Mroczne i ciemne kościoły w okresie średniowiecza? Naukowcy właśnie obalili ten mit

W tym artykule:

1. Mroczne czasy średniowiecza?
2. Jasne średniowieczne świątynie
3. Skąd wziął się stereotyp ciemnych i mrocznych kościołów?

Średniowiecze bywa określane jako „wieki ciemne”. Ówcześni ludzie mieli być zabobonni, a ich życie prymitywne. Jednak taki obraz w ostatnim czasie jest coraz częściej kontestowany. Dotyczy to też ówczesnej monumentalnej architektury religijnej.

Średniowiecze rozpoczęło się wraz ze stopniowym rozprzestrzenianiem się chrześcijaństwa w Europie Zachodniej i upadkiem Cesarstwa Zachodniorzymskiego w V wieku i trwało do przełomu XV i XVI wieku.

Mroczne czasy średniowiecza?

Prof. José Alberto Moráis Morán i prof. María Dolores Teijeira Pablos z Uniwersytet w León w Hiszpanii postanowili na łamach portalu „The Conversation” wspólnie obalić mity dotyczące średniowiecznej chrześcijańskiej architektury.

– Jest to epoka, która w kinie, telewizji, literaturze i malarstwie romantycznym jest zwykle wyobrażana jako mroczna i złowroga, targana chorobami, które spustoszyły Europę, z brudnymi, niezdrowymi miastami i budynkami – zauważają historycy.

Na przykład w filmie „Imię róży” na podstawie bestsellera Umberto Eco budowle mnichów są ponure i chłodne. Podobnie jest w serialu „Gra o tron” osadzonym w fikcyjnym świecie, który w dużej mierze czerpie z okresu średniowiecza. Tutaj królują: wojna, przemoc i śmierć.

Rzeczywistość była inna. Badania prowadzone przez badaczy średniowiecza w ostatnich dziesięcioleciach obaliły te mity. Bardzo pomocne były techniki rekonstrukcji cyfrowej. – Dzięki badaniom źródeł pisanych, archeologicznych, a przede wszystkim fizycznych obiektów i budynków zaczyna rysować się zaskakująco kolorowa panorama (ówczesnej życia – przyp. red.) – uważają profesorowie Morán i Pablos.

Jasne średniowieczne świątynie

Kościoły średniowieczne inaczej wyglądały w pierwszych wiekach średniowiecza, a inaczej pod jego koniec. Pierwsze były bardziej masywne, a późniejsze, gotyckie, strzeliste z większymi oknami w postaci wielobarwnych witraży.

Wiele z pierwszych kościołów uległo przebudowie lub zostało zniszczonych. W ich poznaniu pomagają cyfrowe rekonstrukcje. I tak eksperci zrekonstruowali bazylikę Świętego Piotra, wzniesioną w Watykanie przez cesarza Konstantyna.

– Wnętrze było wypełnione kolorami. Budynek był przestronny i jasny dzięki dużym oknom (…). Budynek wypełniony marmurem, mozaikami, tkaninami i innymi elementami obala mit, że średniowieczna architektura jest mroczna i złowroga. W rzeczywistości wiele budynków wczesnego średniowiecza było pomalowanych na jasne kolory, choć upływ czasu zatarł te delikatne malowidła ścienne – wskazują hiszpańscy badacze.

I podkreślają: rekonstrukcje te nie są fantastycznymi wizjami dla masowej publiczności, ale owocem wieloletniej pracy dokumentacyjnej naukowców. Kościoły klasztorne, bazyliki i katedry średniowieczne nie były ponure, a ich ściany nie były gołe i zimne. Eksperci zwracają uwagę na to, że nawet ciężkie i zwaliste romańskie kościoły były jasnymi miejscami. Jako przykład podają katedrę w Geronie w Katalonii (Hiszpania). Wszystko tam lśniło: malowane ściany, złote i srebrne baldachimy, bogate tkaniny oraz świece, które oświetlały każdy zakamarek.

Zakony w średniowieczu miały służyć krzewieniu wiary i praktykowaniu ubóstwa. Nie zawsze jednak tak było

Wiele zakonów, które powstały w wiekach średnich, istnieje do dziś. Instytucje te były odpowiedzią na potrzeby teocentrycznych czasów, ale nie pełniły wyłącznie funkcji religijnych, ale...

A późniejsze gotyckie kościoły z XII-XV wieku miały jeszcze dodatkowo większe okna w postaci witraży. Mimo tego katedra Notre Dame w Paryżu w powieści Victora Hugo z 1831 roku „Dzwonnik z Notre Dame” została przedstawiona jako miejsce mroczne. Nie jest to zgodne z rzeczywistością.

Skąd wziął się stereotyp ciemnych i mrocznych kościołów?

Duża część wyposażenia średniowiecznych świątyń przepadła. Były to tekstylia i gobeliny, które pokrywały ściany, podłogi i ołtarze, nadając tym przestrzeniom kultu niemal luksusowy charakter. W trakcie setek lat miały miejsce pożary i rabunki. Część wyposażenia po prostu nie przetrwała, bo znajdowała się w nieodpowiednich warunkach.

– Dziś wiemy, że sztuka średniowieczna była kolorowa i żywa. Widać to wyraźnie na przykładzie rekonstrukcji kolorystycznej fasady katedry w Amiens, gdzie na rzeźbach położono uderzające czerwienie i błękity. Zastosowanie technik renderowania 3D w architekturze i sztuce średniowiecza jest bardzo przydatne w lepszym zrozumieniu przeszłości – uważają hiszpańscy historycy.

Źródło: The Conversation

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.