Oko Horusa – skąd wziął się ten tajemniczy symbol i co oznacza?

W tym artykule:

1. Oko Horusa – efekt walki bogów
2. Oko Horusa – symbol zdrowia i ochrony
3. Oko Horusa w sztuce

Odnaleziony w 1922 roku grobowiec Tutanchamona był jednym z najważniejszych odkryć w Dolinie Królów. Grobowiec nie został splądrowany, dzięki czemu do naszych czasów przetrwało jego bogate wyposażenie. Oprócz złotych rydwanów, tronu, łóż czy złotej maski znajdowały się w nim również drobniejsze przedmioty. Jednym z nich był naszyjnik zawinięty w bandaże, które spowijały mumię faraona. Dziś przedmiot ze złota i lapsis lazuli można oglądać go w Muzeum Egipskim w Kairze. Przedstawia Oko Horusa.

Co to jest? Oko Horusa (zwane również Okiem Udżat) to jeden z najważniejszych symboli starożytnego Egiptu. W jego kształcie bardzo często wytwarzano amulety – forma do jednego z nich, pochodząca z pierwszego tysiąclecia przed naszą erą, należy do zbiorów Muzeum Archeologicznego w Krakowie. Amulety te pełniły rolę ochronną, symbolizowały uzdrowienie i odrodzenie. Bardzo często pozostawiano je przy zmarłych królach Egiptu.

Oko Horusa – efekt walki bogów

Nazwa symbolu pochodzi od imienia Horusa, jednego z najstarszych i najważniejszych egipskich bogów. Horus, bóg nieba, uosabiający Egipt, był opiekunem faraonów, którzy przyjmowali jego imię. Sokół, częsty w egipskiej sztuce, oznacza właśnie Horusa. Bóstwo było przedstawiane również jako człowiek z głową sokoła.

Jedną z najważniejszych opowieści o Horusie z egipskiej mitologii jest historia jego długiej walki z Setem, bogiem pustyni. Set, bóstwo burz, ciemności i Górnego Egiptu, zabił Ozyrysa, ojca Horusa. Następnie długo walczył z jego synem o władzę nad Egiptem. Jego konflikt z Horusem jest wspominany już w najstarszych tekstach zawierających egipskie mity, pochodzących z trzeciego tysiąclecia przed naszą erą.

Wersji tej historii jest sporo – powtarzającym się w nich motywem jest utrata oka lub oczu przez Horusa w walce z Setem. Oko zostaje następnie naprawione z pomocą innych bóstw, np. Tota, boga Księżyca, i zwrócone Horusowi. Z tego powodu symbol ten bywa również utożsamiany z Księżycem. Księżyc – podobnie jak Oko – najpierw niknie, a potem odradza się i zmierza do pełni.

Oko Horusa – symbol zdrowia i ochrony

Horus nie zatrzymał magicznego oka dla siebie. Według starożytnego mitu dał je Ozyrysowi, swojemu zmarłemu ojcu. Dzięki niemu Ozyrys odzyskał moc i mógł panować w krainie umarłych. Z tego względu symbol Oka Udżat pełnił ważną rolę w egipskich rytuałach pogrzebowych.

Zgodnie ze zwyczajem, znak odrodzenia i powrotu do życia malowano na trumnach, a w amulety w kształcie oka wyposażano zmarłych (nie tylko faraonów). Były one jednymi z najpopularniejszych amuletów, które zostawiano na zwłokach. Najczęściej kładziono je na piersi zmarłego, a od czasów Nowego Państwa – czyli od XVI w. p.n.e. - na nacięciu, przez które wyjmowano organy wewnętrzne podczas przygotowań do mumifikacji.

Amulety wytwarzano z różnych materiałów – szkła, fajansu, złota albo intensywnie niebieskiego lapis lazuli. Mogły reprezentować prawe lub lewe oko. Różniły się od siebie. Niekiedy przedstawiały zaledwie zarys symbolu umieszczony na płytce, kiedy indziej były bogato dekorowane. Oko mogły też podtrzymywać małe figurki innych bóstw albo zwierząt. Niekiedy stanowiły element w biżuterii, w której znajdowały się również inne ochronne symbole, takie jak krzyż ankh.

Badania ujawniły tajemnicę starożytnych egipskich malowideł. Ktoś w przeszłości je edytował

Naukowcy przeanalizowali dwa malowidła z okresu XIX dynastii, które znajdowały się w egipskiej nekropolii. Okazało się, że ktoś ingerował w obydwa dzieła i naniósł na nie kilka poprawek.

Wzmianki o Oku pojawiają się w tekstach modlitw, jakie odmawiali lekarze opiekujący się chorymi. Porównywano ich z Totem, który uleczył Oko. Oko Horusa miało chronić zwłaszcza przed chorobami oczu. Jednak zdarzało się, że wytwarzano amulety z tym symbolem w konkretnej sytuacji – np. w czasie choroby albo w oczekiwaniu na poród. Oku przypisywano również magiczną moc ochrony przed złem.

Oko Horusa w sztuce

Symbol Oka jest częstym motywem w starożytnej sztuce egipskiej z różnych okresów. Pojawia się na stelach, czyli kamiennych płytach z inskrypcjami i płaskorzeźbami, często będącymi płytami nagrobnymi. Na malunkach często umieszczano Oko nad postaciami ludzi. Zdarzało się, że wykonywano tatuaże w jego kształcie. Jedna ze znalezionych mumii z okresu Nowego Państwa miała wiele wymyślnych tatuaży, w tym kilka symboli Oka Udżat.

Umieszczano je również wszędzie tam, gdzie przydaje się ochrona przed niebezpieczeństwem. Czyli np. na łodziach, którym Oko miało zapewnić bezpieczną podróż. Oko pozostało popularne – dzisiaj można je zobaczyć na sprzedawanych w Egipcie gadżetach albo na burtach statków pływających po Nilu.

Źródła: Wikipedia, Muzeum Archeologiczne w Krakowie.

Nasz ekspert

Magdalena Salik

Dziennikarka naukowa i pisarka, przez wiele lat sekretarz redakcji i zastępczyni redaktora naczelnego magazynu „Focus". Wcześniej redaktorka działu naukowego „Dziennika. Polska, Europa, Świat”. Pasjami czyta i pisze, miłośniczka literatury popularnonaukowej i komputerowych gier RPG. Więcej: magdalenasalik.wordpress.com