Ostatni faraon Egiptu. Kto nim był? To skomplikowane

W tym artykule:

1. Sytuacja Egiptu w I tysiącleciu p.n.e.
2. Ostatni faraon Egiptu – Kleopatra czy Cezarion?
3. Życie Kleopatry
4. Cezarion – ostatni faraon Egiptu
5. Co się stało z Egiptem po śmierci Kleopatry?
6. Ostatni faraon Egiptu, który był Egipcjaninem

Faraonowie byli egipskimi królami. Ich władza była absolutna. Można ich określić, jako jednych z najpotężniejszych włodarzy starożytnych imperiów. Jednak w końcu i ich wspaniała cywilizacja legła w gruzach. Działo się to stopniowo. Nieuchronnie Egipt tracił na znaczeniu w I tysiącleciu p.n.e.

Sytuacja Egiptu w I tysiącleciu p.n.e.

Przez większość tego tysiąclecia Egiptem władali już władcy obcego pochodzenia. Jednak ciągle zachowywano staroegipską tytulaturę. Każdy z nich koronował się na faraona i pozostawał, jak to działo się wcześniej, reprezentantem bogów na ziemi. I tak od VIII do IV w. p.n.e. królami byli władcy kuszyccy. Pochodzili z Nubii, czyli dzisiejszego Sudanu.

Następnie Egipt przejęło mezopotamskie królestwo Asyrii. Pod koniec VI w. p.n.e. królem został Kambyzes pochodzący z Persji i kilkoro następującyh po nim władców achemenidzkich. W 332 r. p.n.e. faraonem został słynny Aleksander Wielki, a po nim aż do przełomu er Egiptem rządziła dynastia macedońskich Ptolemeuszy. To reprezentant lub reprezentantka tej linii władców był lub była ostatnim faraonem. Mowa o słynnej Kleopatrze i jej synu Cezarionie

Ostatni faraon Egiptu – Kleopatra czy Cezarion?

Trudno jednoznacznie wskazać, kto był ostatnim faraonem. Zgodnie z prawem był nim syn Kleopatry VII i Juliusza Cezara. Był on jednocześnie ostatnim z władców dynastii Ptolemeuszy. Nazywał się Cezarion (Ptolemeusz XV). Należy jednak podkreślić, że Cezarion objął tron w wieku trzech lat i nie był w stanie sprawować rządów we własnym imieniu. Dlatego to jego matka tak naprawdę rządziła Egiptem. O Cezarionie wiemy niewiele. Jego życie upłynęło w cieniu potężnych rodziców i wielkiej polityki. On był w niej jedynie pionkiem.

Jak wyglądał Egipt pierwszych faraonów? Odkrycie polskich archeologów

Polscy badacze odkryli w Tell el-Farcha zabytki, które nie mają żadnych analogii i wskazują nowy etap w dziejach sztuki. Najważniejsze jednak, że teoria o istnieniu dwóch odrębnych królest...

Życie Kleopatry

Losy Kleopatry są naprawdę skomplikowane. Żyła mniej więcej 40 lat, od 70 do 30 r. p.n.e. Na jej temat powstało mnóstwo filmów i książek. Trudno się dziwić. Jej życie jest gotowym materiałem na scenariusz niejednej superprodukcji. Przede wszystkim jest jedną z nielicznych władczyń Egiptu. W dynastii Ptolemeuszy była to również Berenika III. Kleopatra początkowo współrządziła krajem z ojcem (Ptolemeuszem XII) z pierwszym, a następnie drugim bratem. Drugiego brata, czyli Ptolemeusza XIV poślubiła. Jednak w jej czasach Egipt był już krajem zależnym od innych potęg śródziemnomorskich.

Sukcesywnie państwo faraonów traciło swoje terytoria. Krok po kroku Rzym zajmował dawne obszary podległe Egiptowi i ingerował coraz śmielej w politykę faraonów. Świadectwem na to jest między innymi to, że Kleopatra być może spędziła wczesną młodość w Rzymie. W czasie swoich rządów musiała też stanąć po jednej ze stron w wojnie domowej Cesarstwa Rzymskiego. Między sobą walczyli Pompejusz i Cezar. Wspierała Pompejusza, bo ten kiedyś pomógł jej ojcu – Ptolemeuszowi XII.

W tym samym czasie Kleopatra walczyła o władzę z bratem, Ptolemeuszem XIII, który wspierał Cezara. Pompejusz w 48 r. p.n.e. salwował się ucieczką do Egiptu, gdzie został zamordowany na polecenie brata Kleopatry. Nie spodobało się to jednak Cezarowi, który wsparł roszczenia do tronu ze strony Kleopatry. W 47 r. p.n.e. Kleopatra powróciła na tron, na którym zasiadała z zaledwie jedenastoletnim bratem, czyli Ptolemeuszem XIV. Od tego momentu Egipt był w pełni kontrolowany przez Rzym. Na zaproszenie Cezara w 46 r. p.n.e. przeprowadziła się na dwa lata to Italii. Sielankę przerwał dwa lata później zamach na władcę Rzymu. Kleopatra szybko powróciła do Egiptu. Miesiąc potem zmarł jej brat i współwładca, Ptolemeusz XIV. Wówczas faraonem został Cezarion, ale jego matka de facto sprawowała władzę.

Cezarion – ostatni faraon Egiptu

Juliusza Cezara i Kleopatrę połączyła romantyczna relacja. Po koronacji udali się na podróż w górę Nilu. Towarzyszyła im olbrzymia i imponująca rzymska flotylla. Zapewne podczas tej podróży Kleopatra zaszła w ciążę. Syna narodzonego z tego związku nazwała Ptolemeuszem Cezarem. Formalnie był to ostatni faraon Egiptu. To był jednak początek problemów. Egipt stracił sojusznika w postaci Cezara.

O władzę w Rzymie konkurowali kolejni. Kleopatra musiała stanąć po którejś ze stron. Wsparła Marka Antoniusza i podobnie jak w przypadku relacji z Cezarem, nie była ona platoniczna. Z ich związku na świat przyszły bliźniaki. Okres pokoju szybko minął. Kleopatra wraz z Markiem Antoniuszem rozpoczęli wojnę z Oktawianem. Ten pokonał ich w morskiej bitwie pod Akcjum, która odbyła się 2 września 31 r. p.n.e.

W kolejnym roku Oktawian przybył z armią do Egiptu i stłumił resztki oporu. Marek Antoniusz popełnił samobójstwo, bo był przekonany, że Kleopatra już odebrała sobie życie. To jednak nie było zgodne z rzeczywistością. Kleopatra targnęła się na swoje życie dopiero później. Chociaż zdaniem niektórych badaczy, została zamordowana. Kleopatra była traktowana jak istota półboska już w czasie swoich rządów. Co ciekawe, archeolodzy znajdują świadectwa na to, że jeszcze w IV w. n.e., a więc kilkaset lat po jej śmierci Egipcjanie i Rzymianie nadal ją czcili i dbali o jej posągi.

Co się stało z Egiptem po śmierci Kleopatry?

Po klęsce Antoniusza pod Akcjum w 31 r. p.n.e. Kleopatra wysłała swojego syna i współrządzącego Egiptem faraona Cezariona do Berenike. Był to port morski na wybrzeżu Morza Czerwonego. Niestety Oktawian ściągnął go z powrotem do Aleksandrii, gdzie młody, zaledwie siedemnastoletni ostatni faraon został stracony. W ten sposób trwająca trzy tysiące lat historia faraońskiego Egiptu ostatecznie się zakończyła. Od tego momentu władzę w Egipcie w imieniu cesarstwa sprawowali prefekci. Później w czasach arabskich Egipt był rządzony przez dynastie arabskie, z siedzibą w Bagdadzie, a następnie przez mameluków i Osmanów. Egipt odzyskał niepodległość dopiero w XX w. W 1952 r. w wyniku zamachu stanu obalono monarchę podległego Brytyjczykom.

Do dziś trwają poszukiwania grobu Kleopatry. Kilka lat temu media obiegła informacja o poszlakach wskazujących na to, że miejsce wiecznego spoczynku królowej znajduje się w świątyni Taposiris Magna, zlokalizowanej na zachód od Aleksandrii. W maju zespół Kathleen Martinez z Uniwersytetu w Santo Domingo ogłosił odkrycie tunelu, który w jej ocenie jest obiecującym tropem w tych poszukiwaniach. Nadal brakuje jednak przekonywujących dowodów na to, że grób ten znajduje się w Taposiris Magna, a nie w ówczesnej stolicy, Aleksandrii.

Ostatni faraon Egiptu, który był Egipcjaninem

Nektanebo II był ostatnim faraonem Egiptu lokalnego pochodzenia. Rządził w bardzo trudnych czasach. Jego panowanie przypada na lata 360–343 p.n.e. Pochodził z północy kraju, Delty Nilu. Wówczas Egipt prowadził nierówną walkę z władcami perskimi. W końcu im uległ. Zbiegł na południe, gdzie przez pewien czas sprawował rządy z Edfu. Jednak i tam ścigali go Persowie. Musiał uciekać dalej na południe, do Nubii, czyli dzisiejszego Sudanu. Zapisał się na kartach historii jako ostatni faraon Egiptu, który pochodził z tego kraju. Stawiał też opór zewnętrznemu wrogowi. Jednak kierowane przez niego państwo było zbyt słabe, żeby był on skuteczny.

Źródła:

• Wilkinson T. Powstanie i upadek starożytnego Egiptu, Poznań 2011
• praca zbiorowa, Starożytny Egipt. Życie, sztuka, obyczaje, Warszawa 2008
• Shaw I, Nicholson P., The dictionary of Ancient Egypt, Lodon 1995
• Bagnal R. S., Rathbone D.W, Egypt from Alexander to the Copts, Cairo 2008

Nasz ekspert

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.