Najstarsze 'dzieło sztuki' w Polsce ma ponad 100 tys. lat. Nowe ustalenia naukowców

W tym artykule:

1. Stare odkrycie – nowe dane
2. Najstarsze „dzieło sztuki" na ziemiach polskich
3. Jak wykonano nacięcia i czym one są?

W ostatnich latach dowiadujemy się coraz więcej na temat krewnego człowieka współczesnego, neandertalczyka. Archeolodzy długo uważali go za prymitywną istotę. Tymczasem okazuje się, że ten gatunek człowieka między innymi tworzył sztukę naskalną, czy chował swoich zmarłych.

Stare odkrycie – nowe dane

Archeolodzy postanowili ponownie przyjrzeć się niezwykłemu znalezisku z Jaskini Dziadowa Skała w Zawierciu w woj. śląskim, który odkryto w latach 50. XX wieku. Artefakt znaleziono w najstarszej, bo najgłębszej warstwie ziemi. Łączono go z obecnością na naszych ziemiach neandertalczyka. Jest to kość pokryta szeregiem niemal równoległych nacięć.

„Całość robi wrażenie prymitywnego zdobienia” – pisał odkrywca przedmiotu, prof. Waldemar Chmielewski. W popularnonaukowej literaturze upowszechnił się pogląd, że zabytek ten ma 50–38 tysięcy lat i że jest to żebro zwierzęce.

Zespół badaczy pod kierunkiem prof. Tomasza Płonki i prof. Andrzeja Wiśniewskiego z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Wrocławskiego postanowił ponownie przyjrzeć się temu nietypowemu zabytkowi. Wyniki analiz opublikowano właśnie na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „Journal of Archaeological Science”.

Najstarsze „dzieło sztuki" na ziemiach polskich

Prof. Tomasz Płonka powiedział „National Geographic Polska", że archeolodzy lubią prowadzić wykopaliska, ale często brakuje im czasu na szczegółową analizę wydobytych artefaktów. Często są to bardzo intrygujące zabytki. Ale ten z Dziadowej Skały jest absolutnie wyjątkowy, bo jest to nie tylko najstarsze „dzieło sztuki", ale też najstarszy przejaw myślenia symbolicznego z terenów Polski. Zabytek można zobaczyć na wystawie w Muzeum Archeologicznym i Etnograficznym w Łodzi.

Zespół badaczy przeanalizował dokumentację archeologów sprzed 70 lat, ale wykonał też szereg analiz, w tym tomografię komputerową i analizy mikroskopowe samego zabytku. Przyniosło to szereg ważnych i zaskakujących ustaleń.

Przede wszystkim okazało się, że zabytek pochodzi sprzed 130–115 tysięcy lat. Był to czas interglacjału eemskiego, czyli ciepłego okresu pomiędzy dwoma zlodowaceniami. Z tego czasu pochodzą też najstarsze zachowane w Polsce szczątki neandertalczyka. Poza tym kość, na której widoczne są nacięcia, nie jest żebrem, ale kością promieniową należącą do niedźwiedzia brunatnego.

Jak wykonano nacięcia i czym one są?

Archeolodzy wykonali eksperymenty z użyciem replik pradziejowych narzędzi. W ten sposób chcieli zrozumieć, w jaki sposób wykonano zdobienia. Z badań wynika, że nacięcia wykonano głównie jednokierunkowym ruchem w stronę wytwórcy z pomocą krzemiennego narzędzia. Była to seria ruchów następujących po sobie. Po śladach widać, że wykonała je osoba praworęczna. Nacięcia mają specyficzne cechy: są powtarzalne, podobne do siebie i zorganizowane w grupie.

Dzięki obrazowaniu trójwymiarowemu udało się naliczyć 17 nacięć. Do tej pory sądzono, że było ich 16. Prof. Płonka jest przekonany, że nie jest to ślad po obróbce tuszy zwierzęcej, nie była to też “deseczka” do krojenia mięsa. Tego typu działania pozostawiają na kościach inne nacięcia.

– Albo jest to przykład próby notacji numerycznej albo inny przekaz symboliczny – mówi prof. Płonka. Oznacza to, że zapewne była to próba zapisu jakiejś informacji. Zatem mamy być może nie tylko z pierwszym przejawem sztuki na ziemiach Polski, ale nawet i „praksięgą”.

„Choć ich (nacięć – przyp. red.) symboliczne znaczenie jest bardzo prawdopodobne, niekoniecznie należy utożsamiać je z zachowaniem rytualnym” – zaznaczają naukowcy w artykule, dystansując się od ewentualnego łączenia wzoru ze sferą wierzeń czy religii.

Prof. Płonka wskazuje, że zabytki z podobnymi nacięciami z okresu występowania neandertalczyka znane są też z Francji czy Włoch. Jedne z najstarszych pochodzą z Azji i mają nawet pół miliona lat, zatem można łączyć je z innymi gatunkami człowieka.

ŹRÓDŁO: Science Direct

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.