Oni jeszcze nie poznali naszej cywilizacji. Brazylia chce by tak pozostało

Po latach opóźnień władze Brazylii wreszcie zgodziły się na utworzenie rezerwatu, który będzie chronił plemię odizolowanych od świata nomadów zamieszkujących jeden z najbardziej narażonych terenów na skraju lasów deszczowych Amazonii.

Obrońcy praw ludności tubylczych cieszą się z decyzji, która uruchomi proces fizycznego zaznaczenia granic terytorium plemienia Kawahiva do Rio Pardo. Kawahiva to plemię myśliwych i zbieraczy od dziesiątek lat żyjących w ukryciu przed drwalami i innymi intruzami, których do tych bogatych w faunę i florę lasów przyciągają złoża minerałów i drewno.

Zobacz film dokumentujący istnienie tego plemienia

Rozporządzenie wyszło jako jeden z wielu dekretów dotyczących uznania obszarów na rzecz ludów tubylczych. Prezydent Brazylii Dilma Rousseff, w obliczu nasilającego się kryzysu gospodarczego i skandalu korupcyjnego, wraz z ministrem sprawiedliwości Eugênio Aragãoa, pospiesznie podpisała 11 dekretów, by ustanowić 11 obszarów dla rdzennej ludności w ostatnich dniach swojego urzędowania. Spośród wszystkich obszarów jedynie rezerwat Kawahiva zamieszkiwany jest przez plemię, które nie ma żadnego kontaktu ze współczesnym społeczeństwem Brazylii.

- Dzięki temu Kawahiva ma możliwość walki – twierdzi Fiona Watson, dyrektorka ds. kampanii w organizacji walczącej o prawa ludności tubylczej Survival International. To właśnie ta organizacja odegrała największą rolę w wywieraniu presji na rząd Brazylii i walczyła o to, by terytorium plemienia znalazło się poza zasięgiem drwali i innych grup interesu. – To ważny krok. Teraz już nie ma odwrotu – podkreśla Watson.

Najwięcej na świecie odizolowanych od cywilizacji plemion żyje właśnie w Brazylii. Przedstawiciele departamentu ds. Indian, czyli agencji rządowej zajmującej się ochroną takich plemion, potwierdzili, że na rozległych terenach brazylijskiej Amazonii co najmniej 27 plemion żyje w całkowitej izolacji od świata. W rzeczywistości może ich być jeszcze nawet kilkadziesiąt więcej. Po Brazylii najwięcej takiej ludności żyje w Peru – mniej więcej 14 – 15 plemion żyjących z dala od cywilizacji.

Szacuje się, że plemię Kawahiva liczy od 25 do 50 członków. Liczebność plemienia prawdopodobnie zmniejszyła się na skutek wielu lat ostrych walk z osobami z zewnątrz i trudnych warunków do życia w stanie praktycznie nieustannej ucieczki. Według badań antropologicznych zleconych w celu wytyczenia granic terytorium, nomadzi wędrują w małych, rodzinnych grupach po ponad 4 120 kilometrach kwadratowych, obszarze wielkości Rhode Island, gęstego lasu na północno-zachodnim krańcu środkowego stanu Amazonii Mato Grosso.

Przyznanie tak dużego obszaru kilkudziesięciu osobom budzi jednak wiele kontrowersji. Obrońcy lokalnych interesów przysięgają walczyć z rezerwatem lub dążyć do zmniejszenia jego rozmiaru. Jednak przedstawiciele rządu twierdzą, że konstytucja Brazylii jasno uznaje prawo plemienia do zachowania swojego tradycyjnego stylu życia w granicach odpowiadających ziemi, z której korzysta.

W ostatnich dniach swojej kadencji Rosseuff podpisała wiele dekretów prezydenckich uznających ziemie tubylcze. Mimo to obszar, który na ich mocy ma chronić rdzennych mieszkańców jest w sumie najmniejszy jaki został uznany przez prezydenta, odkąd w 1985 roku w Brazylii zakończyła się dyktatura wojskowa. Grupy aktywistów obawiają się ruchu, którego celem jest ukrócić ochronę obszarów i kultur rdzennych ludów. W Kongresie ma on coraz więcej zwolenników i wspierany jest przez potężne lobby rolników i biznesmenów.

Region Kawahiva jest jednym z najbardziej gwałtownych i bezprawnych w całej Brazylii – charakteryzuje się niepohamowaną nielegalną wycinką lasów, kradzieżą ziem państwowych i powszechną urazą do urzędników państwowych odpowiedzialnych za ochronę lasu deszczowego i jego rdzennych mieszkańców. Agenci chroniący Indian twierdzą, że cenne drzewa zostały już wycięte z większości okolicznych lasów przez co bogate w drewno ziemie plemienia Kawahiva znalazły się teraz na celowniku.

- Najazdy na terytorium są bardzo intensywne – uważa Elias Bigio, doradca techniczny dla rządowej Fundação Nacional do Índio (FUNAI) – Narodowej Fundacji ds. Indian. Sprawcy są bardzo agresywni. Nie boją się. Niczego nie szanują – dodaje.

Bigio, były dyrektor departamentu FUNAI ds. Indian, twierdzi, że po zapowiedzi ministra sprawiedliwości, agenci przypisani do monitorowania i ochrony ziem plemienia Kawahiva przygotowują się do intensywnych najazdów – i możliwych ataków w ramach zemsty.

- Wiemy, że najazdy na terytorium mogą się nasilić, podobnie jak odwety przeciwko plemieniu Kawahiva i organizacji FUNAI – uważa Bigio. – Osoby zajmujące się wycinką drzew demarkację terytorium Indian z pewnością widzą jako wielką stratę dla swoich zysków.

W odpowiedzi na przyspieszoną kontrolę rządu, gangi zajmujące się wycinką lasów próbują nowych taktyk, by w niezauważony sposób przejść na terytorium należące do Kawahiva i kraść drogocenne drewno. Drwale dostają się do lasu wąskimi ścieżkami, pieszo lub na motorze, po czym rozpoczynają ścinanie drzew – z których pozyskiwane jest cenne twarde drewno takie jak mahoń, cedr, ipê i orzech brazylijski. Dopiero w ostatnim momencie sięgają po ciężkie maszyny do robót ziemnych, by wyciągnąć bale.

- Tworzą małe polany, gdzie zbierają drewno pod koronami drzew, by nikt ich nie zauważył – opowiada Evandro Selva, który kieruje operacjami w terenie w północno-zachodnim Mato Grosso dla brazylijskiej agencji ochrony środowiska - Instituto Brasileiro do Meio Ambiente e dos Recursos Naturais Renováveis (IBAMA).

– Kiedy nadchodzi moment, by wywieźć bale, przyjeżdża traktor, który na skróty jedzie na wyznaczone miejsce. Wszystko odbywa się bardzo szybko – podkreśla Selva. Zanim na miejsce dotrą agenci IBAMA – opowiada – drwale zdążą po sobie posprzątać i opuścić miejsce.

Colniza, miasto graniczące z terytorium Kawhiva, to punkt centralny największej destrukcji lasów deszczowych w stanie. Podczas zeszłorocznej konferencji klimatycznej ONZ w Paryżu gubernator Mato Grosso Pedro Taques powiedział, że wycinanie lasów w regionie w 92 procentach jest nielegalne. Choć w skali kraju wylesianie zmniejszyło się w ostatnich latach, w Mato Grosso tendencja się nie zmienia - nieprzerwanie króluje tu nielegalne wycinanie i karczowanie lasów. Podczas konferencji Taques zobowiązał się również do wyeliminowania tych nielegalnych praktyk do 2020 roku.

W regionie pełno jest tzw. grilheiros – nielegalnych handlarzy ziemią – którzy wycinają lasy na ziemiach państwowych, by następnie nielegalnie je sprzedawać. Jak twierdzi Bigio, jego zespół natrafił ostatnio na szlak wiodący 15 kilometrów w głąb obszaru Kawahiva, na którym zaznaczone chorągiewkami są działki przeznaczone do wykarczowania.

Niewielka grupa agentów działających w ramach frontu ochrony ludności i środowiska Madirinha-Juruena z organizacji FUNAI patroluje terytorium Kawahiva od lat. Stale wypatrują intruzów oraz sprawdzają samopoczucie rdzennych mieszkańców – zaznaczają swoją obecność, ale równocześnie unikają bezpośredniego kontaktu z tubylcami. W czerwcu zeszłego roku zespół natrafił na tymczasowy szałas wzniesiony przez myśliwych z plemienia Kawahiva.

Szef program Jair Candor, podczas rozmowy przez Internet w siedzibie FUNAI na terenie rezerwatu, powiedział, że Indianie uciekli dosłownie chwilę przed przyjazdem agentów. Pozostawili po sobie nieliczne rzeczy osobiste i niedogaszone ognisko. Candor szacuje, że w szałasie mogło szukać schronienia kilkanaście osób. – Szałas był czysty, wszystko było starannie ułożone – dodaje Candor. – Musieli być gdzieś w pobliżu. Musieli nas obserwować.

Takie odkrycia to z reguły sygnał, że Indianie mają się dobrze. Jednak ekipa Candora odkryła później również duży obszar z wykarczowaną ziemią, gdzie nielegalni drwale i handlarze ziemią organizowali swoje działania. Obóz członków plemienia Kawahiva znajdował się niecałe 10 kilometrów dalej. Z pomocą agentów z IBAMA działania intruzów zostały przerwane a winowajcy wypędzeni. – Udało nam się ich stąd wyrzucić – opowiada Candor. Jednak bez stałego wsparcia ze strony IBAMA albo policji, zawsze istnieje ryzyko, że wrócą – podkreśla Candor.

Pięć lat temu Candor nakręcił dramatyczny materiał o grupie myśliwych z plemienia Kawahiva, którzy przemierzali las, podczas gdy Candor ukrywał się za drzewami. Po tym jak rządowy departament ds. Indian upublicznił ten materiał w 2013 roku, lokalni politycy oskarżali FUNAI o „podstawienie Indian” i wyreżyserowanie tej sceny po to, by uniemożliwić rozwijanie się tego regionu.

Władze ostrzegają, że może upłynąć wiele miesięcy zanim uda się wyznaczyć granicę o długości 329 kilometrów dla terytorium plemienia Kawahiva do Rio Pardo.

Proces wyznaczania granic może też paść ofiarą opieszałej biurokracji i politycznych konfliktów wewnętrznych, pozostawiając zarówno teren jak i członków plemienia narażonych na potencjalnie fatalne w skutkach najazdy.

Tekst: Scott Wallace
Źródło: National Geographic News

1 z 1

Kawahiva_2

Mapa przedstawiająca lokalizację plemienia.

CHARLES PREPPERNAU, NG MAPS
SOURCES: ESRI; IUCN AND UNEP-WCMC 2015, WDPA; HANSEN/UMD/GOOGLE/USGS/NASA;