Mieszko III Stary walczył z własnymi braćmi. Stawką była zwierzchność nad ziemiami polskimi

W tym artykule:

1. Testament Krzywoustego
2. Mieszko III Stary – władca Wielkopolski
3. Krucjata przeciwko połabskim Słowianom
4. Dux Totius Poloniae
5. Bunt przeciwko Mieszkowi III Staremu
6. Walka o seniorat

Syn Bolesława III Krzywoustego i jego drugiej żony Salomei z Bergu urodził się prawdopodobnie w 1122 roku. Prawdopodobnie, bo data nie została jednoznacznie określona. W związku z czym zwykle podaje się ją w przedziale 1122-1125.

Mieszko III pochodził z licznej rodziny, i to nie tylko według współczesnych standardów. Jego siostry to:

• Adelajda (ok. 1114–ok. 1132),
• Agnieszka (1137–po 1182), która była żoną księcia ruskiego Mścisława Izjasławowicza,
• Dobroniega-Ludgarda (ur. ok. 1129), wydana za syna margrabiego Miśni – Dytryka Wettyna,
• Gertruda (zm. 1160) – mniszka w klasztorze benedyktynek w Zwiefalten,
• Judyta (ur. ok. 1133), żona margrabiego brandenburskiego Ottona II,
• Ryksa (1116–1155), która aż trzykrotnie wychodziła za mąż. Po raz pierwszy za króla duńskiego Magnusa, następnie Włodzimierza Wsiewołodowica, księcia Nowogrodu Wielkiego, a potem Swerkera I, króla Szwecji,
• nieznana z imienia Piastówna, być może Zofia (zm. 1133), której śmierć została odnotowana w roczniku krakowskim.

Miał też licznych braci, z których czterech dożyło pełnoletności:

• pochodzącego z pierwszego małżeństwa Krzywoustego Władysława II Wygnańca (1105–1159) , który został wygnany z Polski w wyniku walk wewnętrznych,
• Bolesława IV Kędzierzawego (1125–1173), który został księciem mazowieckim i seniorem Polski po wygnaniu Władysława II,
• Henryka Sandomierskiego (1130–1166), który otrzymał księstwo sandomierskie,
• Kazimierza II Sprawiedliwego (1138–1194) – najmłodszego brata, który początkowo nie otrzymał dzielnicy, ale ostatecznie został księciem krakowskim i seniorem Polski.

Testament Krzywoustego

Ojciec Mieszka, Bolesław III Krzywousty, podzielił ziemie polskie pomiędzy synów. Tym samym zapoczątkował tzw. okres rozbicia dzielnicowego. Choć miało to doprowadzić do sprawiedliwego podziału władzy między braćmi, w rzeczywistości uwikłało ich w liczne i poważne konflikty.

Wiadomo też, że jeszcze za życia Krzywoustego (zmarłego w 1138 roku) młody Mieszko III ożenił się z węgierską księżniczką Elżbietą. Po jej śmierci (między 1150 a 1154 rokiem) poślubił Eudoksję, córkę wielkiego księcia kijowskiego Izjasława II. Z tych dwóch małżeństw Mieszko miał liczne potomstwo: pięciu synów i przynajmniej pięć córek.

Małżeństwo z Elżbietą, córką księcia węgierskiego Almosa, stanowiło typowo dynastyczny związek. Ślub był bardzo wystawny, a różnorodne uświetniające go imprezy trwały kilka dni. Liczący sobie wówczas czternaście lat książę nie pałał jednak miłością do swojej żony, która była niemal dzieckiem.

Po śmierci Elżbiety Mieszko niemal natychmiast ożenił się z Eudoksją (zmarłą po 1187 r.), córką wielkiego księcia kijowskiego Izjasława Mścisławowicza. Chociaż celem małżeństwa było wzmocnienie sojuszu z Rusią, historyczne zapiski wskazują, że Mieszko darzył Eudoksję prawdziwą miłością.

Mieszko III Stary – władca Wielkopolski

W wyniku testamentu Bolesława Krzywoustego Mieszko III stał się władcą zachodniej części Wielkopolski, z Poznaniem jako głównym grodem dzielnicy. Zgodnie z zasadą senioratu Mieszko III musiał podporządkować się władzy seniora. Był nim jego starszy przyrodni brat, Władysław II Wygnaniec.

Jednak Władysław II Wygnaniec nie chciał dzielić się władzą z kimkolwiek, co wywołało spór z braćmi. Spór napędzany makiawelicznymi podstępami, strategicznymi sojuszami i siłą armii zwaśnionych braci.

Ostateczna wojna między Władysławem II Wygnańcem a juniorami pozostałych dzielnic wybuchła w 1146 roku. Władysław był pewny swego zwycięstwa. Jednak konflikt z coraz potężniejszymi możnymi, zaangażowanie sojuszników we własne sprawy oraz klątwa kościelna rzucona na najstarszego z braci spowodowały, że przegrał z kretesem i musiał salwować się ucieczką z Polski.

Krucjata? Nie, dziękuję! Piastowie niechętnie ruszali na „świętą wojnę"

Książęta piastowscy niechętnie wyruszali na wyprawy krzyżowe do Palestyny, a krucjaty przeciw miejscowym poganom prowadzili nieudolnie. W końcu sprowadzili do brudnej roboty Krzyżaków.

Krucjata przeciwko połabskim Słowianom

Po objęciu władzy w Polsce Bolesław IV Kędzierzawy i Mieszko III wprowadzili nowe zasady. Bolesław, jako starszy, został nowym seniorem i przejął dziedziczną dzielnicę Władysława – Śląsk. Mieszko w nowej sytuacji pełnił rolę bliskiego współpracownika brata. Młodszy brat, Henryk, objął wówczas swoją dzielnicę – Sandomierszczyznę.

W 1147 roku, równocześnie z ekspedycją cesarza niemieckiego Konrada III do Ziemi Świętej, Mieszko III poprowadził wielkopolskie rycerstwo w krucjacie przeciwko połabskim Słowianom. Wyprawę tę zorganizował Albrecht Niedźwiedź, margrabia Marchii Północnej, wraz z Konradem, margrabią Miśni. Podczas tej kampanii Mieszko aktywnie bronił polskich interesów nad Sprewą, udzielając wsparcia politycznego i militarnego niektórym słowiańskim dynastiom.

Dux Totius Poloniae

Gdy 5 stycznia 1173 roku zmarł ówczesny senior – Bolesław Kędzierzawy – Mieszko przejął jego funkcję. Władzę Mieszka III uznały wszystkie księstwa w Polsce, a nowy władca zaczął tytułować się księciem całej Polski (łac. dux totius Poloniae). Jego polityka koncentrowała się na zwiększeniu władzy księcia seniora i centralizacji kraju.

Niektórzy możni uważali, że zbyt rygorystycznie pilnował królewskich monopolów. Pomimo objęcia tronu krakowskiego centrum władzy Mieszka nadal znajdowało się w Wielkopolsce, a Małopolską zarządzał jego namiestnik, Henryk Kietlicz.

Mieszko dążył do wzmocnienia autorytetu panującego, jednocześnie zwiększając swoje bogactwo kosztem poddanych. Realizował to dwoma głównymi metodami.

Po pierwsze, surowo egzekwował kary pieniężne za łamanie prawa, często dotyczące spraw drobnych, które nie stanowiły zagrożenia dla bezpieczeństwa publicznego. Drugą, bardziej uciążliwą metodą zdobywania bogactwa było regularne przymusowe wymienianie pieniędzy. Polegało to na unieważnieniu dotychczasowej monety i zmuszeniu ludności do wymiany jej na nową, zawierającą mniejszą ilość srebra. Te praktyki były znane w średniowiecznej Europie i Polsce, ale osiągnęły swój apogeum za panowania Mieszka.

Nowe monety bito w mennicy należącej do Mieszka. Co istotne, były one tłoczone przez żydowskich przedsiębiorców, którzy zarządzali mennicą. Dlatego też napis mówiący o Mieszku jako królu Polski został wytłoczony nie w języku łacińskim, ale po hebrajsku. To czyni te monety wyjątkową rzadkością i ciekawostką w historii Polski.

Historia Polski kryje mroczną tajemnicę. Czy powstanie naszego państwa zapoczątkował handel niewolnikami?

Czy Piastowie zbudowali państwo polskie na handlu żywym towarem? Coraz więcej odkryć archeologicznych wskazuje, że szokująca i bardzo niewygodna koncepcja powstania Polski ma mocne podstawy.

Bunt przeciwko Mieszkowi III Staremu

W 1177 roku możni z Małopolski zbuntowali się przeciwko Mieszkowi III i przekazali władzę jego młodszemu bratu, Kazimierzowi Sprawiedliwemu, ostatniemu z żyjących synów Bolesława Krzywoustego. W Wielkopolsce natomiast władzę przejął syn Mieszka III – Odon, który był sojusznikiem Kazimierza.

Mieszko III otrzymał wsparcie od księcia Bogusława I. Dzięki niemu w 1181 roku pokonał swojego pierworodnego i niegodziwego syna, odzyskując kontrolę nad rodzinną dzielnicą. Walka o tron krakowski z młodszym bratem okazała się znacznie trudniejszym wyzwaniem.

Mieszko w końcu zdobył Kraków w 1191 roku, jednak szybko stracił go ponownie. Nawet śmierć Kazimierza Sprawiedliwego trzy lata później nie zapewniła Mieszkowi objęcia tronu. Władzę w Krakowie przejął Leszek Biały, kilkuletni syn zmarłego króla. Opiekowali się nim matka Helena oraz możnowładcy z Małopolski.

Walka o seniorat

Mieszko ponownie podjął próbę siłowego zdobycia pełni władzy, która według testamentu ojca powinna należeć do niego. W 1195 roku poprowadził armię przeciwko stronnikom Leszka, co zakończyło się bitwą nad Mozgawą. Odniósł zwycięstwo, ale kosztem życia swojego syna Bolesława. Krwawy bój nie zakończył jednak sporu.

Ostatecznie, po długotrwałych negocjacjach, w 1198 roku Mieszko III zawarł kompromis z Heleną. Zgodnie z ustaleniami objął tron w Krakowie, jednocześnie akceptując Leszka Białego jako swojego następcę. Zrealizował swoje aspiracje w wieku 76 lat. Ale jego wywalczony seniorat trwał zaledwie cztery lata. Mieszko III Stary zmarł 13 lub 14 marca 1202 roku w Kaliszu.

Nasz ekspert

Ewelina Zambrzycka-Kościelnicka

Dziennikarka i redaktorka zajmująca się tematyką popularnonaukową. Związana z magazynami portali Gazeta.pl oraz Wp.pl. Współautorka książek „Człowiek istota kosmiczna”, „Kosmiczne wyzwania” i „Odważ się robić wielkie rzeczy”.