Najstarsze figuratywne malowidła naskalne świata są jeszcze starsze. Nie pochodzą z Europy

W tym artykule:

1. Gdzie doszło do „ludzkiej rewolucji”?
2. Dzika świnia z wyspy Sulawesi w Indonezji. Prastara sztuka naskalna
3. Coraz lepsze metody datowania

Archeolodzy długo sądzili, że do rozkwitu ludzkiej kultury doszło około 45 tysięcy lat temu w Europie. To wówczas, wraz z pojawieniem się człowieka współczesnego, czyli Homo sapiens na tym kontynencie zaczęto wykonywać zaawansowane technologicznie narzędzia, biżuterię z zębów czy muszli, ale też figurki. Na zdecydowanie większą skalę niż wcześniej, grzebano zmarłych.

Gdzie doszło do „ludzkiej rewolucji”?

Jak się okazuje, to wydarzenie, określanie czasem jako „rewolucją górnego paleolitu” lub „ludzką rewolucją” nie odbyło się tylko w Europie. Z najnowszych badań wynika, że niektóre aspekty kultury symbolicznej ludzi pojawiły się nawet wcześniej w innych miejscach na świecie.

Jednym z nich jest Indonezja w Azji. W ciągu ostatniej dekady archeolodzy dokonali tam niezwykłych odkryć. Namierzyli i wydatowali malowidła naskalne sprzed kilkudziesięciu tysięcy lat. To było spore zaskoczenie dla badaczy zajmujących się wczesną sztuką. „Ludzka rewolucja” objęła zatem 40 tysięcy lat temu nie tylko Europę. Taki obraz wynikał po prostu ze słabego stanu badań w innych lokalizacjach.

Dzika świnia z wyspy Sulawesi w Indonezji. Prastara sztuka naskalna

Zespół badaczy z Indonezji i Australii ogłosił właśnie na łamach prestiżowego czasopisma naukowego „Nature” nowe datowania sztuki naskalnej z Sulawesi w Indonezji.

Malowidła te wykonano czerwoną farbą w jaskiniach Leang Bulu' Sipong 4 i Leang Karampuang. Te wykonane w drugiej pieczarze przedstawiają postaci podobne do ludzi wchodzące w interakcję z dziką świnią. Zwierzę wykonano w tak sugestywny sposób, że nawet udało się określić jego gatunek. Jest to świnia celebeska (łac. Sus celebensis). Badacze uważają, że ukazano w ten sposób jakąś opowieść.

– Nie wiemy, co to była za historia. Być może była to relacja z prawdziwego polowania na dzika lub przedstawienie mitu lub wyimaginowanej opowieści. Niezależnie od tego, wydaje się, że dotyczy ona relacji między świniami a ludźmi, tak jak wyobrażali je sobie pierwsi ludzie na Sulawesi – piszą badacze na łamach „The Conversation”.

Z analiz wynika, że przedstawienie to namalowano co najmniej 51 200 lat temu. Co to oznacza? Że jest to najprawdopodobniej najwcześniejsza na świecie narracyjna i figuratywna sztuka jaskiniowa. Znamy wcześniejsze bohomazy wykonywane przez człowieka i przodków Homo sapiens. Ale były to na przykład dość nieporadnie wykonane wzory geometryczne. Warte odnotowania są na przykład negatywy dłoni wykonane przez neandeartalczyków jakieś 64 tys. lat temu w hiszpańskiej jaskini Maltravieso. Nie ma jednak porównania do złożonych malowideł z Indonezji.

Należy podkreślić, że nawet słynne galerie malowideł z pogranicza Francji i Hiszpanii, w Lascaux czy w Jaskini Chauveta są zdeydowanie późniejsze niż malowidła z Indonezji. To pokazuje, jak bardzo ograniczona była nasza wiedza o zdolnościach kognitywnych naszych paleolitycznych przodków jeszcze jakieś 10 lat temu. Wówczas to określono wiek pierwszych malowideł z Indonezji.

Coraz lepsze metody datowania

W archeologii kluczowe jest określenie wieku. Bez tego nie byłoby możliwe umieszczenie odkryć na osi czasu, a to jest dla badaczy najstarszej historii człowieka ważne, aby próbować rekonstruować dzieje człowieka.

Największa sztuka naskalna na świecie? Gigantyczne węże wyryte w skałach nad brzegami rzeki Orinoko

To mogą być największe naskalne ryty, jakie znamy. Pochodzą sprzed dwóch tysięcy lat, a znajdują się w Wenezueli, nad brzegami rzeki Orinoko. Niektóre z nich są większe od 10-piętrowego...

Archeolodzy tworzą na przykład typologie naczyń ceramicznych i śledzą ich zmiany w czasie. Na tej podstawie są w stanie w przybliżeniu określić ich wiek. Jednak najważniejsze jest określenie wieku bezwzględnego – a to umożliwiają metody fizykochemiczne.

Badacze przeszłości najczęściej korzystają z metody węgla radioaktywnego C14. Na przestrzeni lat była ona udoskonalana. Okazało się, że wiele próbek przebadanych kilkadziesiąt lat temu tak naprawdę było starszych, gdyż należało uwzględnić tak zwaną kalibrację.

W przypadku malowideł naskalnych z jaskini Leang Bulu' Sipong 4 postarzono poprzednie wyniki badań o kilka tysięcy lat, chociaż zastosowano metodę uranowo-torową. Teraz naukowcy uznają, że scena polowania powstała co najmniej 48 tysięcy lat temu. Podobnie jak w przypadku malowideł z Leang Karampuang są one zdecydowanie starsze niż narracyjne malowidła z Europy.

Analiza i datowanie próbek nie było prostym zadaniem. Wykorzystano nową metodę, która umożliwia określenie wieku nacieków na malowidłach. Zatem uzyskane daty dotyczą nie tyle samych malowideł, a substancji, które pojawiły się na nich później. Dlatego malowidła muszą być starsze niż nacieki. Metoda ta wykorzystuje laser sprzężony ze spektrometrem mas. Z pomocą wiązki lasera cieńszego kilkukrotnie od włosa pobrali węglan wapnia zalegający blisko malowidła. Następnie określili wiek próbki metodą uranowo-torową.

Źródła: Nature, The Conversation

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.