zakon w latach 1938–1939. Następnie po zajęciu Austrii i Czechosłowacji przejęli jego mienie. Kapłani i siostry byli prześladowani. O tym, że historia zakonu krzyżackiego bywa nie taka oczywista, jak uczyliśmy się w szkole, można przekonać się na wystawie czasowej w Muzeum Zamkowym w Malborku. Zatytułowana jest „Nigra crux mala crux. Czarna i biała legenda zakonu krzyżackiego”.

Szczególnie szokujące mogą być dla zwiedzających dzieje zakonu w czasie rządów Adolfa Hitlera. Przecież propaganda PRL niemal zrównywała Krzyżaków z faszystami. Tymczasem na wystawie poznamy sylwetki kapłanów i sióstr zakonnych zamordowanych przez nazistów.

Wśród nich był na przykład ojciec Gvido Johann Krisch. Hitlerowcy zabili go w komorze gazowej 9 czerwca 1941 roku w zamku Hartheim w Austrii. Z kolei siostra Irmgardis Leopoldina Smuk została zamordowana w Pirna-Sonnenstein koło Drezna.

Młodzież z Hitlerjugend zwiedza zamek w Malborku / Fot. M-Verlag Berlin/United Archives/Universal Images Group via Getty Images

– Krzyżacy zostali przez nazizm zlikwidowani. Kapłani, bracia, którzy już nie byli rycerzami, tylko to już był zakon duchowny, trafili do obozów koncentracyjnych. Dzielili ten los z naszymi kapłanami w Dachau – mówi w specjalnym podcaście towarzyszącym wystawie dyrektor Muzeum Zamkowego w Malborku, prof. Janusz Trupinda.

A jednocześnie z wielką pompą hitlerowcy przenieśli w 1940 roku do Malborka kopie chorągwi zakonu, zdobyte przez Polaków w bitwie pod Grunwaldem. Mit i symbolika krzyżacka była wykorzystywana w narodowosocjalistycznej propagandzie.

Czarna i biała legenda Krzyżaków

Ekspozycja dostępna w przestrzeniach zamkowych jest czynna do 15 stycznia 2024 roku.

To jest wystawa, która po raz pierwszy zajmuje się kompleksowym zbadaniem, kompleksowym przedstawieniem dwóch stron legendy Zakonu krzyżackiego. Tej białej legendy, którą Krzyżacy prowadzili w swoich celach politycznych (...) i tej czarnej, która pochodzi raczej z polskiej strony i ze strony innych wrogów Zakonu, której miał w swojej historii bardzo wielu – wyjaśnia w podcaście Aleksander Masłowski. To członek zespołu kuratorskiego i kierownik Zamku w Sztumie, który jest oddziałem Muzeum Zamkowego w Malborku.

I dodaje: – Legenda krzyżacka nie jest całkiem biała, ani całkiem czarna.

Na wystawie zebrano ponad 300 oryginalnych eksponatów z 35 instytucji oraz osób prywatnych z Polski, Litwy, Niemiec, Włoch, Austrii. Są to m.in. średniowieczne kodeksy krzyżackie, Madonna szafkowa z Klonówki, znakomite nowożytne i XIX- i XX-wieczne obrazy, rysunki, grafiki, w tym dzieła Jana Matejki, Wojciecha Gersona, Juliusza i Wojciecha Kossaków.

Są też gadżety o tematyce krzyżackiej i grunwaldzkiej. Wśród nich jest na przykład szalik zakupiony przez dyrektora Muzeum Zamkowego w Malborku przed meczem Polska-Niemcy, który ma sobie napis 1410–2010. Zatem nawiązuje do bitwy grunwaldzkiej.

Jak przekonują muzealnicy, wystawa jest zaproszeniem do refleksji, ale i ożywionej dyskusji oraz do zapoznania się ze wspaniałymi dziełami sztuki i artefaktami prezentowanymi w salach zamkowych.

Na wystawie w Malborku jest też obraz współczesnego litewskiego malarza Giedriusa Kazimierėnasa „Žalgiris, Dies Irae” (Grunwald, dzień gniewu) / Fot. S. Zdziebłowski

Historia Krzyżaków jest ciągle żywa i budzi emocje

Duża część wystawy poświęcona jest II połowie XIX i I XX w. – To czas kiedy Krzyżacy i ich historia, a także jednoznacznie kojarzony z nimi zamek krzyżacki w Malborku, były szeroko wykorzystywane dla doraźnych celów politycznych, propagandowych i ideologicznych – czytamy w opisie wystawy.

Takie doraźne wykorzystanie historii zakonu doprowadziło do uproszczenia jego historii, jej przekłamania, powstania mitów i stereotypów, które funkcjonują i zakorzenione są we współczesnym myśleniu o zakonie.

Źródła:

Reklama
  • Arnold U., Zakon niemiecki. Podstawy, regiony, osoby, Wydawnictwo Naukowe UMK, 2023
  • Muzeum Zamkowe w Malborku, podcasty do wystawy
  • Stokowski M., Trupinda J., Zamek Malbork w czasach wielkich mistrzów oraz zarys jego dalszych dziejów. Vademecum dla zwiedzających, Muzeum Zamkowe w Malborku, brak roku wydania
  • Teler M., Polak Krzyżak – dwa bratanki, w: Focus Historia Ekstra, 02/2021

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.
Reklama
Reklama
Reklama