Naukowcy poznali dietę twórców polskich kręgów kamiennych. Czym się raczyli?
Dwa tysiące lat temu w północnej Polsce powstawały kręgi kamienne. Do dziś trwają dyskusje, jaka była ich funkcja. Tuż obok nich i pod nimi znajdowały się groby. Dzięki badaniom zębów zmarłych naukowcy poznali między innymi dietę budowniczych i opiekunów tych konstrukcji.
Spis treści:
- Nowe metody badawcze – nowe możliwości badania twórców kręgów kamiennych
- Izotopy prawdę powiedzą – o diecie, pochodzeniu i wieku
- Kto wzniósł kręgi kamiennie w Grzybnicy?
Cmentarzysko z kręgami kamiennymi w Grzybnicy w województwie zachodniopomorskim jest unikatowym stanowiskiem archeologicznym w naszym kraju. W niewielu miejscach zachowały się bowiem tego typu konstrukcje.
Po badaniach archeologicznych, które odbyły się w Grzybnicy kilkadziesiąt lat temu, teren cmentarzyska zrekonstruowano. Powstał w tym miejscu chroniony rezerwat. Pozostało jednak sporo pytań na temat ludzi, którzy wykonali te konstrukcje i zmarłych złożonych obok nich.
Nowe metody badawcze – nowe możliwości badania twórców kręgów kamiennych
Metody naukowe są stale rozwijane. Z tego powodu archeolodzy nie rozkopują całych stanowisk archeologicznych, gdyż w przyszłości będzie można zbadać je, stosując jeszcze dokładniejsze narzędzia. A badania wykopaliskowe niszczą, często bezpowrotnie, przedmiot badań.
Czasem możliwe jest pozyskanie informacji z zabytków lub kości wydobytych wiele lat temu. Tak też stało się w tym przypadku. Dwoje archeologów – dr Marta Chmiel-Chrzanowska z Instytutu Archeologii na Uniwersytecie Szczecińskim i dr Rafał Fetner z Wydziału Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego – przeanalizowało szczątki zmarłych złożone obok kręgów kamiennych w Grzybnicy. Pochodzą z wykopalisk prowadzonych w latach 1974–1986. Wyniki opublikowano właśnie na łamach czasopisma „Praehistorische Zeitschrift”.
Izotopy prawdę powiedzą – o diecie, pochodzeniu i wieku
Eksperci pobrali próbki do specjalistycznych badań izotopowych. Każdy z kilku analizowanych przez naukowców pierwiastków „mówi” coś innego o przeszłości ludzi. – Na etapie doboru prób okazało się, że materiał kostny jest w kiepskim stanie – mówi National Geographic Polska dr Marta Chmiel-Chrzanowska. To utrudniło analizę danych, ale nie uniemożliwiło zupełnie badań.
Dzięki określeniu zawartości izotopu węgla 14C w badanych próbkach potwierdzono czas wykorzystywania cmentarzyska. W ten sposób określono moment powstania kręgów kamiennych. Działo się to w latach 80–260 n.e.
Analiza izotopów trwałych węgla (innych, niż te wykorzystane do określenia wieku) i azotu została przeprowadzona na dwóch próbkach zębów. Okazało się, że osoby pochowane w tym miejscu regularnie spożywały proso i białko zwierzęce. Jest to zbieżne z wynikami badań w Rogowie w woj. kujawsko-pomorskim. Znajduje się tam stanowisko archeologicznego z tego samego okresu, ale różne od stanowisk nadbałtyckich.
Z kolei analizę izotopu strontu przeprowadzono na 20 fragmentach skremowanych szczątków ludzkich i 12 próbkach roślin. Wartości izotopowe w szczątkach ludzkich były zbieżne z wartościami roślin z okolicznej wysoczyzny. To sugeruje, że ludzie ci pozyskiwali żywność lokalnie. Oznacza to również, że spędzili tutaj przynajmniej ostatnią dekadę swojego życia.
– Chociaż do tych wyników należy podchodzić ostrożnie, bo dotyczą ostatnich dziesięciu lat życia zmarłych. Być może zatem przybyli wcześniej? – zastanawia się badaczka.
Kto wzniósł kręgi kamiennie w Grzybnicy?
Naukowcy sądzą, że stanowisko należało do Gotów, którzy przybyli ze Skandynawii i odegrali dużą rolę w kształtowaniu się politycznej mapy w pierwszych wiekach naszej ery w Europie. Z analiz można wysnuć wniosek, że grzebane były tutaj osoby z lokalnej społeczności. Choć kręgi kamienne były miejscami zgromadzeń, niekoniecznie wokół nich musiano grzebać osoby z zewnątrz – tego nie widać w analizach izotopowych.
– Być może grupa, która zamieszkiwała tereny w pobliżu i chowała swoich zmarłych w Grzybnicy była jedną z wielu, które korzystały z kręgów, a jednocześnie była też ich opiekunem – przypuszcza archeolożka. Światło na to zagadnienie powinny rzucić podobne analizy w obrębie innych podobnych stanowisk z tego okresu. Jednak badania izotopowe są dość kosztowne i problemem bywają kiepsko zachowane szczątki.
Źródła: Praehistorische Zeitschrift, National Geographic Polska.
Nasz autor
Szymon Zdziebłowski
Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.