Mitologia indyjska wyrasta z wierzeń Ariów. Jaki jest jej związek z Wedami?

W tym artykule:

1. Źródło mitologii indyjskiej
2. Wprowadzenie do mitologii indyjskiej
3. Bogowie mitologii indyjskiej
4. Boginie mitologii indyjskiej
5. Hinduizm a mitologia indyjska

Starożytne opowieści o bogach, herosach i ludziach są dla nas bezcennym źródłem wiedzy o dawnych cywilizacjach, a przy tym ujawniają podobieństwa w sposobie pojmowania świata przez różne kultury. Właściwie każdy starożytny lud miał swój system wierzeń, którego wyrazem były fantastyczne opowieści.

Mitologia grecka stanowi wzorcowy przykład antycznego pojmowania porządku świata. Mitologia chińska znacząco różni się od wierzeń antycznych Greków, bo kształtowała się w warunkach zupełnie innej kultury. Mimo to, w dawnych wierzeniach Greków i Chińczyków pojawiają się pewne cechy wspólne, jak choćby obraz stworzenia wszechświata czy osoba najwyższego bóstwa, będącego personifikacją świadomości. Te elementy występują także w mitologii indyjskiej, jednej z najstarszych ze wszystkich znanych.

Źródło mitologii indyjskiej

Mówiąc o mitologii indyjskiej, na myśli trzeba mieć system wierzeń, który tysiące lat przed nastaniem naszej ery ukształtował się na subkontynencie indyjskim. Termin ten sugeruje, że jej źródeł należy szukać w pierwszej znanej cywilizacji zasiedlającej ten obszar. Mowa o tu o kulturach Harappa i Mohendżo-Daro. Tymczasem dowody wskazują, że korzenie mitologii indyjskiej tkwią nie w kulturze Cywilizacji Doliny Indusu, a Ariów.

Zaginione cywilizacje. Po tych wielkich imperiach zostało niewiele śladów i mnóstwo tajemnic

Wiemy, że w przeszłości istniały wielkie cywilizacje, które stworzyły ogromne państwa i często rozwijały niezwykle zaawansowaną technologię. Ślad po niektórych dawno zaginął, dlatego...

Wojowniczy Ariowie najechali obszar dzisiejszych Indii w drugim tysiącleciu przed naszą erą. Skąd przybyli? Ta kwestia do dziś pozostaje przedmiotem sporów naukowców. Niektórzy wskazują, że lud ten wywodził się z terenów Azji Środkowej, inni natomiast za bardziej prawdopodobny uznają obszar Europy. Najmniej zwolenników ma teza, według której Ariowie mają być rdzennym ludem subkontynentu indyjskiego. Jej przeciwnicy wskazują, że między kulturą Cywilizacji Doliny Indusu a Ariów nie występuje żadna kontynuacja.

Najstarszych źródeł mitologii indyjskiej należy szukać w Wedach, a te przywieźli ze sobą Ariowie. O wierzeniach Harappańczyków wiadomo niewiele, jednak nie ulega wątpliwości, że konkretny panteon hinduskich bóstw ukształtował się dopiero, gdy na tamtejsze tereny przybyli Ariowie. To stwarza pewne problemy z klasyfikacją mitologii indyjskiej. Dowody wskazują na to, że ten system wierzeń nie wywodzi się od rdzennej cywilizacji tego obszaru.

Wprowadzenie do mitologii indyjskiej

Mitologia indyjska opisuje wszechświat poprzez bóstwa, które stanowią personifikację trzech różnych światów: nieba, ziemi i powietrza. Jak Ariowie wyobrażali sobie stworzenie wszystkiego?

W Wedach pojawia się kilka opowieści kosmogonicznych. Najdawniejsze wskazują, że kosmos powstał z pierwotnego chaosu, z którego wyłonił się pierwszy byt. Dopiero ten „zarodek” dał początek najstarszej istocie. Z kolei inne mity przypisują stworzenie wszechświata nie pradawnej, nieokreślonej sile, a konkretnym bóstwom.

Należy tu wskazać choćby na postać Puruszy – pradawnego olbrzyma z tysiącem głów, który złożył sam siebie w ofierze, a z jego ciała wyłoniły się wszystkie światy. Inna opowieść wskazuje, że kreatorem wszystkiego był Pradźapati. To właśnie z ciała tego bóstwa, rozgrzanego żarem wewnętrznej ascezy, miało wyłonić się wszelkie istnienie. Warto wspomnieć, że w Wedach pojawia się też grupa mitów. Przedstawiają one stwórcę świata jako rzemieślnika, który swoimi narzędziami buduje wszechświat.

Bogowie mitologii indyjskiej

Wskazanie wszystkich bogów mitologii indyjskiej byłoby na pewno trudne, a być może nawet niemożliwe. Skupimy się zatem na najważniejszych postaciach.

Kluczowe bóstwa stwórcze wymieniliśmy powyżej. Oprócz nich, warto wskazań na Agni – jedną z najważniejszych postaci panteonu wedyjskiego. W Wedach jest opisywany jako bóg ognia (jego imię w sanskrycie znaczy „ognie”), nadistota najbliższa śmiertelnikom. Jest ich opiekunem i dobroczyńcą, ale także przywódcą.

Ważnymi bóstwami są także Aświnowie. To para niebiańskich bliźniąt, pojawiających się na niebie tuż przed świtem. Im w Wedach przypisano funkcję lekarzy stojących na straży nieśmiertelności. Kolejna ważna postać to Djaus. Imię tego boga można przetłumaczyć jako „światło”. W Wedach jest przedstawiany jako bóg-ojciec, więc w mitologii indyjskiej pełni tę samą funkcję, jaką Zeus pełni w mitach greckich.

Funkcja boga śmierci jest przypisana w mitologii indyjskiej do Jamy. Pan zaświatów jest przedstawiany także jako strażnik kierunku południowego. Bogiem płodności jest natomiast Puszan. To jedno z bóstw solarnych (Aditjów), które prowadzi umarłych do świata ojców, strzeże bydła i dróg.

Ważnym bogiem solarnym jest też Sawitar. Przedstawiany jako postać ze złota, w panteonie wedyjskim jest dawcą długowieczności dla ludzi i nieśmiertelności dla bogów. Czuwa nad wschodami i zachodami Słońca, kontroluje wody i wiatr.

Boginie mitologii indyjskiej

W panteonie wedyjskim pojawiają się także żeńskie postaci, ale nie można oprzeć się wrażeniu, że nie odgrywają tak znaczącej roli w Wedach. Należy bowiem wspomnieć, że jedyną boginią, do której zwracane są całe hymny, jest Uszas. To pani jutrzenki, przedstawiana jako istota pełna piękna i dobroci, przynosząca ludziom pomyślność.

Ważną funkcję spełnia także Ratri. To bogini nocy, przedstawiana jako jaśniejąca postać z gwiazdami zamiast oczu. Dobrotliwe bóstwo przynosi ukojenie wszystkim istotom śmiertelnym. Jej blask rozświetla ciemność i pozwala bezpiecznie przebrnąć przez mrok.

Starożytne języki: 7 wciąż nieodczytanych systemów pisma. Kto je rozszyfruje?

Naukowcy od lat próbują odczytać starożytne języki z Europy, Azji i Ameryki. Rozszyfrowanie tych tajemniczych systemów pisma może przynieść odpowiedzi na wiele pytań o antyczne cywilizacje.

Wymieniając boginie mitologii indyjskiej, nie można nie wspomnieć o Prythiwi. To wedyjska odpowiedniczka greckiej Gai – personifikacja ziemi. Symbolizuje nadzieję i hojność, ale także cierpliwość i odporność. Emanuje łagodnością i mądrością. Jest matką wedyjskich bóstw, a także wszystkich istot śmiertelnych: ludzi, zwierząt i roślin. Wymienia się ją także jako opiekunkę umarłych.

Hinduizm a mitologia indyjska

Obecnie Wedy są przedmiotem zainteresowania przede wszystkim naukowców, a współczesny hinduizm opiera się o dwa wielkie eposy – Mahabharatę i Ramajanę. To niezwykle rozbudowany system wierzeń, z licznymi odłamami, w których pojawiają się bogowie w ilości trudnej do policzenia.

W hinduizmie próżno szukać osoby proroka, bo religia ta nie ma konkretnego twórcy. Stanowi kontynuację indyjskiej mitologii, która zaczęła kształtować się wraz z przybyciem Ariów. Na przestrzeni wieków przechodziła liczne ewolucje – zmieniało się postrzeganie bóstw i samo podejście do praktyk religijnych. Zmiany, o których mowa, postępowały wraz ze zmianami w funkcjonowaniu dawnego społeczeństwa indyjskiego.

Gdy zaczęły powstawać wielkie ośrodki miejskie, zrodziła się potrzeba redefiniowania hinduizmu. Z głównego nurtu zaczęły wyłaniać się kolejne odłamy, w tym heterodoksyjny buddyzm. Źródło jest jednak wspólne, a jest nim właśnie mitologia indyjska, którą można też nazwać religią wedyjską.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.