Purpura w świecie starożytnym była bardzo droga. Dlaczego ten barwnik stał się tak pożądany?

W tym artykule:

1. Czym jest purpura fenicka?
2. Jak Fenicjanie wyrabiali purpurę?
3. Kto wykorzystywał purpurę fenicką w świecie starożytnym?
4. Purpura w starożytnym Rzymie
5. Purpura w Chinach
6. Purpura a nastrój człowieka

Czym jest purpura fenicka?

Fenicjanie wyspecjalizowali się w produkcji purpury jeszcze w epoce brązu, ok. 1500 r. p.n.e. Barwnik pochodził ze ślimaków morskich, występujących na wybrzeżach Lewantu. Kluczowe były dwa gatunki: rozkolec farbiarski i szkarłatnik, zwany purpurowcem. Wydzielają one związek chemiczny o nazwie dibromoindygo, któremu purpura zawdzięcza drogocenny, świetlisty odcień.

Według mitologii fenickiej odkrycie purpury zawdzięcza się psu kochanki boga Melkarta. Grecy utożsamiali go później z Heraklesem. Ów pies miał się przechadzać po plaży i pogryźć ślimaka morskiego. Wówczas sierść czworonoga została poplamiona ślimaczą wydzieliną, która pod wpływem światła zabarwiła ją na kolor purpurowy.

Jak Fenicjanie wyrabiali purpurę?

Proces uzyskiwania pigmentu wydaje się nie być skomplikowany, niemniej jednak był bardzo drogi. Na produkcję 1 grama pigmentu potrzeba było aż 10 tys. ślimaków. Starczało to na wyraźne zafarbowanie zaledwie skrawka tkaniny.

Już starożytni Grecy chcieli podbić kosmos. Mieli na to konkretny plan

Już starożytni Grecy marzyli o dalekich podróżach. I to nawet w kosmos, gdzie mogliby odkryć obce cywilizacje.

Najpierw płynny barwnik pozyskiwano z gotowania zasolonych szkarłatników. Najcenniejsze tkaniny maczane były najpierw w ostygłym ekstrakcie z rozkolców, a później w ekstrakcie z purpurowców.

Antyczna purpura zwana jest purpurą tyryjską, od głównego portu handlującego tym barwnikiem. Tyr był w czasach swojej świetności największym miastem portowym na Morzu Śródziemnym. Od purpury tyryjskiej pochodzi też grecka nazwa kraju. Fenicja oznacza bowiem właśnie tyle, co „kraj purpury”.

Kto wykorzystywał purpurę fenicką w świecie starożytnym?

Fenicjanie handlowali na terenie całego morza, wychodząc też za Przesmyk Gibraltarski. Drogą purpurą zainteresowani byli najmożniejsi. Purpurowe tuniki nosić mogli już etruscy dostojnicy.

Purpurowe barwniki stosowane były u Greków. Nierzadko kolor ten wiązał się z kultem Dionizosa. Kapłani i kapłanki na wyjątkowe okazje przyodziani byli w purpurowe szaty.

Purpura obecna była również u królów macedońskich. Purpurę nosili najpierw imperatorzy perscy, od których Fenicja stała się zależna. Aleksander Macedoński po podbiciu Persji sam przywdział purpurowe szaty imperatora. Tradycję tę kontynuowało wielu władców państw hellenistycznych.

Purpura w starożytnym Rzymie

W czasach Republiki Rzymskiej szaty z purpurowymi lamówkami zarezerwowane były dla oficjalnego stroju senatora. Była to tzw. toga praetexta. W późniejszym czasie Rzymianie bardzo spopularyzowali purpurę, przez co stała się towarem jeszcze bardziej pożądanym.

Po ustanowienia ustroju cesarskiego szaty o purpurowej barwie i ze złotymi lamówkami, czyli toga picta, zarezerwowane były jedynie dla rodziny królewskiej. Toga praetexta stała się teraz symbolem wyższych warstw społecznych.

Zdarzały się jednak wyjątki. Purpurową togę picta założyć mogli triumfujący dowódcy rzymscy podczas przemarszu przez miasto. Co ciekawe, zastosowanie purpury było precyzyjnie sformułowane w prawie rzymskim.

Purpura w Chinach

Równolegle do okresu klasycznego w Grecji, w Chinach również zaczęto produkować purpurę. Państwo Środka przeżywało wtedy Okres Walczących Królestw. Sytuujące się nad morzem Państwo Qi stało się sławne m.in. ze względu na produkcję wyjątkowego barwnika z innego gatunku ślimaka, Bolinus brandaris.

I tutaj barwnik był wysoko ceniony. Purpurę nosili najważniejsi dostojnicy i późniejsi imperatorzy Chin. Barwiono również wyposażenia wnętrz i inne materiały. Zastosowanie i produkcja tego barwnika były ściśle kontrolowane przez władze państwowe.

Purpura z Qi pozostaje symbolem starożytnego chińskiego luksusu i osiągnięć artystycznych. Jest często wspominana w klasycznej literaturze chińskiej i tekstach historycznych jako symbol szczytu rzemiosła tekstylnego i farbiarskiego.

Purpura a nastrój człowieka

W XX w. prowadzono różne badania psychologiczne, które wykazywały zależność ludzkiego stanu emocjonalnego od zmysłowego doznania barw. W latach 60. Robert Heiss i Klaus Warner Schaie opracowali nawet stosowane do dzisiaj badanie diagnostyczne, zwane testem barwnych piramid.

Księga z Kells to średniowieczne dzieło sztuki sakralnej. Ten ewangeliarz lepiej oglądać, niż go czytać

Księga z Kells to bogato zdobiony iluminowany rękopis zawierający cztery ewangelie. Wyszedł spod rąk trzech anonimowych mnichów, którzy spędzili życie w zimnym, średniowiecznym klasztorze...

Czerwień związana jest z uzewnętrznionym impulsem o charakterze niekontrolowanym. Zieleń uosabia spokój, stałość i równowagę. Kolor purpurowy natomiast oznacza uwewnętrznione niespokojne emocje.

Źródła:

• Grażyna E. Kwiatkowska 1993, Test Barwnych Piramid (M. Pfister, R. Heiss). Prezentacja narzędzia, Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska Lublin – Polonia, nr 6/6.
• Małgorzata Wrześniak 2020, Lśnienie szlachetnej tkaniny, Kwartalnik naukowy fides et ratio, nr 2/42