Mitologia sumeryjska należy do najstarszych na świecie. Jej elementy odnajdziemy m.in. w Biblii

W tym artykule:

1. Motywy przewodnie w mitologii sumeryjskiej
2. W co wierzyli Sumerowie?
3. Najważniejsi bogowie sumeryjscy
4. Kim byli Anunnaki?
5. Mitologia sumeryjska a Biblia

Sumerowie, którzy w IV i III tysiącleciu p.n.e. zasiedlali ziemie w dorzeczu Eufratu i Tygrysu stworzyli jedną z pierwszych, a być może nawet pierwszą rozwiniętą cywilizację. W każdym zorganizowanym społeczeństwie pojawia się system wierzeń. Nie inaczej było w przypadku Sumerów. Problem w tym, że starożytna religia wciąż skrywa wiele pytań, na które być może nigdy nie uda się znaleźć odpowiedzi.

Do naszych czasów nie przetrwało żadne usystematyzowane źródło pisane (a być może takie nigdy nie istniało), na podstawie którego udałoby się stworzyć dokładny obraz sumeryjskiego systemu religijnego. Obecny stan wiedzy bazuje na modlitwach, listach bogów i mitach, zawartych w poematach z czasów szczytowego rozwoju kultury sumeryjskiej, choć pewnych informacji dostarczają także inskrypcje.

Motywy przewodnie w mitologii sumeryjskiej

Sumerowie wierzyli, że bogowie powołali ludzi do życia w konkretnym celu. Istoty śmiertelne miały dbać o ich potrzeby, zapewniając im pożywienie, wznosząc domy i budując miasta. Los ludzi, jako ogółu, nie był dla nich istotny. Jednak w tym miejscu należy wskazać, że bogowie nie pozostawali całkowicie bierni w ziemskich sprawach. To właśnie istoty boskie niosły władzę i tylko bogowie mogli ją sankcjonować.

Posłuchaj melodii sprzed ponad 3 tysięcy lat! Takiej muzyki słuchali starożytni Sumerowie

W Muzeum Narodowym w Damaszku można zobaczyć starożytną glinianą tabliczkę, na której Sumerowie spisali swoje pieśni ku czci bogini Ningal. Trzy tysiące lat po jej stworzeniu ktoś postano...

Najstarsza znana lista królów Sumeru rozpoczyna się słowami: „Gdy królestwo królestwo boże zstąpiło na ziemię, rozkwitło w Eridu”. Ten tekst wskazuje, że Sumerowie wierzyli, że bogowie, jako najwyżsi władcy, zstąpili z nieba, a śmiertelni królowie mogą być mianowani wyłącznie przez nich. Potwierdzeniem tego jest fakt, że każdy duży ośrodek miejski starożytnej krainy był miejscem kultu jednego z bóstw z sumeryjskiego panteonu. To właśnie ta istota była nazywana panem miasta.

W co wierzyli Sumerowie?

W sumeryjskiej mitologii pojawia się obraz bogów, którzy nie stworzyli wszechświata, a narodzili się już po jego powstaniu. Istoty, o których mowa, były długowieczne lub nieśmiertelne, ale wykazywały wiele cech ludzkich. Żyli w rodzinach, potrafili toczyć walki i zawierać pokój, dbali o własne potrzeby i wygody. Mimo całej swojej mocy, istoty najwyższe ulegały słabościom i namiętnościom. Później podobne motywy pojawiały się w niemal każdej religii politeistycznej.

Najstarsi bogowie mieli posiąść moc powoływania kolejnych bytów materialnych i decydowania o ich losach. Mowa o trzech bogach-stwórcach, którzy władali poszczególnymi strefami wszechświata – niebiosami, ziemią i słodkimi wodami. Ci sami bogowie dali początek kolejnym pokoleniom boskich istot.

Już u podstaw sumeryjskiej mitologii można zaobserwować znaczne podobieństwa między istotami boskimi a śmiertelnikami. Tak jak ludzie, bogowie potrzebowali pożywienia i schronienia. Podobnie jak ludzie tworzyli rodziny. Z czasem wierzenia Sumerów stawały się coraz wierniejszym odbiciem świata ziemskiego, bo bogowie zaczęli być dzieleni na tych, którzy rozkazują i tych, którzy im usługują.

Co istotne, w mitologii Sumerów bóstwa nie są przedstawiane jako istoty odpowiadające wyłącznie przed sobą. W wierzeniach starożytnych mieszkańców Mezopotamii istoty boskie tworzą dobrze zorganizowane społeczeństwo, w którym obowiązuje ścisła hierarchia, a każdy ma swoją rolę do odegrania. W tym społeczeństwie istniały prawa, których nikt nie mógł podważyć. Jeżeli któryś z nieśmiertelnych naruszył te zasady, był sądzony. Za wydawanie sądów odpowiadali wspomniani wcześniej bogowie-stwórcy, którzy wspólnie tworzyli radę.

Najważniejsi bogowie sumeryjscy

W sumeryjskiej mitologii pojawia się ok. 700 imion nieśmiertelnych. W tym miejscu wypada wspomnieć, że Sumerowie przypisywali jednakowe cechy wielu swoim bóstwom. Zdarzało się też, że ci sami bogowie w różnych miastach byli znani i czczeni pod innymi imionami.

Kim byli najpotężniejsi ze wszystkich sumeryjskich bóstw? Jako najstarszą i najpotężniejszą istotę mezopotamska mitologia wymienia An (Anu) – boga nieba. To właśnie on zajmował pierwsze miejsce w sumeryjskim panteonie. Jego żoną była Urasz, a w późniejszej tradycji – Ki, reprezentująca ziemię.

Z ich związku narodził się Enlil, władca powietrza. Żoną Enlila była Ninhursag, czyli Pani Gór. Była to pierwsza sumeryjska bogini-matka, która dała początek wielu pokoleniom istot boskich. Trzecim bogiem panteonu, powstałym z materii wszechświata, był Enki – władca życiodajnych słodkich wód. To właśnie ta triada – An, Enlil i Enki – stała na czele panteonu jako bogowie-stwórcy.

Fascynujące cywilizacje starożytnych. Poznajcie ludy Mezopotamii

Największym pragnieniem mieszkańców Mezopotamii było zapanowanie nad przestrzenią. Sumerom nie wystarczyło, że ich świat wytyczały biegi Tygrysu i Eufratu.

Ze związku pierwszych bóstw narodzili się bogowie astralni: Nanna, bóg Księżyca, Utu, bóg Słońca, i Inanna, pani Wenus, bogini walki i miłości. Także ta trójka była obdarzona mocą decydowania o losach stworzonych przez siebie istot.

W sumeryjskiej mitologii, która zawiera wiele elementów wierzeń dziś nazywanych szamanizmem, nie brakuje bóstw związanych z siłami przyrody. Emesz opiekował się przyrodą w miesiącach letnich. Wraz z nastaniem zimy jego funkcję przejmował Enten. Iszkur był bóstwem burzy, deszczu i wiatru.

Sumerowie wyznawali też wiarę w bogów-opiekunów, którzy czuwali nad sztuką i rzemiosłem.

• Bogini mądrości Nidaba opiekowała się pisarzami.
• Gula, mająca moc przywracania zdrowia, patronowała medykom.
• Uttu był opiekunem tkactwa.
• Enkimdu sprawował opiekę nad systemami nawadniającymi.
• Kulla czuwał nad rzemieślnikami wyrabiającymi cegły.
• Bóg wojny Ninurta opiekował się myśliwymi.

Oddzielną kategorię stanowili bogowie wegetacji. Do tej grupy należał Ningiszzida, czyli bóg odradzającej się przyrody, przedstawiany jako wąż. Dumuzi, w późniejszych zapisach przedstawiany jako jedno z bóstw świata podziemnego, był panem pasterzy.

Właściwie w każdej mitologii pojawia się podział na świat niematerialny, ziemski i podziemny, a wierzenia Sumerów nie stanowią tu wyjątku. Sumerowie określali to miejsce nazwą Kur. Krainą umarłych rządziła Erszkigal – bogini śmierci. Obok niej władzę sprawował Nergal, jej mąż. Ważną istotą w Kur był także Namtar, bóg wszelkich plag, który na dworze Erszkigal i Nergala pełnił funkcję posła. Dostępu do bram strzegł Neti. Zmarłych przez rzekę przeprawiał (zupełnie jak w mitologii wielu innych starożytnych cywilizacji) Dimpimekug. Ich czyny za życia osądzał Gilgamesz.

Kim byli Anunnaki?

Wymieniając sumeryjskich bogów, nie można nie wspomnieć o 50 potomkach boga An, którzy zrodzili się w początkowej fazie tworzenia wszechświata. Annunaki (czyli książęce potomstwo), bo o tych istotach mowa, zamieszkiwali niebo i ziemię i obok wielkiej triady wchodzili w skład boskiego zgromadzenia. Niektórzy byli też sędziami podziemnego świata. W późniejszym okresie, tym mianem określano już wszystkich najstarszych i najważniejszych bogów, nie tylko potomków An.

Z tymi istotami wiąże się legenda o bogini miłości i wojny. Gdy Inanna zstąpiła do podziemnego świata, owi sędziowie zażądali od niej ofiary w zamian za możliwość powrotu na powierzchnię. Bogini miała wskazać, kto zastąpi ją w zaświatach. To sugeruje, że Sumerowie postrzegali ich jako istoty surowe, które od każdego, nawet od bogini, domagały się wysokiej ofiary.

Mitologia sumeryjska a Biblia

Mitologia sumeryjska w wielu miejscach przenika się z innymi wierzeniami. Związki Sumerów z biblijnymi przypowieściami są znane od dawna. Niektórzy badacze uważają, że wieża Babel, która pojawia się w Księdze Rodzaju, była inspirowana zigguratem E-temenaki, który był poświęcony bogu Mardukowi. Budowla powstała w czasach babilońskich, ale nie można zapomnieć, że jej poszczególne tarasy były poświęcone bóstwom sumeryjskim. Mówimy tu jednak nie o mitycznej, a o rzeczywistej budowli, w dodatku wzniesionej już w czasach po Sumerze.

Co wspólnego mają mity sumeryjskie z Biblią? Zarówno w sumeryjskich mitach, jak i w Starym Testamencie, pojawia się opowieść o potopie. Zachowany tekst utworu, spisany na jednej uszkodzonej tabliczce, jest niekompletny, ale i tak można dostrzec dużo podobieństw.

Pismo klinowe – kto wynalazł jedno z najstarszych pism świata?

Jednym z najstarszych systemów pisma jest pismo klinowe. Kto je wynalazł? Jakie teksty utrwalano z jego pomocą? Gdzie powstało pismo klinowe? Na te i inne pytania odpowiadamy poniżej.

Żeby zniszczyć nasienie ludzkości, bogowie zdecydowali się zesłać na ziemię wielki potop. Wody miały zalewać świat przez siedem dni i siedem nocy. Z trzech naczelnych bóstw jedynie Enki postanowił zlitować się nad ludźmi. Władca życiodajnych wód słodkich poinstruował Ziusudrę, władcę miasta Szuruppag, jak zbudować wielką łódź, która przetrwa niewyobrażalny kataklizm, jakiego świat wcześniej nie widział. Ziusudra uratował życie. W podzięce złożył dziękczynną ofiarę, a przychylni mu bogowie obdarzyli go życiem wiecznym w odległej krainie Dilmun.

Chyba każdy przyzna, że podobieństwa do biblijnego potopu są nadto wyraźne. Czy to oznacza, że mitologia sumeryjska była inspiracją dla tego fragmentu Księgi Rodzaju? A może obie przypowieści opisują to samo wydarzenie? Na to pytanie nie sposób odpowiedzieć.

Kolejne cechy wspólne to koncepcja Raju, jako krainy, w której nie istnieje pojęcie śmierci. Taki obraz jako pierwsi stworzyli właśnie Sumerowie, którzy w swojej mitologii opisali krainę Edin. Za wspólny wątek należy uznać także motyw stworzenia kobiety. Biblijna Ewa została stworzona z żebra Adama. Naukowcy wskazują tu na podobieństwa do sumeryjskiego mitu, w którym by uwolnić boga Enki od bólu żebra, bogini Ninhursag powołała do życia boginię Ninti, której imię oznacza „pani żebra”. Badacze zwrócili jednak uwagę, że w języku sumeryjskim „ti” oznacza także „dawać życie”.

Nasz ekspert

Artur Białek

Dziennikarz i redaktor. Wcześniej związany z redakcjami regionalnymi, technologicznymi i motoryzacyjnymi. W „National Geographic” pisze przede wszystkim o historii, kosmosie i przyrodzie, ale nie boi się żadnego tematu. Uwielbia podróżować, zwłaszcza rowerem na dystansach ultra. Zamiast wygodnego łóżka w hotelu, wybiera tarp i hamak. Prywatnie miłośnik literatury.