Książę Świdrygiełło był solą w oku Władysława Jagiełły. Wielokrotnie wystawiał cierpliwość brata na próbę

Spis treści:

1. Świdrygiełło – młodość
2. Początki walki o władzę
3. Spisek z Krzyżakami
4. Sojusz z Moskwą
5. Bunt i pojednanie
6. Niedoszły król Litwy
7. Wielki przegrany

Księcia Świdrygiełłę śmiało można określić mianem czarnej owcy w dynastii Giedyminowiczów. Chociaż każdy z dwunastu synów (trzynasty Minigiełło zmarł w dzieciństwie) wielkiego księcia litewskiego Olgierda miał swoje ambicje i na przestrzeni lat rywalizowali oni ze sobą o władzę, to właśnie Świdrygiełło najczęściej występował przeciwko swojemu starszemu bratu, królowi Polski Władysławowi II Jagielle oraz stryjecznemu bratu wielkiemu księciu litewskiemu Witoldowi. Nie wahał się wówczas spiskować z największymi wrogami swoich krewnych, jak choćby Krzyżacy czy Luksemburgowie.

Jagiełło miał dużo cierpliwości wobec krnąbrnego księcia, przez co nieustannie przekraczał on kolejne granice. W pewnym momencie Świdrygiełło zapragnął nawet zostać królem Litwy. W tym celu uwięził polskiego monarchę. Burzliwe losy najmłodszego Olgierdowica przypomniał ostatnio serial „Korona królów. Jagiellonowie”, w którym w jego rolę wciela się Michał Chruściel.

Świdrygiełło – młodość

Świdrygiełło przyszedł na świat między 1373 a 1376 r. jako najmłodszy syn wielkiego księcia litewskiego Olgierda i księżniczki twerskiej Julianny. Miał liczne rodzeństwo, w tym m.in. króla Polski Władysława II Jagiełłę, księcia kijowskiego Skirgiełłę i księżnę mazowiecką Aleksandrę. Był zaledwie kilkuletnim chłopcem, kiedy w maju 1377 r. zmarł jego ojciec. Jego wychowaniem zajmowała się przede wszystkim matka, z którą aż do jej śmierci w 1392 r. przebywał w księstwie witebskim.

Po raz pierwszy został wymieniony w źródłach w październiku 1382 r., kiedy to doszło do zawarcia układu pomiędzy książętami litewskimi a zakonem krzyżackim na wyspie u ujścia Dubissy do Niemna. W przeciwieństwie do większości swoich braci nie był na chrzcie Jagiełły, który odbył się 15 lutego 1386 r. w katedrze na Wawelu. Religię chrześcijańską i imię Bolesław przyjął dopiero jakiś czas później.

Początki walki o władzę

Najmłodszy brat Władysława II Jagiełły wkroczył na arenę polityczną na początku 1393 r. Zaczął swoją samodzielną działalność od konfliktu z najbliższą rodziną. Czuł się pominięty w podziale schedy po ojcu, więc przejął władzę w księstwie witebskim. Zamordował sokolniczego Fiodora Wiesnę, którego Jagiełło wyznaczył na namiestnika.

Kiedy polski król dowiedział się o zbrodni, wysłał do Witebska swojego brata Skirgiełłę i stryjecznego brata Witolda, aby pojmali Świdrygiełłę i przywieźli go do Krakowa. Wspaniałomyślny monarcha nie aresztował brata. Przez ponad rok trzymał go na Wawelu, aby mieć na niego baczenie.

Następnie Świdrygiełło udał się ze swoim stryjecznym bratem Fiodorem Lubartowicem na Węgry. Szukał pomocy w walce o władzę u króla Zygmunta Luksemburskiego. Zapewne w tym samym celu w 1396 r. planował małżeństwo z księżniczką moskiewską, lecz ostatecznie nie doszło ono do skutku.

Spisek z Krzyżakami

Niepowodzeniem zakończyła się również próba pozyskania jako sojusznika wielkiego mistrza krzyżackiego Konrada von Jungingena w 1398 r. Ostatecznie Świdrygiełło zdecydował się na powrót do Polski. Po śmierci Spytka z Melsztyna w bitwie pod Worsklą w 1399 r. otrzymał po nim Podole jako lenno.

Po unii wileńsko-radomskiej z 1401 r., która oddawała dożywotnio rządy na Litwie księciu Witoldowi, upokorzony Świdrygiełło udał się do Krzyżaków. Zaczął spiskować z nimi przeciw swojemu stryjecznemu bratu. Na wieść o zdradzie Jagiełło przejął Podole z rąk jego starostów. W tym czasie Świdrygiełło ogłosił się bezprawnie wielkim księciem litewskim. Zaoferował zakonowi Żmudź w zamian za poparcie dla jego planów.

Kiedy jednak 22 maja 1404 r. doszło do porozumienia polsko-litewsko-krzyżackiego w Raciążku, Świdrygiełło stracił swojego najważniejszego sojusznika. Jagiełło po raz kolejny wybaczył wówczas bratu, a także przekazał mu we władanie księstwo briańskie i Starodub.

Sojusz z Moskwą

Hojne nadania nie wystarczyły jednak, aby zadowolić Świdrygiełłę. Wkrótce porozumiał się on z księciem moskiewskim Wasylem I. Otrzymał od niego Juriew, połowę Kołomny, Perejasław, Rżew i Włodzimierz nad Klaźmą. W lipcu 1408 r. przybył do Moskwy, gdzie dwa miesiące później bronił przeprawy przez Okę przed wojskami litewskimi.

Na początku 1409 r. ukorzył się przed wielkim księciem litewskim Witoldem. Jednak już 2 października 1409 r. zdradził go po raz kolejny, zawierając porozumienie z Krzyżakami. Spisek został jednak wykryty po zaledwie kilku dniach.

Wściekły Witold planował zabić Świdrygiełłę, lecz w jego obronie znów stanął Jagiełło. Zaproponował łagodniejszą karę – uwięzienie na zamku w Krzemieńcu. Świdrygiełło przebywał tam aż dziewięć lat. 24 marca 1418 r. uciekł z pomocą Daszka Ostrogskiego i Aleksandra Nosa, którzy zabili zarządzającego zamkiem Konrada z Falkenbergu.

Bunt i pojednanie

Po odzyskaniu wolności Świdrygiełło planował ożenić się z Eufemią, córką księcia oleśnickiego Konrada III Starego i siostrą biskupa wrocławskiego Konrada IV Starszego. Ostatecznie po raz kolejny nie zrealizował swoich małżeńskich planów.

W 1419 r. znów próbował zdobyć władzę na Litwie, wykorzystując bunt Żmudzinów przeciw Witoldowi, lecz buntownicy szybko zostali spacyfikowani. Świdrygielle nie pozostało więc nic innego, jak kolejny raz pojednać się z rodziną. Polski król wybaczył mu zdradę i ofiarował mu starostwo w Opocznie. Następnie doprowadził do jego zgody z Witoldem 10 sierpnia 1420 r. w Miednikach.

Świdrygiełło otrzymał wówczas księstwo czernihowskie z Trubczewskiem, Briańskiem i Nowogrodem Siewierskim, w którym rządził przez kolejne dziesięć lat. Odpłacał się wówczas Jagielle i Witoldowi swoim wsparciem. Brał udział w walkach z zakonem krzyżackim w 1422 r. i w wyprawie Witolda na Nowogród Wielki w 1428 r.

Niedoszły król Litwy

Sytuacja zmieniła się, kiedy 27 października 1430 r. w Trokach zmarł wielki książę litewski Witold. Jagiełło wyznaczył wówczas Świdrygiełłę na jego następcę. Chciał – jak pisał Jan Długosz w „Rocznikach czyli kronikach sławnego Królestwa Polskiego” – „wynieść i wsławić tego, który przez wiele lat żył w nędznym stanie miotany różnymi burzami”. Miał zarazem świadomość, że nie posiada on męskiego potomka, więc w przyszłości władza przejdzie w ręce jednego z synów królewskich – Władysława lub Kazimierza.

Zamach na króla

Wkrótce król gorzko pożałował swojej decyzji, ponieważ został uwięziony przez swojego brata w Wilnie. „Ty mnie królu, z księciem Witoldem uwięziłeś, związałeś i przez dziewięć lat trzymałeś związanego w ciężkich kajdanach. Teraz nadszedł czas, w którym z woli Bożej ty wpadłeś w moje ręce” – miał wedle Długosza powiedzieć Świdrygiełło Jagielle. Dodał, że w ten sposób pomści swoje krzywdy.

Polskie wojsko, dowiedziawszy się o uwięzieniu swojego monarchy, zajęło Podole, a następnie ruszyło w stronę Wilna. W obawie o swoje życie Świdrygiełło już w drugiej połowie grudnia 1430 r. uwolnił brata. Ten dał mu ostatnią szansę. W lutym 1431 r. w Sandomierzu Rada Królewska zgodziła się zaakceptować go jako wielkiego księcia, lecz tylko jeśli uzna siebie lennikiem Królestwa Polskiego oraz zwróci mu Podole i Wołyń.

Świdrygiełło nie tylko nie zgodził się na ten układ. Już w czerwcu 1431 r. porozumiał się z królem Zygmuntem Luksemburskim. Za jego aprobatą zawarł sojusz z Krzyżakami oraz hospodarem mołdawskim Aleksandrem Dobrym. Po stronie Świdrygiełły stanęli również m.in. książę Nowogrodu Wielkiego i Mścisławia Lingwen oraz kniaziowie Fiodor Nieświcki, Andrzej Zasławski i Borys Gliński.

Rozejm z Jagiełłą

Jagiełło nie mógł zgodzić się na spiskowanie Świdrygiełły z największymi wrogami Polski. Zorganizował wyprawę zbrojną przeciw bratu. 21 lipca 1431 r. pokonał wspierające go wojska rusko-tatarskie w bitwie koło Uściługu. Chociaż 13 sierpnia 1431 r. zwolennicy młodszego z braci zdołali obronić zamek w Łucku, już pięć dni później Świdrygiełło zaproponował zawieszenie broni i rozpoczęcie rokowań pokojowych.

W tym samym czasie, korzystając ze wzmożonej aktywności króla Polski w Wielkim Księstwie Litewskim, Krzyżacy złupili północną Wielkopolskę, Kujawy i ziemię dobrzyńską. W końcu 2 września 1431 r. bracia zawarli rozejm w Łucku, który miał trwać do 24 czerwca 1432 r. Ich relacje cały czas pozostawały napięte.

Wielki przegrany

Świdrygiełło zaczął bowiem dążyć do uczynienia z Litwy samodzielnego królestwa, które planował w przyszłości przekazać swoim potomkom. W 1431 r. ożenił się z księżniczką Anną Zofią, córką Iwana Iwanowica i stryjeczną siostrą wielkiego księcia twerskiego Borysa Aleksandrowica.

Zwycięstwo Kiejstutowicza

Z pretensjami do litewskiego tronu wystąpił jednak młodszy brat wielkiego księcia Witolda, Zygmunt Kiejstutowicz. W nocy z 31 sierpnia na 1 września 1432 r. dokonał on zamachu stanu pod Oszmianą. Świdrygielle udało się uciec, lecz jego ciężarna żona została pojmana przez zwolenników Kiejstutowicza i uwięziona w Oszmianie. W grudniu 1432 r. w niewoli przyszedł na świat jedyny syn księcia. Jednak – zapewne na skutek trudnych warunków więziennego życia – zmarł we wczesnym dzieciństwie.

Przez kolejne lata młodszy brat Jagiełły próbował walczyć o władzę. Jednak po klęsce jego zwolenników w bitwie nad rzeką Świętą pod Wiłkomierzem 1 września 1435 r., stało się jasne, że jest na straconej pozycji.

Starość i śmierć

4 września 1437 r. we Lwowie doszło do zawarcia układu Świdrygiełły z jego bratankiem, królem Polski Władysławem Warneńczykiem. Książę zgodził się wówczas oddać Królestwu Polskiemu ziemię łucką. Wkrótce została ona przekazana przez monarchę Zygmuntowi Kiejstutowiczowi. Ten jednak został zamordowany 20 marca 1440 r. w Trokach przez zwolenników Świdrygiełły. Młodszy brat Jagiełły odzyskał wówczas zamek w Łucku, w którym spędził resztę życia, a nowym wielkim księciem litewskim został Kazimierz Jagiellończyk.

W 1442 r. przekazał on Świdrygielle we władanie ziemie wołyńskie, zaspokajając tym samym ambicje starzejącego się stryja. Niepokorny książę zakończył swoje burzliwe życie 10 lutego 1452 r. w Łucku. Został pochowany w kościele św. Stanisława w Wilnie.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.