Maria Klementyna Sobieska była wnuczką Jana III Sobieskiego. Dlaczego pochowano ją w bazylice św. Piotra?

W tym artykule:

1. Maria Klementyna Sobieska – chrześnica papieża
2. Oświadczyny angielskiego księcia
3. Sobieska uwięziona przez cesarza
4. Ucieczka z więzienia i ślub z Jakubem
5. Spór o dzieci Sobieskiej
6. Ostatnie lata życia i śmierć Marii Klementyny

W bazylice św. Piotra w Rzymie można odnaleźć nie tylko groby kolejnych papieży, ale też trzech nietuzinkowych kobiet. Czyli margrabiny Matyldy z Canossy, królowej Szwecji Krystyny Wazówny i Marii Klementyny Sobieskiej. Ta ostatnia to żona Jakuba Edwarda Stuarta, jakobickiego pretendenta do tronu Anglii i Szkocji. Nagrobek wnuczki króla Jana III Sobieskiego został zaprojektowany przez wybitnego włoskiego rzeźbiarza Antoniego Canovę. Wyryta na nim inskrypcja głosi, że upamiętnia on „Marię Klementynę, królową Wielkiej Brytanii, Francji i Irlandii”.

Jej mężowi nigdy nie udało się objąć królewskiego tronu. Jednak za sprawą małżeństwa z Sobieską zdobył szacunek papieża Klemensa XI i jego następców oraz ich poparcie w walce o władzę. Sama Maria Klementyna zapisała się zaś w historii jako kobieta, która umiała walczyć o swoje prawa, a pod koniec życia z pokorą znosiła swoje cierpienie.

Maria Klementyna Sobieska – chrześnica papieża

Maria Klementyna Ludwika Franciszka Dorota Teresa Konstantyna Józefa Amalia Sobieska przyszła na świat 17 lipca 1701 r. w Oławie. W dawniejszej literaturze można odnaleźć błędną informację, jakoby stało się to w Maceracie we Włoszech. Jej ojcem był królewicz Jakub Ludwik Sobieski, syn króla Polski Jana III. Matką zaś księżniczka Jadwiga Elżbieta Amalia von Pfalz-Neuburg. Miała pięcioro rodzeństwa, lecz dorosłości dożyły tylko jej dwie starsze siostry – Maria Kazimiera i Maria Karolina zwana Charlottą. Trzy wnuczki króla Jana III i królowej Marysieńki nazywano na dworze w Oławie królewnisiami.

Ojcem chrzestnym Marii Klementyny był zaprzyjaźniony z Sobieskimi papież Klemens XI. Na chrzcie w Oławie reprezentował go biskup wrocławski i elektor Trewiru Franciszek Ludwik von Pfalz-Neuburg. Matką chrzestną była Teresa Lubomirska, żona elektora Palatynatu Karola III Filipa.

Oświadczyny angielskiego księcia

Królewnisia Maria Klementyna, podobnie jak jej siostry, otrzymała staranne wykształcenie. Mogła poszczycić się znajomością sześciu języków: polskiego, francuskiego, górnoniemieckiego, łaciny, włoskiego i angielskiego, którego nauczyła się już po ślubie. Chociaż po śmierci Jana III Sobiescy utracili swoją pozycję na arenie międzynarodowej, za sprawą swoich rodzinnych koneksji wnuczka monarchy nadal była bardzo atrakcyjną partią.

25 lutego 1718 r. do Oławy przybył Charles Wogan, poseł księcia Jakuba Franciszka Edwarda Stuarta. Książę był synem obalonego w 1688 r. króla Anglii Jakuba II. Poseł w imieniu swojego pana poprosił Marię Klementynę o rękę. Po utracie władzy Stuartowie podejmowali liczne próby odzyskania rodzinnego dziedzictwa, zapisując się w historii jako jakobiccy pretendenci do tronu. Sobiescy wyrazili zgodę na mariaż. Potwierdzili to w lipcu 1718 r. kolejnemu wysłannikowi Jakuba Edwarda – Jamesowi Murrayowi.

Pertraktacje dotyczące małżeństwa Sobieskiej i Stuarta odbywały się w ścisłej tajemnicy z obawy, że dowie się o nich król Anglii Jerzy I z dynastii hanowerskiej. Angielski monarcha przejrzał jednak plany swojego rywala o koronę. Zwrócił się do cesarza Karola VI Habsburga, aby pomógł mu zapobiec mariażowi. Próbował nawet przekupić Marię Klementynę, obiecując jej przekazanie 10 tysięcy funtów szterlingów posagu, jeśli poślubi księcia badeńskiego Fryderyka lub kogokolwiek innego, byle nie Stuarta.

Sobieska uwięziona przez cesarza

Decyzja jednak zapadła. We wrześniu 1718 r., pod pozorem pielgrzymki do Loreto Maria Klementyna Sobieska udała się z matką do Włoch, gdzie miała odbyć się ceremonia zaślubin. Kiepski był to kamuflaż, ponieważ orszak składał się z 23 osób i 36 koni. Przyszła panna młoda wiozła ze sobą liczne prezenty, m.in. rodową biżuterię, dywan czy aksamitną spódnicę na błękitnym atłasie.

Kiedy pod koniec miesiąca orszak zatrzymał się w Innsbrucku, królewnisia i jej matka zostały aresztowane z rozkazu cesarza. Osadzono je w zamku Ambras. Sobieska wysyłała stamtąd narzeczonemu listy. Deklarowała mu swoją miłość, pisząc: „Wdzięczność i religia, jak również wrodzona skłonność czynią mnie całkowicie oddaną i najposłuszniejszą Tobie, Monsieur”. Zwracała się też o pomoc do papieża Klemensa XI, któremu przypominała, że „przyjął ją jako swoją córkę przy chrzcie”.

Ucieczka z więzienia i ślub z Jakubem

W końcu 28 kwietnia 1719 r. Sobieskiej udało się uciec z więzienia z pomocą wysłanych przez jej narzeczonego irlandzkich oficerów. W pierwszych dniach maja 1719 r. królewnisia znalazła się w Bolonii, gdzie 9 maja nastąpił jej ślub per procura z Jakubem, w czasie którego nieobecnego pana młodego zastępował James Murray. Do pierwszego spotkania małżonków doszło dopiero 28 sierpnia 1719 r. w Montefiascone koło Rzymu. Oficjalna ceremonia zaślubin odbyła się 3 września 1719 r. w tamtejszej katedrze św. Małgorzaty.

Po ślubie Maria Klementyna i Jakub Edward zamieszkali w pałacu Muti Papazzurri w Rzymie. Do Wiecznego Miasta zaprosił ich papież Klemens XI, który uważał małżonków za prawowitych władców Anglii, Szkocji i Irlandii. Miał nadzieję, że jeśli Stuartowi uda się odzyskać tron przodków, Sobieska zadba o umocnienie pozycji Kościoła katolickiego w Anglii.

To właśnie w Rzymie na świat przyszły dzieci Marii Klementyny i Jakuba Edwarda. 31 grudnia 1720 r. królewnisia wydała na świat Karola Edwarda. 11 marca 1725 r. – Henryka Benedykta. Obaj w późniejszych latach byli jakobickimi pretendentami do tronu Anglii i Szkocji.

Spór o dzieci Sobieskiej

Chociaż początkowo Stuartowie wydawali się szczęśliwym małżeństwem, z czasem ich wzajemne relacje uległy pogorszeniu. Maria Klementyna chciała bowiem, aby jej synowie byli gorliwymi katolikami. Natomiast Jakub optował za ich wychowaniem w duchu anglikańskim. Czara goryczy przelała się zaś, kiedy Stuart polecił, by odwiedzała dzieci tylko za zgodą jego lub protestanckich guwernerów i nie przebywała z nimi sam na sam.

Jesienią 1725 r. Maria Klementyna opuściła więc męża i dzieci. Udała się do klasztoru św. Cecylii na Zatybrzu. Prowadziła wówczas korespondencję z ojcem, który namawiał ją do pogodzenia się z mężem i zaakceptowania jego wizji wychowania synów. „Nie mogę zapomnieć, że jestem twoją córką i wnuczką króla Jana. Gdybym nie zareagowała, sprzeciwiłabym się pozycji i urodzeniu, będąc złączona z tak wieloma władcami Europy” – pisała do ojca w lutym 1726 r. Sobieską wspierała między innymi królowa Hiszpanii Elżbieta Farnese. Sugerowała jej, by wróciła do męża, ale na własnych warunkach.

Ostatnie lata życia i śmierć Marii Klementyny

W spór włączył się również papież Benedykt XIII. To właśnie on doprowadził do pojednania małżonków. Ostatecznie Stuart zgodził się wychowywać synów w religii katolickiej, a Henryk Benedykt został nawet w przyszłości kardynałem.

W 1727 r. Maria Klementyna wróciła więc do pałacu Muti Papazzuri. Jednak od tej pory większość czasu spędzała na modlitwie, ascezie i działalności dobroczynnej. Zorganizowała w Rzymie jadłodajnię Sagra Mensa dla ubogiej ludności miasta. Regularnie odwiedzała chorych i potrzebujących w szpitalach, a także hojnie wspierała kościoły i klasztory.

W ostatnim latach życia miała poważne problemy ze zdrowiem, które sprawiły, że niemal zupełnie przestała jeść. Wnuczka króla Jana III zmarła 18 stycznia 1735 r. w Rzymie w wieku 34 lat. Została pochowana w podziemiach bazyliki św. Piotra na Watykanie. Serce Sobieskiej złożono z kolei w kaplicy Niepokalanego Poczęcia w bazylice świętych Dwunastu Apostołów.

Nasz ekspert

Marek Teler

Dziennikarz, popularyzator historii, bloger. Absolwent Wydziału Dziennikarstwa, Informacji i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. Autor książek „Kobiety króla Kazimierza III Wielkiego", „Zapomniani artyści II Rzeczypospolitej", „Zagadka Iny Benity". „ AK-torzy kontra kolaboranci" (Nagroda Klio III stopnia w kategorii varsaviana) i „Upadły amant. Historia Igo Syma". Publikował na łamach magazynów „Focus Historia” i „Skarpa Warszawska” oraz na portalu historycznym Histmag.org.