Poznajcie twórców najstarszej kamiennej fortecy w Polsce. To archeologiczna sensacja

Spis treści:

1. Daleko wysunięta placówka epoki brązu w Maszkowicach
2. Jak wyglądała forteca imigrantów?
3. Zabytki z Góry Zyndrama w Katowicach

Miejsce to znajduje się w dzisiejszych Maszkowicach w województwie małopolskim. Od dekady prowadzą tam wykopaliska naukowcy z Instytutu Archeologii Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. Przyszła pora na ich podsumowanie. O wspaniałym odkryciu krakowskich archeologów opowiada wystawa w Muzeum Śląskim w Katowicach zatytułowana „Góra Zyndrama. Tajemnicza twierdza sprzed 3700 lat”, która potrwa od 17 stycznia do 22 czerwca 2025 roku

Daleko wysunięta placówka epoki brązu w Maszkowicach

Co udało się odkryć w Maszkowicach, w miejscu określanym jako Góra Zyndrama? Jest to najstarsza kamienna budowla w Polsce i jedna z najstarszych w Europie poza basenem Morza Śródziemnego (wyłączając grobowce megalityczne). – Pierwsza monumentalna architektura kamienna w Polsce to dopiero Państwo Piastów. Przy czym warte uwagi jest to, że są to wyłącznie budowle związane z prestiżem władzy – księcia, administracji kościelnej – mówi National Geographic Polska szef wykopalisk, prof. Marcin S. Przybyła z Instytutu Archeologii UJ w Krakowie.

Tymczasem w Maszkowicach wielki kamienny mur bronił zwykłych ludzi. Około 1725 roku p.n.e., czyli w okresie epoki brązu, ich mała grupa przekroczyła góry i dotarła nad środkowy Dunajec, gdzie założyła swoją ufortyfikowaną siedzibę. Ludzie ci pochodzili z południa Europy, być może znad Morza Śródziemnego. Interesowała ich kontrola szlaku komunikacyjnego przecinającego Karpaty.

– W trakcie prac terenowych archeolog powinien być przygotowany na to, że w każdej chwili może natrafić na coś niezwykłego lub atrakcyjnego – naukowo czy wizualnie. Mur to był inny temat. Konstrukcja taka jak ta nie miała prawa być w tym miejscu i na stanowisku o takiej metryce – mówi prof. Przybyła. Problemem był nawet sposób eksploracji, czyli badania takiej budowli – archeolodzy nie byli na to początkowo przygotowani.

– Pamiętam te mniej więcej dwa tygodnie podczas badań w 2015 roku, kiedy zaczęliśmy odsłaniać te wielkie kamienie jako czas, kiedy wszyscy – mam na myśli całą ekspedycję – zaczynaliśmy dzień pracy trochę jak we śnie. Trudno było uwierzyć, że to się dzieje naprawdę – wspomina naukowiec.

Jak wyglądała forteca imigrantów?

Mur miał około 200 metrów długości, z czego archeolodzy odsłonili do tej pory około 60 metrów. Nie otaczał jednak terenu osiedla całkowicie, tylko od łatwiej dostępnych stoków, czyli północnego i wschodniego. Wysokość muru wynosiła około 3 m. Dziś zachowany jest miejscami do jednego metra. Szerokość muru osiągała 2 m. A co znajdowało się w środku twierdzy?

– Rekonstrukcja zabudowy wnętrza w okresie, w którym powstał mur nie jest możliwa. Uległa ona całkowitemu zniszczeniu w kolejnych przebudowach fortecy – zauważa prof. Przybyła. Jednak najwyżej około 50 latach (przed 1690 r. p.n.e.) dokonano radykalnej zmiany rozplanowania. Cały wierzchołek góry został zniwelowany, a kamienny mur zaczął pełnić funkcje budowli oporowej. Budynki powstałe po tej akcji były wznoszone w jednym rzędzie, około 1–2 metrów od korony muru.

– Wnętrze warowni było wielkim, otwartym placem. Domy miały zróżnicowaną wielkość: od ok. 5 x 6 m do 6 x 8 m. Miały drewniany szkielet ścian, pokrytych grubą warstwą tynku glinianego, który mógł być dekorowany. Fragmenty tego tynku są prezentowane na wystawie – wskazuje naukowiec. Do tej pory archeolodzy zbadali około 30% terenu grodziska. Więcej wykopalisk nie będzie. – Wiemy już wystarczająco dużo, a ze względów konserwatorskich wskazane jest pozostawienie reszty stanowiska archeologicznego nienaruszonego – podkreśla badacza.

Tak dzieje się nie tylko w Maszkowicach. Coraz częściej badacze przeszłości pozostawiają znaczną część jakiegoś stanowiska, by na przykład za kilkadziesiąt lat kolejni badacze mogli przebadać ją nowymi metodami, dzięki czemu uzyskają więcej informacji na ich temat. Możliwe jest też wykorzystanie metod nieinwazyjnych, takich jak geofizyka czy lotniczego skanowanie laserowe – LiDAR.

Zabytki z Góry Zyndrama w Katowicach

Wystawa w Muzeum Śląskim w Katowicach opowiada historię niezwykłych odkryć dokonanych na terenie prastarej twierdzy. Zgromadzono na niej interesujące, specjalnie wyselekcjonowane zabytki, które pozyskano w trakcie wykopalisk. – Z „gwiazd” wystawy na pierwszym miejscu trzeba wymienić figurki świnek i w ogóle plastykę figuralną, choć świnki są najbardziej atrakcyjne. Poza tym ciekawym zabytkiem jest wykonany z poroża element uprzęży końskiej, który związany był z zaprzęgiem rydwanowym – wskazuje prof. Przybyła.

Poza tym na ekspozycji „Góra Zyndrama. Tajemnicza twierdza sprzed 3700 lat” można zobaczyć:

• przedmioty wykonane z poroża,
• artefakty z kości,
• zabytki bursztynowe,
• przedmioty z brązu.

Źródło: National Geographic Polska

Nasz autor

Szymon Zdziebłowski

Dziennikarz naukowy, z wykształcenia archeolog śródziemnomorski. Przez wiele lat był związany z Serwisem Nauka w Polsce PAP. Opublikował m.in. dwa przewodniki turystyczne po Egipcie, a ostatnio – popularnonaukową książkę „Wielka Piramida. Tajemnice cudu starożytności” o największej egipskiej piramidzie.