Kilka tysięcy lat temu ludzie robili noże z zębów rekina. Odkryto je w Indonezji

W tym artykule:

1. Zęby rekina – odkrycie archeologiczne
2. Analizy zębów rekina
3. Do czego używano noży z zębów rekina?
4. Nie tylko Indonezja – zęby rekina w różnych kulturach, nawet współczesnych

Rekiny (Selachimorpha) to grupa ryb, które od stuleci wzbudzają wielkie emocje. Jednocześnie fascynują, ale też przerażają. Mimo że w powszechnej świadomości uważane są za bezwzględne zwierzęta, to poniższe odkrycia pokazuje, że same również stawały się ofiarami.

Zęby rekina – odkrycie archeologiczne

Podczas niedawnych wykopalisk na indonezyjskiej wyspie Sulawesi indonezyjsko-australijski zespół naukowców odkrył na dwóch stanowiskach archeologicznych zęby rekina. Zęby rekina są podobnej wielkości i pochodzą od rekinów tygrysich (Galeocerda cuvier), które osiągają do dwóch metrów długości.

Zęby znaleziono w warstwach archeologicznych związanych ze społecznością kultury Toalean, która zamieszkiwała południo-zachodnią część wyspy Sulawesi od około 8 tysięcy lat temu. Uwagę odkrywców zwróciło to, że zęby noszą ślady po obróbce. Wnioski na ten temat opublikowali w czasopiśmie naukowym „Antiquity”.

Analizy zębów rekina

Ząb znaleziony w jaskini Leang Panninge ma dwa otwory wywiercone w jego korzeniu. Z kolei drugi – znaleziony w jaskini Leang Bulu’ Sipong 1 – ma jeden otwór. Eksperci uważają, że jest uszkodzony i prawdopodobnie pierwotnie też miał nawiercone dwa otwory.

Zagadką pozostawało, do czego służyły te przedmioty. Pomocne okazały się ich badania pod mikroskopem. Okazało się, że oba zęby były niegdyś przymocowane do uchwytu, zapewne drewnianego, za pomocą splotów roślinnych. Zastosowano też substancję przypominającą klej. Jej skład był złożony: mineralny, roślinny i pochodzenia zwierzęcego.

Naukowcy uważają, że podobna metoda łączenia stosowana jest do dzisiaj przez tradycyjne społeczności na całym Pacyfiku. Znaleziska te, sprzed około 7 tysięcy lat, stanowią jedne z najwcześniejszych dowodów archeologicznych na świecie na wykorzystanie zębów rekina w broni kompozytowej – czyli broni składającej się z wielu części. Według badaczy do tej pory najstarsze znalezione ostrza z zębami rekina miały mniej niż 5000 lat.

Do czego używano noży z zębów rekina?

Badanie krawędzi każdego zęba rekina wykazało, że były one używane do przekłuwania, przecinania i skrobania mięsa i kości. Te uszkodzenia musiały powstać w czasie użytkowania przez człowieka. Tak silne zniszczenia nie występują na zębach żyjących rekinów.

– Chociaż te pozostałości na pierwszy rzut oka sugerują, że Toaleańczycy używali noży z zębami rekina jako codziennych narzędzi tnących, dane etnograficzne (obserwacje niedawnych społeczności), archeologiczne i eksperymentalne sugerują coś innego – przekonuje pierwsza autorka publikacji w „Antiquity” archeolożka prof. Michelle Langley z Griffith University w Australii.

Eksperymenty wykazały, że zęby rekinów stosowane jako noże szybko się tępiły. Dlatego archeolodzy doszli do wnioski, że używanie ich jako noży na co dzień było po prostu niepraktyczne. Zęby rekinów mogły też powodować głębokie rany szarpane. Dlatego noże z takimi ostrzami były zapewne wykorzystywane jako broń w czasach konfliktów lub podczas czynności rytualnych. Taki wniosek jest możliwy również na podstawie obserwacji etnologicznych.

Nie tylko Indonezja – zęby rekina w różnych kulturach, nawet współczesnych

Od Indonezji, przez Australię, Nową Zelandię po Amerykę Środkową – różne starożytne i tradycyjne społeczności żyjące nad oceanami używały zębów rekinów na różny sposób. – Obserwacje współczesnych społeczności wskazują, że zęby rekina, gdy nie były używane do ozdabiania ludzkiego ciała, były niemal powszechnie wykorzystywane do tworzenia ostrzy do celów konfliktowych lub rytualnych – w tym do rytualnych walk – zauważa prof. Langley.

Noże i pałki ze zbrojnikami w postaci zębów rekina znane są z kontynentalnej Nowej Gwinei i Mikronezji. Z kolei lance z zębami rekinów stanowią część wyposażenia grobowego na Tahiti. Z kolei nóż bojowy spotykany w północnym stanie Queensland w Australii ma pojedyncze długie ostrze, wykonane z około 15 zębów rekina umieszczonych jeden po drugim na trzonku z twardego drewna w kształcie owalu. Służy do uderzania w korpus lub pośladki przeciwnika. Natomiast zęby rekina wśród Majów i kultur meksykańskich były używane do rytualnego upuszczania krwi.

Źródła:

• Antiquity
• The Conversation
  

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.