Kultura unietycka słynęła z biegłości w obróbce metalu. Jej zabytki znajdziemy także w Polsce

W tym artykule:

1. Czym jest kultura unietycka?
2. Cechy charakterystyczne kultury unietyckiej
3. Osadnictwo we wczesnej epoki brązu
4. Budowle z czasów kultury unietyckiej
5. Wytwory kultury unietyckiej
6. Wierzenia i zwyczaje w kulturze unietyckiej
7. Społeczeństwo i życie w kulturze unietyckiej

Ludy i grupy plemienne, które w odległej przeszłości zasiedlały tereny Europy, pozostawiły po sobie charakterystyczne wytwory. Artefakty, o których mowa, wykazują pewne cechy wspólne, na podstawie których archeolodzy mogą przyporządkować ich wytwórców do określonego kręgu. Mowa o tzw. kulturach archeologicznych. Na przestrzeni dziejów, obszar Europy Środkowej był zamieszkiwany przez wiele grup. Część z nich należy przyporządkować do kultury unietyckiej.

Czym jest kultura unietycka?

Mówiąc o kulturze unietyckiej, na myśli trzeba mieć kulturę archeologiczną wczesnej epoki brązu. Datowana jest na lata 2300–1600 p.n.e. Przyjmując chronologiczny schemat Paula Reinecke, należy uznać, że jej istnienie przypada na fazy A1 i A2 dla Europy Środkowej. Rozwijała się w dorzeczu Morawy, górnej i środkowej Łaby oraz górnej i środkowej Odry, na pograniczu środkowo- i zachodnioeuropejskim. Nazwa została zaczerpnięta od czeskiego stanowiska archeologicznego Únětice, położonego niedaleko Pragi.

W Úněticach znajdowało się najważniejsze stanowisko ludów kultury unietyckiej, ale występowały także na terenach Słowacji, Niemiec i Polski. W naszym kraju na ślady tej kultury natrafiono na obszarze Śląska, Wielkopolski, ziemi lubuskiej, Kujaw i Pomorza. Na północy graniczyły ze stanowiskami kultur nordyjskich, na wschodzie – z przykarpackim kręgiem kulturowym i kulturami strefy leśnej, na południu i zachodzie – z kulturą pucharów dzwonowatych i obszarem oddziaływań anatolijsko-bałkańskich.

Poznajcie Avę. Tak wyglądała kobieta z epoki brązu, która żyła w Szkocji

Naukowcy dokonali rekonstrukcji twarzy kobiety, która żyła w Szkocji ponad 3800 lat temu. Należała do neolitycznej kultury, którą nazywano „kulturą łuczników”.

Stanowiska tej kultury rozwinęły się przede wszystkim pod wpływem kultury pucharów dzwonowatych, wywodzącej się z Półwyspu Pirenejskiego, i kultury ceramiki sznurowej, zaliczanej do kręgów kultur naddunajskich. Po kulturze unietyckiej na terenie Polski rozwinęły się dwa inne kręgi: kultury przedłużyckiej (na zachodzie) i trzcinieckiej (na wschodzie).

Cechy charakterystyczne kultury unietyckiej

Przedstawiciele kultury unietyckiej byli rolnikami i hutnikami, którzy zamieszkiwali otwarte osady budowane w miejscach łatwych do obrony. Osiągnęli wysoki poziom w dziedzinie wytapiania i obróbki brązu, a należy wspomnieć, że wykonywali też przedmioty ze złota. W swoim czasie, ludy reprezentujące kulturę unietycką były potężne i miały znaczną siłę oddziaływania na inne kultury, o czym świadczą choćby bogate depozyty grobowe.

Osadnictwo we wczesnej epoki brązu

Informacje na temat osadnictwa grup plemiennych kultury unietyckiej są wyjątkowo skąpe. Wiadomo, że we wczesnej epoce brązu powstawały duże osady o charakterze otwartym. Jako lokalizację wybierano miejsca trudno dostępne, których cechy naturalne czyniły je łatwymi do obrony. Nie było więc potrzeby wznoszenia umocnień.

Budowle z czasów kultury unietyckiej

Budowane z drewna domostwa charakteryzowały się konstrukcją słupową. Nadwyżki plonów były magazynowane w tzw. jamach zasobowych. Znaleziska osadnicze są odnajdywane na całym terenie oddziaływania kultury. W Polsce odkryto m.in. osadę w Bruszczewie (Wielkopolska), która najprawdopodobniej pełniła funkcję osady hutniczej.

Wytwory kultury unietyckiej

Najbardziej charakterystycznymi artefaktami omawianej kultury są ich wyroby metalurgiczne. Wyrabiano m.in. siekierki zaopatrzone w podniesiony brzeg, sztylety, naramienniki i unikatowe berła sztyletowe, czyli insygnia władzy i narzędzia walki, składające się ze sztyletu osadzonego na drewnianym drzewcu. Wysoki poziom osiągnęła też produkcja naczyń: czernionych, ostro profilowanych, cienkościennych, z rozchylonym wylewem.

Wymieniając wytwory kultury unietyckiej, warto wskazać na Dysk z Nebry. UNESCO określiło to niezwykłe znalezisko jako jedno z najważniejszych odkryć archeologicznych XX wieku. Mówimy tu o najstarszym znanym przedstawieniu zjawisk astronomicznych: Słońca lub Księżyca w pełni, półksiężyca i gwiazd, z których siedem tworzy skupisko uznawane za wizerunek Plejad.

Wierzenia i zwyczaje w kulturze unietyckiej

Pewne jest, że ludy reprezentujące krąg kultury unietyckiej wierzyli w formę życia pozagrobowego. Świadczą o tym znaleziska ujawnione w grobach. Archeolodzy natrafiali (i wciąż natrafiają) na ogromne ilości ozdób z brązu: szpile do spinania odzienia, naszyjniki i wisiorki, kolczyki czy bransolety. Co ważne, w grobach unietyckich po raz pierwszy zaczęła się pojawiać biżuteria wykonana ze złota i bursztynu. Kosztowności najprawdopodobniej stanowiły zapłatę dla bogów, dopuszczającą zmarłego do życia wiecznego.

W niektórych grobach badacze natrafiali na szczątki koni. Najprawdopodobniej zwierzęta nie były darami dla istot nieśmiertelnych, a raczej wyposażeniem zmarłego na drogę w zaświaty lub symbolem statutu zmarłego, jakim cieszył się za życia. Wskazuje na to fakt, że takie znaleziska są ujawniane w grobach kurhanowych, pod którymi spoczywali ważni członkowie społeczności.

Skoro o tym mowa, należy wspomnieć, że w ludach zaliczanych do kultury unietyckiej istniał podział klasowy. Wskazują na to właśnie obrządki pogrzebowe. Typowe i dominujące były groby płaskie szkieletowe, w których zmarłych układano w pozycji embrionalnej i z głowami zwróconymi w stronę południa. Ciała układano w obstawach kamiennych albo kłodach drewnianych.

Drugą grupę grobów stanowiły właśnie kurhany, tzw. groby książęce. Kopce miały średnicę dochodzącą do 42 metrów i osiągały wysokość do 8 metrów. Wraz z ciałem zmarłego, w takich mogiłach zawsze składano bogaty depozyt, składający się z biżuterii i innych ozdób, narzędzi, ceramicznych naczyń, a w przypadku pochówku przywódców – także z symboli władzy.

Społeczeństwo i życie w kulturze unietyckiej

Ludy kultury unietyckiej trudniły się przede wszystkim rolnictwem. Osiedlały się na obszarach, na których występowały najbardziej żyzne, sprzyjające uprawie gleby. Znaleziska archeologiczne udowadniają, że produkcja rolna we wczesnej epoce brązu była na tyle duża, że pozwalała gromadzić nadwyżki. Wskazują na to ujawnione w toku badań naczynia. W ten sposób magazynowano głównie ziarno prosa, jęczmienia, pszenicy i nasiona roślin strączkowych.

Na wschodzie Polski odnaleziono artefakty Prasłowian. Ozdoby z brązu mają ponad 2500 lat

Poszukiwacz skarbów odnalazł na lubelskiej łące ozdoby i artefakty wykonane z brązu. Analiza archeologiczno-historyczna wykazała, że były używane na polskich ziemiach ponad 2500 lat temu.

Ówczesna ludność zajmowała się także hodowlą. Wiadomo, że ludy reprezentujące unietycki krąg kulturowy trzymały konie, przy czym należy wspomnieć, że nie traktowano ich wyłącznie jako zwierzęta pociągowe/gospodarcze. Wykopaliska w Łękach Małych (Wielkopolska) udowodniły, że ludy unietyckie także żywiły się ich mięsem.

Na dość dobrym poziomie stało przetwórstwo spożywcze. Ludność wczesnej epoki brązu potrafiła mielić ziarna zbóż, na co wskazują 32 okazy żaren nieckowatych, które odkryto w Szczepankowicach (Dolny Śląsk).

Wysoki poziom reprezentowała metalurgia. W niektórych miejscach odnajdywano całe osady hutnicze z magazynami narzędzi. Zdaniem badaczy, osoby wyrabiające oręż, narzędzia, ozdoby i insygnia władzy cieszyły się w kręgach unietyckich szczególnym poważaniem i zajmowały wysoką pozycję w swoich społecznościach.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.