Marian Smoluchowski jest dziś mało znany. Tymczasem był jednym z najgenialniejszych umysłów swoich czasów

Spis treści:

1. Kim był Marian Smoluchowski?
2. Biografia Mariana Smoluchowskiego
3. Działalność górska
4. Zasługi Mariana Smoluchowskiego
5. Kiedy umarł Marian Smoluchowski?

Jest uznawany za jednego z najwybitniejszych polskich naukowców przełomu XIX i XX wieku. Z wyników prowadzonych przez niego badań korzystał sam Albert Einstein. Wkład, który wniósł do światowej fizyki jest nieoceniony, a jego nazwisko jest wymieniane wśród największych tuzów tej dziedziny, jak Maria Skłodowska-Curie, Karol Olszewski, Marian Danysz czy Jerzy Pniewski. Mowa o Marianie Smoluchowskim.

Kim był Marian Smoluchowski?

Marian Smoluchowski zapisał się w historii jako fizyk teoretyk i pionier fizyki statycznej. Był profesorem na Uniwersytecie Lwowskim i Uniwersytecie Jagiellońskim. A także prezesem Polskiego Towarzystwa Przyrodników im. Kopernika.

Nie można nie wspomnieć, że Marian Smoluchowski był nie tylko wybitnym naukowcem, ale także miłośnikiem gór. Zapisał na swoim koncie wybitne osiągnięcia w taternictwie i alpinizmie. Był także jednym z pionierów narciarstwa.

Biografia Mariana Smoluchowskiego

Marian Smoluchowski urodził się 28 maja 1872 roku, w miejscowości Vorderbrühl pod Wiedniem. Jego ojciec, Wilhelm Ritter von Smolen Smoluchowski, był kierownikiem referatu do spraw polskich w kancelarii cesarza Franciszka Józefa I. Matka Smoluchowskiego, Teofila ze Szczepanowskich, pochodziła z zasłużonej dla Polski rodziny. Jej dziadek, Antoni Popliński, był poznańskim wydawcą i dyrektorem Biblioteki Raczyńskich, natomiast brat, Stanisław Szczepanowski, pionierem przemysłu naftowego.

Edukacja i wyjazd za granicę

Kształcił się w założonej przez cesarzową Marię Teresę szkole rycerskiej w Wiedniu. Później studiował fizykę na Uniwersytecie Wiedeńskim, który ukończył z najwyższym wyróżnieniem. Po uzyskaniu tytułu doktora, wyjechał za granicę. Od 1896 do 1897 roku pracował w Paryżu, Glasgow i Berlinie.

W stolicy Francji był słuchaczem wykładów najwybitniejszych teoretyków. Pod kierunkiem Gabriela Lippmanna zgłębiał tajniki techniki laboratoryjnej. W Szkocji uczestniczył w badaniach promieniotwórczości w laboratorium Kelvina. W Rzeszy Niemieckiej pracował w laboratorium pod kierownictwem Emila Warburga.

Praca we Lwowie

W 1897 roku wrócił do Wiednia. Habilitował się rok później, ale szybko przeniósł swoje prawo wykładania do Lwowa, argumentując swoją decyzję między innymi możliwością prowadzenia wykładów po polsku. Pracę wykładowcy rozpoczął w semestrze letnim roku akademickiego 1899/1890, jako docent. Niebawem został mianowany profesorem. Objął wówczas Katedrę Fizyki Teoretycznej.

Praca w Krakowie

W 1913 roku, po śmierci Augusta Witkowskiego, Marian Smoluchowski przeniósł się do Krakowa i objął Katedrę Fizyki Doświadczalnej Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został wybrany na rektora na rok akademicki 1917/1918, jednak nie zdążył objąć tego urzędu.

Życie prywatne

1 czerwca 1901 roku Marian Smoluchowski poślubił Zofię Braniecką, córkę Mariana Branieckiego (profesora matematyki na Uniwersytecie Jagiellońskim). Byli szczęśliwym, zgodnym małżeństwem. Zofia Smoluchowska ceniła genialny umysł męża. Żeby choć trochę pomóc mu w pracy, często podejmowała się edycji i korekty jego prac naukowych.

Para doczekała się dwójki dzieci. W 1902 roku urodziła się ich córka, Aldona. Osiem lat później na świat przyszedł Roman. Syn Zofii i Mariana poszedł w ślady ojca i poświęcił się fizyce. Wykładał między innymi na Wydziale Mechanicznym w Princeton i na Uniwersytecie Teksańskim w Austin.

Działalność górska

Zdarza się, że ludzie oddani nauce pozostają obojętni na piękno otaczającego ich świata. Nie dotyczyło to jednak Smoluchowskiego. Przyrodę umiłował już jako dziecko, gdy wraz z rodziną odbywał wycieczki po okolicach Wiednia. A także spędzał wakacje w Alpach i nad Bałtykiem. Tatry poznał w 1885 roku. Rok później udał się w malownicze Góry Izerskie.

Przejścia w Alpach

Mimo że był przede wszystkim naukowcem, górskie dokonania Smoluchowskiego mogą być zestawiane z osiągnięciami najbardziej znanych alpinistów, jak Dobrosława Miodowicz-Wolf. Już jako piętnastolatek uprawiał wspinaczkę w Alpach. W 1891 roku Marian Smoluchowski i jego starszy o cztery lata brat Tadeusz byli wymieniani w gronie czołowych alpinistów.

Pierwsze poważne wyprawy w Alpy odbył w 1889 roku, gdy z przewodnikiem wyruszył w masyw Brenty. Rok później obrał kurs na Rieserferner Group.

Od 1891 do 1893 roku odnotował szesnaście nowych wejść na szczyty i turnie oraz wytyczył 24 nowe drogi. Był pierwszym Polakiem, który zdobył tak wymagające wierzchołki, jak Matterhorn, Zinalrothorn, Dent Blanche, Finsteraarhorn czy Breithorn, a należy podkreślić, że lista jego alpejskich dokonań jest dłuższa.

Działalność w Tatrach

Wraz z Tadeuszem wspinał się też w Tatrach. W 1909 roku zaangażował się w turystykę górską i narciarstwo. Dwa lata później powierzono mu funkcję przewodniczącego Sekcji Turystycznej Towarzystwa Tatrzańskiego. Wtedy też został okrzyknięty „taternikiem nad taternikami”.

W 1911 roku, wraz z Ignacym Królem, Januszem Chmielowskim, Wacławem Zakrzewskim i Józefem Łukasiewiczem, zapisał na swoim koncie przejście zachodnią ścianą Małej Kończystej. Tatry ostatni raz odwiedził w 1917 roku, na kilka miesięcy przed śmiercią.

Zasługi Mariana Smoluchowskiego

W pierwszych latach pracy na Uniwersytecie Lwowskim Marian Smoluchowski zajmował się wieloma zagadnieniami, między innymi elektryczną endoosmozą i kataforezą, aerodynamiką i zjawiskami fizycznymi zachodzącymi w atmosferze Ziemi i planet. Na te i inne tematy opublikował kilkanaście prac, jednak w końcu poświęcił się problematyce związanej z teorią kinetyczną gazów i atomistycznym obrazem materii.

Badania nad wyjaśnieniem ruchów Browna

Smoluchowski podjął się pracy nad teorią ruchów Browna w tym samym czasie, kiedy zrobił to Albert Einstein. W 1905 roku genialny fizyk ogłosił swoją pracę, w której zaproponował ilościowe podejście do badania tego zjawiska. Wówczas Marian Smoluchowski w pośpiechu ogłosił swój artykuł, w którym metodą inną niż przyjęta przez Einsteina także wykazał, że chaotyczne ruchy cząstek zawiesiny w cieczy powstają w następstwie ich „bombardowania” przez cząsteczki cieczy.

Wykazał też, że średnie kwadratowe przesunięcie wybranej cząstki w określonym kierunku jest wielkością fizyczną, którą należy wyznaczyć drogą doświadczalną. Dwaj wielcy fizycy udowodnili niezależnymi metodami, że wielkość ta jest powiązana z liczbą Avogadra i temperaturą cieczy.

To niezwykłe odkrycie dobitnie potwierdziło słuszność założeń kinetyczno-molekularnej teorii materii. Dzięki pracy Smoluchowskiego, świat nauki przyjął, że materia ma budowę ziarnistą, czyli że składa się z atomów i cząstek.

Odkrycie na miarę Nagrody Nobla

Niebawem po tym odkryciu dokładne eksperymenty w zakresie ruchów Browna zaczął prowadzić fizyk Jean Baptiste Perrin. Francuski naukowiec analizował pod mikroskopem bezładne ruchy cząstek zawiesiny w cieczy, notował ich położenie i wykreślał tory. W swojej pracy sprawdził ilościowo równanie Einsteina-Smoluchowskiego i dowiódł, że średni kwadrat przesunięcia danej cząstki w określonym kierunku jest rzeczywiście proporcjonalny do czasu. Na podstawie prowadzonych obserwacji wyznaczył liczbę Avogadra.

W 1926 roku Perrin został wyróżniony za swoją pracę Nagrodą Nobla. W środowisku naukowym panuje zgoda, że gdyby nie przedwczesna śmierć, Marian Smoluchowski także dołączyłby do grona laureatów najbardziej prestiżowej nagrody.

Inne odkrycia Smoluchowskiego

Marian Smoluchowski opublikował więcej fundamentalnych prac. Warto wspomnieć choćby o objaśnieniu zjawiska opalescencji krytycznej, opracowaniu teorii koagulacji w roztworach koloidalnych czy o statystycznej interpretacji drugiej zasady termodynamiki.

Kiedy umarł Marian Smoluchowski?

Wybitny fizyk zmarł 5 września 1917 roku. Miał wówczas 45 lat. Przyczyną śmierci była dyzenteria. Marian Smoluchowski spoczął na Cmentarzu Rakowickim w Krakowie.

Nasz autor

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.